Suïcide onder moeders: 'Depressie is geen taboe, denken aan de dood nog wel'

Het aantal vrouwen dat tijdens de zwangerschap, de bevalling of in de kraamtijd sterft is in Nederland met gemiddeld elf gevallen per jaar* erg laag. Dat geldt trouwens voor heel West-Europa, waar moedersterfte zelden voorkomt. In andere delen van de wereld, zoals Afrika (Noord-Afrika uitgesloten) is dat heel anders.

Suïcide meest voorkomende oorzaak moedersterfte

Goed nieuws, zou je zeggen. Toch zorgt juist dat lage cijfer voor een heftige uitkomst van het recente onderzoek dat de Auditcommissie Maternale Sterfte en Morbiditeit van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) en 113 Zelfmoordpreventie deden. In dit onderzoek werd - in tegenstelling tot andere metingen - gekeken naar moedersterfte tot een jaar na de bevalling.

Wat bleek: waar het aantal sterfgevallen door bijvoorbeeld bloedingen of hartproblemen al jaren terugloopt, blijft het aantal jonge moeders dat een einde aan haar leven maakt gelijk. Met vier tot vijf sterftes door suïcide per jaar, is zelfdoding nu de meest voorkomende oorzaak van moedersterfte in Nederland.

Lees ook: Keet had een prenatale depressie: 'Hoe groter mijn buik werd, hoe ­ongelukkiger ik me voelde'

Kleine aantallen, enorme impact

De uitkomst sluit aan bij eerdere internationale onderzoeken naar het onderwerp in bijvoorbeeld Engeland en Zweden, waar de cijfers vergelijkbaar zijn. Onderzoeker Kinke Lommerse, psychiater in het Haaglanden Medisch Centrum en werkzaam voor de Landelijke Agenda Suïcidepreventie: ,,Het gaat om een kleine aantallen, maar ze hebben een enorme impact. Meer aandacht voor mentale gezondheid en suïcidaliteit tijdens de zwangerschap en in het kraambed is daarom heel belangrijk."

Nog meer, want ook Lommerse ziet dat er wel degelijk aandacht is voor mentale problemen tijdens en na een zwangerschap. ,,Verloskundigen, gynaecologen en kraamhulpen zijn er scherp op en er is steeds meer specialistische zorg voor moeders die worstelen met depressieve gevoelens."

Lees ook: Geen roze wolk na succesvol vruchtbaarheidstraject, wat kun je doen?

Voorkomen dat jonge moeder geen uitweg zien

Maar hoe blij de psychiater ook is met die ontwikkelingen, volgens haar kan en moet het nog beter. ,,Alleen als zorgpersoneel nog beter samenwerkt en er meer kennis is over suïcidale gedachten, kunnen we een bijdrage leveren om te voorkomen dat jonge moeders die geen uitweg meer zien uit het leven stappen."

'Denk je wel eens aan de dood?' is een belangrijke vraag om te stellen, zegt Merith Cohen de Lara, gz-psycholoog met een specialisme in psychische klachten voor, tijdens en na de zwangerschap. Zij beaamt wat Lommerse zegt. ,,Mentaal welzijn staat hoog op de agenda van zorgverleners. Depressieve gevoelens zijn bespreekbaar en dat is goed, maar de vraag 'denk je wel eens aan de dood?' wordt te weinig gesteld." En dat is zonde, vindt ze, omdat juist die vraag vaak het verschil kan maken.

Niet erg of gek

,,Vrouwen die dat soort gedachten niet hebben, schrikken er vaak van. Ja, ze voelen zich somber of down, bij vlagen zelfs heel slecht. Maar de dood? Nee, daar denken ze niet aan. Voor vrouwen die wel suïcidale gedachten hebben, kan zo'n vraag juist zorgen voor opluchting, omdat ze er eindelijk over kunnen praten en merken dat het niet erg of gek is dat die gedachten er zijn."

De psycholoog snapt wel dat het stellen van zo'n vraag spannend is. ,,Mensen zijn nog wel eens bang om iemand juist op een idee te brengen, maar dat doet het stellen van zo'n vraag niet. Sterker nog, ernaar vragen verkleint de kansen juist."

Lees ook: Postnatale depressie: wat kun je doen?

Twee momenten waarop depressie op de loer ligt

Cohen de Lara vindt het aan zorgverleners om scherp te zijn op de mentale toestand van een moeder, vooral in de twee weken na de bevalling, omdat die periode een veelvoorkomend moment is voor het ontwikkelen van een depressie.

Een ander moment waarop een depressie op de loer ligt, is rond de dertiende week na de geboorte. ,,Sommige vrouwen durven dan pas toe te geven hoe slecht het eigenlijk gaat", zegt Cohen de Lara. En juist bij die vrouwen gaat het vaker mis, zag Lommerse in haar onderzoek.

,,Suïcide vindt vaak weken of maanden na de geboorte plaats in een periode waarin er weinig (professionele) aandacht is voor het mentale welzijn van een moeder." In die periode zijn zorgverleners vaak niet meer in de buurt, waardoor de problemen misschien minder snel worden besproken of opgemerkt.

Lees ook: Nora had een parental burn-out: 'Het constante zorgen, altijd aanstaan. Dat vond ik zó stressvol'

Niet iedereen kent de weg naar hulpverlening

Hogeropgeleide vrouwen die in een later stadium na hun bevalling last krijgen van depressieve gevoelens, weten hun weg naar hulpverlening vaak wel te vinden. Cohen de Lara ziet ze regelmatig in haar praktijk. Uit het onderzoek van Lommerse blijkt dat dat voor lageropgeleide vrouwen mogelijk anders is.

Zij kampen soms met andere sociale problemen zoals een klein sociaal vangnet, huisvesting- of geldproblemen die op hun plaats weer stress en depressieve gevoelens veroorzaken. Ook lukt het ze niet altijd om de juiste zorg te krijgen, omdat ze de weg naar hulpverlening niet (goed) kennen.

Het gaat vaak weer over

Gedachten aan de dood in de eerste periode van het moederschap zijn trouwens niets nieuws, blijkt uit de cijfers uit het onderzoek van Lommerse. Een groot verschil met 'vroeger' en nu is dat depressieve gevoelens bespreekbaar zijn. De psychiater hoopt dat we de komende jaren nog een stapje verder gaan.

,,Alle zwangeren moeten weten dat ze psychische problemen kúnnen krijgen, dat ze zich somber kunnen voelen of zelfs suïcidale gedachten krijgen. En áls ze die krijgen, dan moeten ze vooral weten dat ze ook weer over kunnen gaan. Zeker als ze de juiste hulp krijgen."

*Gepubliceerde cijfers over moedersterfte verschillen nogal eens, omdat er meerdere definities worden gehanteerd en cijfers op verschillende manier worden gemeten. In dit geval gaan we uit van sterfte voor, tijdens of kort na de bevalling (bron: Kallianidis et al, ACTA, 2022). In het onderzoek van Lommerse wordt gekeken naar moedersterfte tot een jaar na de bevalling, waardoor het cijfer (16) hoger uitvalt.