De eenzaamheid van een fertiliteitstraject: 'Ik zat thuis tussen de spuiten, wéér niet zwanger, in een bubbel die niemand snapt'

Eén op de zes stellen krijgt te maken met vruchtbaarheidsproblemen. Dat leidt in veel gevallen tot eenzaamheid, weten Daphne Matthew (41), Judith Delewi (37) en Willeke Dikland (43) als geen ander. Rondom onvruchtbaarheid heerst nog altijd onbegrip, merken ze aan de reacties.

'Je moet het gewoon loslaten', 'Je bent nog zó jong!', 'Word een keer flink dronken' of 'Je kunt toch ook adopteren?' Dit soort opmerkingen kregen de vrouwen eindeloos te horen als ze vertelden dat zwanger worden bij hen niet lukte. Dus doorstonden ze de eenzaamheid over hun fertiliteitstraject grotendeels in stilte.

Lees ook: Anne-Mar Zwart (40) praat met lotgenoten over vruchtbaarheidsproblemen: 'In elke ervaring zit zowel pijn als schoonheid

Thuis tussen de spuiten

Judith: 'Als ik mijn omgeving iets vertelde over mijn vruchtbaarheidsproblemen, waren mensen best betrokken. Maar daarna draaide hun wereld door. Ik zat thuis tussen de spuiten, wéér niet zwanger, in een bubbel die niemand snapt en waarin alles draait om iets wat er niet is. Het voelde alsof ik de enige was met dit probleem, vond nergens herkenning. Ik wist alles over de techniek, de medische trajecten, maar niemand begreep hoe ik me vóélde.'

Dat onbegrip klinkt door in alles, zegt ze. 'In de goedbedoelde opmerkingen die pijn doen, in tijdschriften die zelfs groot op de cover zetten: 'Toen ik het losliet, werd ik zwanger'. Dat houdt de mythe in stand dat je er controle over hebt. Dat maakt de eenzaamheid alleen maar groter.'

Acht jaar lang doorliepen Judith en haar man Sem diverse trajecten vanwege onverklaarbare onvruchtbaarheid. Een periode van miskramen, behandelingen in het buitenland en bovenal veel wachten, soms de wanhoop nabij. Uiteindelijk sloten ze vijf jaar geleden dochter Joelle in hun armen na een allerlaatste poging iui, waarbij zaadcellen direct in de baarmoeder worden gebracht. 'Ik weet nog dat ik met de zwangerschapstest in mijn hand op de bank zat. Ik durfde niemand iets te zeggen, omdat ik het zelf amper geloofde.'

Er volgden nog twee kinderen: Amé (3) en Raphael (2). 'Via de natuurlijke weg, bij Raphael zelfs onbedoeld. Ik was in shock en voelde me daar zó schuldig over. Eerst ging ik kapot omdat zwanger worden niet lukte, nu kreeg ik het zomaar cadeau en kon ik er niet meteen blij mee zijn. Ook dat was eenzaam, maar tijdens mijn zwangerschap kon ik daar gelukkig over praten. Nu ben ik dolgelukkig dat hij er is.'L

Lees ook: Er is hoop: één op de vijf vrouwen wordt na ivf spontaan zwanger

Ontkennen

Willeke was achter in de 20 toen zwanger worden niet lukte. 'De artsen constateerden dat ik nauwelijks reageerde op hormonen en waarschijnlijk vervroegd in de overgang was. Ik was inmiddels 30 en dacht: hallo, in de overgang? Die schok was zo groot. De artsen waren helder: alleen eiceldonatie, pleegouderschap en adoptie zouden nog een optie zijn. Ik heb het nieuws vier jaar lang ontkend. Daarna bevestigden mijn bloedwaarden het vermoeden, én mijn niet te ontkennen overgangsklachten.'

'We onderzochten eiceldonatie, maar in Nederland zijn bijna geen eicellen beschikbaar en we wilden per se dat de donor bekend zou zijn. Dat was destijds in het buitenland vaak niet het geval en ik wil dat een kind weet waar het vandaan komt. Pleeg- en adoptieouderschap kende ik vanuit mijn werk. Daar waren mijn man en ik eerlijk over: de problematiek die daar vaak bij komt kijken, konden we niet aan.'

Lees ook: Eiceldonatie voor vruchtbaarheidsbehandelingen: hoe werkt dit?

Het eenzaamheidscircus

Daarop besloot ze haar kinderwens los te laten. 'Ik drukte de stopknop in, maar ondertussen werden mijn vriendinnen wél zwanger. Hielden babyshowers, ontvingen kraamvisite en vierden eerste verjaardagen.

Nu zit ik in een fase waarin er godzijdank niet meer elke week zwangerschapsaankondigingen zijn en baby's worden geboren. Maar straks worden al die vriendinnen misschien wel oma, en ik niet. Dan begint het hele eenzaamheidscircus dus weer opnieuw.'

Niet met eigen eicellen

Ook Daphne Matthew belandde vervroegd in de overgang. 29 jaar was ze, toen ze haar man Sjoerd ontmoette en kort daarna de mededeling kreeg dat zwanger worden met haar eigen eicellen niet zou lukken. 'We hadden nog geen actieve kinderwens, maar Sjoerd stelde me gerust door te zeggen: dan zien we tegen die tijd wel wat er mogelijk is. Hij vond het vooral erg voor mij."

Haar jongere zus meldde dat als Daphne ooit aan kinderen wilden beginnen, zij wel eicellen wilde doneren. De kinderwens kwam, en na een kort maar intensief traject van hormonen slikken en spuiten vond in 2018 de eerste embryoterugplaatsing plaats. Het werd Yuki, een gezonde zoon van nu 7 jaar.

Lees ook: Perimenopauze: de eerste signalen van de overgang

5 procent blijft ongewenst kinderloos

Hun wens voor een tweede kind was sterk, maar het tweede eiceldonatietraject verliep moeizamer. De eicelstimulatie leverde maar twee eicellen op. De eerste terugplaatsing mislukte. Met een emigratie van haar zus aanstaande, was er niet veel tijd meer. Daphne: 'Leg maar eens uit aan de buitenwereld hoe moeilijk dat is, als die soms letterlijk uitsprak: jullie hébben toch al een kind?'

Secundaire onvruchtbaarheid, waarbij zwanger worden na een eerste kind niet lukt, stuit al helemaal vaak op onbegrip, zegt Daphne. Maar de terugplaatsing sloeg aan, en twee jaar geleden werd dochter Amaya geboren.

Daphne en Judith zagen hun kinderwens uiteindelijk in vervulling gaan. Maar net als Willeke en haar man blijft ongeveer 5 procent van de heteroseksuele koppels ongewenst kinderloos. Solo-ouders met een kinderwens en koppels van hetzelfde geslacht zijn daarin niet meegeteld, omdat daar meestal geen sprake is van medische onvruchtbaarheid.

Lees ook: Kinderwens? Zo lang voor je zwanger wordt is een gezonde leefstijl al belangrijk

Openlijk praten

Psycholoog Sandra van Scheijndel begeleidt in haar Rotterdamse praktijk veel vrouwen op het gebied van vruchtbaarheidsproblemen. 'Openlijk praten over een fertiliteitstraject of miskramen is niet gebruikelijk in onze maatschappij', beaamt ze. 'Er rust vaak schaamte op. Alsof je iets fout hebt gedaan, het niet graag genoeg wilt, of dat je geen echte man of vrouw bent als je niet vruchtbaar blijkt.

Alleen al reclames voor Moederdag kunnen heftig zijn. En de reacties van de omgeving kunnen hard binnenkomen, en kunnen objectief gezien ook best lomp zijn. 'Zoek gewoon een ander waarmee het wel kan, of die al kinderen heeft, dan kun je daar voor zorgen.'

Jezelf wapenen

Dat geldt ook voor andere rouwgerelateerde problemen – want dat is wat een onvervulde kinderwens is: rouwen om het kind dat je nooit zult krijgen. 'Jeetje, zit je daar nou nog steeds mee?' Jezelf daar tegen wapenen en een reactie kunnen geven die bij jou past, helpen om jezelf te beschermen in dit proces waarin je kwetsbaar bent.'

Want die kwetsbare momenten komen, gegarandeerd. Tijdens die eerste zwangerschappen van vriendinnen, babyshowers, kraambezoeken, maar ook in het algemeen. 'In vriendschappen met mensen met kinderen kom je altijd op plek twee', zegt Willeke. 'Begrijpelijk, maar niet leuk voor mij.' Daphne: 'Ik was blij voor zwangere vriendinnen. Maar thuis onder de douche brak ik. Ik wilde mijn verdriet niet delen, want dan voelde het alsof ik jaloers deed.'

Humor in het ziekenhuis

Ook in de relatie kan eenzaamheid toeslaan, zelfs al is de partner doorgaans onderdeel van het vruchtbaarheidsprobleem. Judiths man ging mee naar elke afspraak. 'We vonden humor in de meest ongemakkelijke ziekenhuismomenten, dat hield ons overeind. Maar Sem is rationeel. Zei: het gaat lukken! Terwijl ik soms gewoon iemand wilde die zei: ik weet dat het klote is. Punt.'

Daphne: 'Mijn zus en ik deden veel behandelingen samen. Bij mij stond mijn man dus meer aan de zijlijn. We praatten veel, dat bracht ons dichter bij elkaar, maar in mijn hoofd voelde ik me vaak alleen.' Ook Willeke voelde zich even eenzaam in haar relatie: 'Mijn man zei: 'Ik ben niet met jou voor een kind, ik ben met jou omdat ik van je hou'. Maar ik was bang dat als we onze wens zouden laten varen, we niets meer zouden hebben dat ons bindt.'

Psycholoog Van Scheijndel hoort dit vaak. 'Waarschijnlijk begon je niet aan je relatie omdat je dacht: dat zou wel een geschikte persoon zijn om kinderen mee te krijgen, zeg ik dan. Wat deden jullie altijd graag samen? Dat bindt jullie waarschijnlijk nog steeds.'

Lees ook: 9 tips: zo raak je elkaar niet kwijt na verlies

Uit de weg

Wat de manier is om je te wapenen tegen onbegrip, is heel persoonlijk, zegt Van Scheijndel. 'De ene vrouw zegt: 'Ik ben juist blij voor mijn vriendin dat het bij haar wel lukt en ik probeer mee te genieten', de andere kan het niet aanzien. Als je merkt dat het een opgave is, is het verstandig het een beetje uit de weg te gaan, of te kijken hoe het voor jou wel behapbaar is.'

Judith en Daphne begonnen een jaar geleden hun platform Fertifriend.nl, waar ze trainingen in weerbaarheid geven. Artsen, psychologen en andere experts delen er hun kennis, en er is een community om ervaringen uit te wisselen. Judith: 'De kernvraag is vooral: hoe zorg ik dat dit niet mijn leven beheerst?'

Ook Willeke coacht vrouwen, in haar geval degenen die hun kinderwens ook hebben losgelaten en vastlopen in hun proces van rouw of verlies. Na haar besluit haar traject niet voort te zetten, volgde ze ademtherapie, waardoor ze 'letterlijk lucht kreeg'. Willeke: 'Daardoor ben ik niet meer bang voor wat ik voel. Ik bouw mijn leven op vanuit wat er wel is.'

En wat zeg je wél tegen iemand die kampt met vruchtbaarheidsproblemen? 'Zeg desnoods: 'Ik weet niet wat ik moet zeggen. Wat vind jij fijn?' Alleen dat al doorbreekt de stilte', vindt Judith. 'Je hoeft niets op te lossen, je hoeft er alleen te zijn.' 'En help met grenzen aangeven', vult Daphne aan. 'Zeg: 'Wil je dat ik vraag hoe het ging, of liever niet?' Dat maakt dat iemand zich gezien voelt, in plaats van meteen uitgehoord.'

Drie vergoede ivf-pogingen

Ook politiek is er werk aan de winkel, denkt Judith. 'Herzie het oude plafond van drie vergoede ivf-pogingen; dat getal is achterhaald. Mensen wijken uit naar het buitenland en betalen zelf voor hun traject omdat ze hier geen pogingen meer mogen doen. En bied structureel psychologische ondersteuning. Je verliest meer dan alleen tijd of geld in zo'n traject. Je verliest soms ook jezelf.'