Tot voor kort associeerde ik botox en fillers met ándere mensen, maar steeds vaker overweeg ik serieus om zelf ook de stap te zetten. Ik vrees het scenario waarin ik als enige overblijf met rimpels. Ik ben er niet trots op, maar merk dat ik me laat leiden door de nieuwe norm die ik om me heen zie ontstaan. Tegelijkertijd vraag ik me af wat ik zou uitstralen met botox en welke impliciete boodschap ik meegeef aan mijn zoontje van 1,5.
Ook interessant: Dit is waarom je je baby ál jouw emoties moet laten zien
Steeds gewoner
Een botoxbehandeling scoren is net zo ongecompliceerd als het halen van een zak uien bij de supermarkt. Het aantal cosmetische ingrepen steeg tussen 2016 en 2019 met 15 procent, volgens recent onderzoek van het Erasmus MC. Er zijn nu meer cosmetische klinieken in Nederland dan filialen van de supermarktketen Dirk van den Broek.
Zeker in de Randstad ontkom je niet aan de aanwezigheid van zulke klinieken. Het is dus niet verwonderlijk dat injectables als alledaagse gespreksonderwerpen worden beschouwd. Door de toegankelijkheid van de behandelingen zijn we botox steeds gewoner gaan vinden. Van die alledaagsheid gaat ook een bepaalde mate van vertrouwdheid uit.
Maar lang niet alle behandelingen lopen goed af, blijkt uit het aantal mensen dat complicaties ondervindt na een behandeling met fillers. Het Erasmus MC houdt niet voor niks vijf dagen per week een speciaal spreekuur voor dergelijke gevallen, er is inmiddels een wachtlijst van drie maanden.
Lees ook: Toch zwanger na anticonceptietips van een influencer: 'Ik voelde me belazerd'
1 op de 41 vrouwen gebruikt fillers
Lang was het onduidelijk hoeveel mensen zich laten behandelen met botox en fillers. De enigen met accurate getallen zijn farmaceuten, klinieken en behandelaars. Met het oog op concurrentiegevoeligheid delen klinieken liever geen cijfers over het aantal behandelingen, vertelt cosmetisch arts Tom Decates, ook onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Hij schreef zo veel mogelijk klinieken en artsen aan om te achterhalen welke behandelingen er worden uitgevoerd en met welke frequentie dat gebeurt. 'Uit de cijfers blijkt dat 1 op de 41 vrouwen fillers gebruikt en 1 op de 53 vrouwen botox laat injecteren. Die cijfers stammen uit 2019, maar op basis van vervolgonderzoek dat later dit jaar wordt gepubliceerd verwacht ik een flinke toename ten opzichte van voorgaande jaren, zeker bij vrouwen onder de 25.'
Is je behandelaar wel bekwaam?
De regelgeving omtrent het gebruik van botox en fillers is vaag en onduidelijk. De sector van injectables leunt op zelfregulering, waarmee ethisch toezicht ingewikkeld is. Hoewel behandelaars zowel bevoegd als bekwaam moeten zijn, blijkt 'bekwaamheid' een onduidelijk criterium waarop weinig toezicht is.
Straffen op basis van misstanden komt vrijwel nooit voor omdat die criteria lastig te beoordelen zijn, aldus de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd – het overheidsorgaan dat de industrie in de gaten moet houden.
En de overheid legt de verantwoordelijkheid bovendien bij burgers zelf: het advies is om uit te zoeken welke diploma's behandelaars hebben en welke vervolgcursussen ze hebben gevolgd. Dat doet natuurlijk nagenoeg niemand.
Hoge lat
Dat wetende ben ik prima in staat om een capabele arts te vinden of anders me door te laten verwijzen door bekenden die zich al tijden laten behandelen zonder problemen. Waar ik meer moeite mee heb, is de boodschap die ik afgeef als ik kies voor botox en daarmee een gemanipuleerde vorm van het heersende schoonheidsideaal.
Zulke ingrepen worden immers beschouwd als geslaagd wanneer het er zo natuurlijk mogelijk uitziet. Een vriendin met botox in haar voorhoofd was teleurgesteld geweest als de buitenwereld had opgemerkt dat ze zich had laten behandelen.
En op het Instagram-account Havermelkelite deed een Amsterdamse onlangs de bekentenis voor 300 euro aan botox te hebben laten zetten om vervolgens gecomplimenteerd te worden door de yogajuf over haar 'ontspannen' uitstraling na de les. Tja, daar valt niet tegenop te sporten. Je legt elkaar, met andere woorden, een onhaalbaar hoge ondergrens op. En zo verschuift de norm langzaam.
Lees ook: Zwangerschapsmasker: voorkomen en behandeling
De impact op ons zelfbeeld
Dat blijkt ook uit de cijfers. In een enquête van EenVandaag gaf vorig jaar maar liefst 40 procent van de jonge vrouwen aan cosmetische chirurgie te overwegen. Volgens Liesbeth Woertman, emeritus-hoogleraar psychologie aan de Universiteit Utrecht, voedt onze obsessie met schoonheid een ongezonde nadruk op uiterlijke perfectie en prestatiedruk. Ze verdiept zich al dertig jaar in de psychologie van het uiterlijk en schreef meerdere boeken rondom dat thema.
Haar conclusie is glashelder: zulke aanpassingen zijn niet alleen een kwestie van esthetiek; ze hebben impact op ons zelfbeeld en onze psychologische gezondheid. Woertman ziet dat dergelijke ingrepen een uiting zijn van diepere onzekerheden en verlangens. Ze omschrijft het als symptomen van een grotere drang naar bevestiging en erkenning in een samenleving die steeds meer gefocust is op het visuele.
Het maakbare leven
Ook sociale media spelen een belangrijke rol in dit complexe web van zelfbeeld en uiterlijke presentatie. We zijn allemaal curator van onze eigen Instagram-, TikTok- en Facebookfeed, een stroom van geïdealiseerde beelden en succesverhalen. Botox en fillers zijn de nieuwste accessoires in deze cultuur van het uitdragen van het 'perfecte' en maakbare leven.
Woertman: 'De hapklare brokken waarin we onszelf presenteren op digitale platformen zoals Instagram helpen de mensheid niet verder. We hebben het voor een groot deel te danken aan sociale media dat we onszelf objectiveren. Je kunt veel beter bezig zijn met je binnenwereld, wie ben je en waar sta je voor?'
Lees ook: Dit verandert er aan je huid, haar en nagels tijdens je zwangerschap
Een masker
Ze maakt een goed punt, wat brengt die jacht naar perfectie ons? Woertman betoogt dat perfectie überhaupt een illusie is, een momentopname die vaak een vervormd beeld van de realiteit weergeeft. We zijn allemaal onderhevig aan verandering, letterlijk zelfs: in ons lichaam vindt continu celdeling plaats. Dat staat haaks op de plaatjes die we op Instagram zetten.
De ware schoonheid schuilt volgens haar in authenticiteit, in het durven tonen van onze onvolkomenheden. 'Met botox en fillers zet je letterlijk een masker op en maak je het moeilijker om jezelf te laten zien aan de buitenwereld. Je verbergt een stukje van je ware zelf.'
Negatief voorbeeld voor je kind
Er zijn drie groepen die meer geneigd zijn om botox te gebruiken, vertelt Woertman. Mensen in wiens omgeving het gebruik ervan genormaliseerd is, mensen met een laag zelfbeeld en mensen die hun fysieke verschijning als hun identiteit beschouwen. Dat maakt het extra ingewikkeld als je als moeder besluit die stap te zetten, denkt Woertman.
Ze vertelt dat het zeer doet aan haar hart om erover na te denken wat 'botoxmoeders' hun kinderen leren. Ze blijft er even stil van. Uit alle onderzoeken blijkt dat vrouwen en moeders die veel bezig zijn met hun uiterlijk, lijnen en het becommentariëren van hun eigen lichaam een negatief voorbeeld vormen voor hun dochters, legt ze uit. 'Je leert je kind al op jonge leeftijd om jezelf te beoordelen en te bekritiseren in plaats van te voelen.'
Lees ook: Zo ontwikkelt je kind een positief zelfbeeld
Weg gezichtsuitdrukking
Voor baby's is botox een drama, zegt Woertman. Het werkt ongelofelijk verwarrend omdat er, zeker als er weinig mogelijkheid meer is voor gezichtsuitdrukkingen, geen overeenstemming meer kan zijn tussen de blik van een moeder en haar stem. Die combinatie is van fundamenteel belang om je als kind te ontwikkelen en veilig te hechten.
'Baby's leren door hun verzorgers na te bootsen, dat is verreweg de belangrijkste manier van leren voor ze. Door dat psychologische fenomeen leren we baby's om uit te groeien tot mensen. Als baby's gezichten niet kunnen lezen, is dat heel erg. Als een kind wat ouder is, is er al een basis, maar dan blijft het vervelend. Je ziet het ook gebeuren in de communicatie tussen volwassenen. Het wordt simpelweg lastiger om elkaar te lezen. Het kan voelen alsof je tegen een muur praat.'
Lees ook: Waarom zijn sociale vaardigheden bij kinderen zo belangrijk?
Maak onzekerheid bespreekbaar
Evert van Leeuwen kijkt met een beroepsachtergrond als medisch ethicus vrijer naar de keuze voor botox. 'Wat ik er over kan zeggen, is dat zodra je – om welke reden dan ook – bepaalde dwang voelt om te behoren tot de groep die botox gebruikt, je moet proberen uit te vinden of je die druk kunt wegnemen.
Het is belangrijk om je onzekerheden bespreekbaar te maken. Maar zodra de klachten echt ernstig worden, bijvoorbeeld in de vorm van depressie of de angst om naar buiten te gaan en anderen onder ogen te komen, moet je misschien overwegen om de stap te zetten.'
Lees ook: Zo boost je het zelfvertrouwen van je dochter
Niet als de rest
Op dat punt ben ik nog lang niet beland en eerlijk gezegd hoop ik daar ook nooit te eindigen. Ik stoor me niet aan mijn rimpels als ik in de spiegel kijk, ik word eerder onzeker van het idee dat andere mensen niet samen met mij ouder worden. Ik verkeer volgens de statistieken in een uitzonderlijke 'botoxbubbel'; ik ken veel meer vrouwen die botox gebruiken dan het landelijk gemiddelde. Daarmee neemt de kans toe dat ik er op een gegeven moment ook aan zal beginnen. Maar met Woertmans woorden in gedachten is dat moment nu nog niet daar.
Ik denk terug aan de tijd dat ik op de basisschool zat en graag een beugel wilde omdat mijn klasgenoten er een hadden. Mijn vader vroeg me toen waarom ik er precies zo uit zou willen zien als de rest van de wereld. Hij had een punt, en dat heeft hij nog steeds. Het zou toch mooi zijn als ik zijn eigenzinnigheid kan doorgeven aan de volgende generatie.
