'Het tongriempje is goed,' zegt de kinderarts in het ziekenhuis op de ochtend na de bevalling van mijn derde kind. Wat een opluchting. Bij zijn grote broer zorgden drie jaar geleden een te kort tongriempje en lipbandje ervoor dat ik met een heftige borstontsteking in het ziekenhuis belandde. Dat maak ik niet graag nog een keer mee. Maar eenmaal thuis met onze jongste telg blijk ik toch te vroeg te hebben gejuicht.
Lees ook: Jeugdarts Nelleke de Kom over de keuze wel of niet de tongriem doorknippen
Zuinige hamburger
Na slechts drie dagen borstvoeding gaan bij mij en de kraamverzorgende de alarmbellen af. Ik heb tepelkloven aan beide borsten en mijn zoon hapt slecht aan. De bekende 'hamburger' die ik van mijn borst maak, krijgt hij niet in zijn mond. Heel zuinig heeft hij net mijn tepel tussen zijn lippen en bovendien is zijn bovenlip spierwit als hij drinkt. Het is hetzelfde liedje als bij zijn broer.
Vanuit het ziekenhuis kreeg ik bij mijn oudste zoon het advies een lactatiekundige mee te laten kijken met de voeding. Problemen met borstvoeding kende ik tot dan toe niet. Mijn dochter had ik tien maanden zonder problemen gevoed.
Met medische blauwe handschoenen aan onderwierp de lactatiekundige de mond van mijn baby aan een grondig onderzoek. Ze keek onder zijn tong, voelde aan zijn verhemelte en bestudeerde hoe hij op haar vinger sabbelde. Binnen tien minuten was ze eruit: een te kort tongriempje én een te kort lipbandje. Haar advies was om die te laten klieven.
Lees ook: Wat doet een lactatiekundige?
Geen pijn meer
Een te kort tongriempje, ankyloglossie in medische termen, kan problemen opleveren bij borstvoeding (en trouwens ook bij flesvoeding), maar ook op latere leeftijd problemen geven met spreken of de veroorzaker zijn van snurken. Bij frenulotomie, klieven in de volksmond, wordt het tongriempje losgemaakt. Dat werd tot een paar jaar geleden hoofdzakelijk met een schaar gedaan, tegenwoordig gebeurt de ingreep ook met behulp van een laser of elektrotoom, een chirurgische pen.
Wij werden met zoon één doorverwezen naar een gespecialiseerde kliniek in Groningen. Met een tien dagen oude baby reden we van de Veluwe naar het noorden, twee uur enkele reis. Maar het was het waard. Na een ingreep van slechts een paar minuten mocht ik mijn zoon aan de borst leggen. Hij begon gulzig te drinken.
De geur van verdoving met bananensmaak en de lucht van brandend vlees van het klieven met de elektrotoom, drongen in de verte mijn neus binnen, maar ik was in de wolken. Tranen van verdriet, omdat het geen pretje was om te zien én horen dat mijn kind een pijnlijke ingreep onderging, vermengden zich met tranen van blijdschap: ik kon borstvoeding geven zonder pijn!
Zelf behandeld
Tandarts en implantoloog Kirsten Slagter is een van de artsen die in de Tongriem Kliniek in Groningen baby's helpt met een te korte tongriem of lipband. 'Ik heb mijn tweede zoon zelf behandeld, waardoor ik ervaring heb als arts én als ouder.' Tien jaar geleden stond ze aan de wieg van de Groningse kliniek. 'Ik behandelde oudere kinderen met tongriem- en lipbandproblematiek op verwijzing van de orthodontist. Ik kwam erachter dat baby's moeite konden hebben met drinken aan de borst of uit de fles door een te strakke tongriem of lipband.
Ik ging hen helpen en na de geboorte van mijn eerste kind ervoer ik nog sterker dat dit was wat ik wilde doen. 's Avonds stapte ik met de babyfoon op de fiets om buiten mijn reguliere werk om zo veel mogelijk baby's te helpen. Het werd steeds drukker en ik riep de hulp in van lactatiekundigen, waardoor we nu met een multidisciplinair team werken. Ik vind het belangrijk dat baby's op een goede en veilige manier behandeld kunnen worden.'
De dolfijnbeweging
Slagter is ondertussen zwanger van haar vijfde en alleen haar tweede kind had moeite met drinken door een te kort tongriempje. Bij mij lijkt het bij de komst van mijn jongste zoon dus helaas weer raak. 'Lactatiekundige inschakelen en naar Groningen,' zeg ik tegen mijn man als de kraamverzorgende opmerkt dat ze het niet vertrouwt.
Lactatiekundige Everien Vogel kijkt dit keer mee. Op de vraag of ik de pijn een cijfer kan geven, antwoord ik: 'Een acht'. Dat vindt ze hoog en komt niet overeen met comfortabel voeden. Met het verhaal van ons vorige kind en mijn eigen geschiedenis met een te kort tongriempje – de aandoening kan erfelijk zijn – deelt ze haar bevindingen: onder de tong, ver naar achteren, zit het tongriempje wel degelijk vast.
De 'dolfijnbeweging' die de tong volgens Vogel moet maken om de melk vanuit mijn tepel door de mond richting de slokdarm te krijgen, is nergens te bekennen. De beweeglijkheid van de tong is matig en het lipbandje staat inderdaad vrij strak. Vogel vraagt wat wij willen. 'Er zijn altijd twee partijen: de moeder en het kind. Als jij het nog langer aan wil kijken, kunnen we dat doen. Maar met jullie geschiedenis snap ik ook dat je snel wilt handelen,' zegt ze.
Hier vind je al onze artikelen over borstvoeding
Of de natuur haar werk laten doen?
Vogel ziet dat ouders graag doorverwezen willen worden met hun baby. 'Of een te kort tongriempje de problemen veroorzaakt, is een complex geheel van allerlei factoren. Legt de moeder goed aan? Is er voldoende melk? Heeft de baby een heftige start gehad, met een vacuümverlossing of meconiumhoudend vruchtwater? Dan kan het zo maar langer duren voordat de borstvoeding op gang komt.
Soms is het goed om de natuur haar werk te laten doen en even geduld te hebben.' Vogel merkt dat juist dát voor ouders in deze tijd lastig is. 'We vinden het als zorgverleners ook moeilijk om te zeggen dat we beter even niets kunnen doen. En ouders willen een oplossing voor hun probleem. Als wij dan opperen dat er wel eens sprake kan zijn van een te kort tongriempje of lipbandje, dan zeggen veel ouders direct: "Zet de schaar er maar in".
Begrijpelijk, want een baby die ontevreden is en huilt is niet prettig, maar soms zou een klein beetje meer geduld en goede ondersteuning van de moeder al veel kunnen doen. Ik geef eerlijk toe: ik heb me er in het verleden ook weleens schuldig aan gemaakt dat ik te snel doorverwees, maar door ervaring denk ik dat ik nu een goede afweging kan maken.'
Lees ook: Meer rust met mindful ouderschap: tips en tricks van een expert
Kritische kinderarts
Waar ik intussen over nadenk, is waarom de kinderarts in het ziekenhuis op dag één zei dat er niets mis was met het tongriempje van mijn baby. Vogel heeft wel een idee. 'Die kijkt op een andere manier. Als lactatiekundige kijk ik naar het hele proces: hoe beweegt een baby zijn mond, wat doet de tong? Ook voel ik in de mond hoe de structuren en weefsels aanvoelen.
En ik kijk naar de borst van de moeder. Of naar de fles. Tongriemproblematiek is niet iets van de borstvoedingsmaffia,' zegt Vogel met een knipoog. 'Ook kinderen die de fles krijgen, hebben baat bij een soepele mondbeweging.'
Maar volgens kinderarts Jolita Bekhof van ziekenhuis Isala in Zwolle wordt er veel te veel medische zorg opgetuigd rondom tongriempjes en lipbandjes. Zij is kritisch op klieven. In een e-mail schrijft ze dat het mooi is voor mij dat mijn kinderen na het klieven goed aan de borst zijn gaan drinken, maar het wil volgens haar niet zeggen dat de verbetering is gekomen door de ingreep.
Geen bewijs dat knippen helpt
'Er is absoluut geen bewijs voor het knippen van tongriempjes,' laat ze weten. 'Uiteraard zijn er uitzonderingen van kinderen die hun tong nauwelijks kunnen bewegen, maar dat komen we in de praktijk nauwelijks tegen. Onze logopedist kijkt of er werkelijk sprake is van een korte tongriem of lipband. Als dat zo is, dan wordt het riempje gekliefd door onze kno-arts. Dat gebeurt denk ik twee tot drie keer per jaar.
Ouders vinden het lastig te accepteren dat symptomen of problemen niet altijd een eenvoudige oplossing kennen. Dat is een duidelijk maatschappelijk probleem. Ik ben niet per se tegen tongriem klieven, maar niet in de mate waarin het nu gedaan wordt, zonder dat er wetenschappelijk onderzoek naar gedaan is.'
1 tot 10 procent
Bij Slagter gaan de nekharen overeind staan van zo'n uitspraak. 'Er is al wel degelijk wetenschappelijk bewijs naar het effect van klieven op borstvoeding. Op dit moment werk ik ook mee aan een onderzoek van het UMCG Groningen en AMC Amsterdam.' Twee dagen per week doet ze onderzoek, drie dagen ziet ze patiënten.
Ik kan er slecht tegen als mensen spreken over klieven als een eenvoudig 'knipje' en dat ik daarmee mijn geld verdien. Wij kijken naar zo veel meer! Naar de anatomie van de mond, de drink- en sliktechniek en andere mondgewoonten.
Als je je tong niet goed kunt bewegen als baby, gaat dat ook niet lukken als je ouder bent,' zegt ze. 'Volgens de literatuur komt een te kort tongriempje voor bij 1 tot 10 procent van de bevolking. Zo veel behandelen we bij lange na niet.'
Lees ook: Stap voor stap je baby aanleggen, zo doe je dat
Lasertechniek
Zo veel dan misschien niet, maar wat me opvalt, is dat ik drie jaar geleden naar één kliniek werd verwezen en dat ik ditmaal uit allerlei (tandarts)praktijken kan kiezen. Een stuk dichter bij huis kom ik terecht in Apeldoorn bij tandarts Margot Pols. Sinds een paar jaar behandelt ze in haar praktijk baby's via lasertechniek.
'Eerst deed ik er eens eentje tussendoor, maar inmiddels krijg ik zo veel verwijzingen, dat ik tongriempjes en lipbandjes behandel op twee vaste momenten in de week. Dat doe ik ook omdat patiënten die voor de tandarts kwamen, lieten weten dat ze het gehuil van de baby's onprettig vonden.' Ze liet haar eigen tongriempje klieven toen ze 33 was. 'Ik voelde direct meer vrijheid in mijn mond. Dat moeten die baby's dus ook hebben.'
Onbedaarlijk gekrijs
Ik had gehoopt dat mijn zoon dat zou ervaren. Deze keer ben ik na de ingreep echter niet in een euforische stemming. Hij hapt niet direct aan en ik ben doodop van deze hele onderneming, slechts vijf dagen na mijn keizersnee. Mijn borstvoeding loopt in de dagen erna terug, voeden wordt een marteling. Onze baby verzet zich tegen alles wat maar in de buurt van zijn mond komt.
De nabehandeling, waarbij we met een vinger over de wondjes moeten wrijven, doet hem elke paar uur uitbarsten in onbedaarlijk gekrijs. Als hij ook nog blijft afvallen, ben ik de wanhoop nabij. Huilend zit ik op de bank: was klieven nou een goed idee? Of had ik toch moeten wachten?
Ontspannen kaken
'Lastig om te zeggen,' reageert Pols. 'Ik ben me er met die kleintjes heel erg van bewust: de ingreep kan het verschil maken of de moeder doorgaat met borstvoeding of niet. Als ik denk dat de oorzaak ergens anders ligt, zeg ik dat ook. Het tongriempje klieven lost niet altijd de problemen op.'
Met geduld, adviezen van de lactatiekundige en bijvoeden met de fles krijg ik de borstvoeding weer op peil. Inmiddels zijn we drie maanden verder en weet mijn zoon de borst feilloos te vinden. Hij hapt een mooie hamburger en ik zie de ontspannenheid in zijn kaken, zijn bovenlip is niet meer wit.
Of nu de schaar, laser of elektrotoom er wel of niet in had gemoeten, daar zijn de meningen over verdeeld. Maar wat wel vaststaat: de discussie over het klieven van tongriempjes en lipbandjes zal de tongen in elk geval blijven losmaken.
