Hormoonzalf bij je kind: kan het kwaad?

Waarom wordt hormoonzalf gebruikt?

In hormoonzalf zitten corticosteroïden: een medicijn dat lijkt op het hormoon cortisol, dat door onze bijnieren wordt aangemaakt. Deze corticosteroïden zorgen ervoor dat de ontstekingsreactie van de huid wordt geremd. Het onderdrukt eigenlijk het afweersysteem in de huid. Daarnaast helpt het ook tegen de jeuk.

Lees ook: Zo verzorg je de (droge) huid van je baby

Hoe gebruik je hormoonzalf bij je baby en kind?

Hormoonzalf kun je niet onbeperkt gebruiken. Het is belangrijk om je goed aan de voorgeschreven dosis te houden en om tussendoor 'stopdagen' te houden. Zo voorkom je bijwerkingen. Juist gebruik van hormoonzalf houdt in:

• Bespreek vooraf met de huisarts op welke manier je de zalf bij jouw kind moet gebruiken. Je krijgt dan een persoonlijk smeeradvies voor jouw kind. Ga niet alleen op de instructies in de bijsluiter af.

• Smeer volgens de Fingertip methode, ook wel de FTU (finger tip unit) genoemd. Dan gaat het om de hoeveelheid crème of zalf afgemeten op de top van de wijsvinger. De medicinale crème of zalf breng je als volgt aan: vul de gehele lengte van het eindkootje, je vingertop met een 'streepje' crème of zalf.

• Smeer de zalf niet vaker op dan voorgeschreven.

• Over het algemeen wordt voor kinderen aangeraden om vier dagen achter elkaar wel te smeren en de zalf daarna drie dagen achter elkaar niet te gebruiken. Door deze stopdagen voorkom je dat de huid gaat wennen aan de zalf en dat er bijwerkingen optreden.

• Als het eczeem tijdens de stopdagen steeds weer snel terugkomt of verergert, moet je de zalf niet alsnog gaan gebruiken tijdens die drie dagen. In dat geval kun je beter een hormoonzalf van een klasse hoger gaan gebruiken, maar houdt die stopdagen in stand.

• Smeer de zalf normaal dik op je huid. Niet extreem dun smeren, zoals soms wordt geadviseerd.

• Wees voorzichtig met hormoonzalf op het gezicht, in de lichaamsplooien en rond de genitaliën van je kind, want daar is de huid extra gevoelig voor corticosteroïden. Bij eczeem rond die gebieden krijg je daarom in principe altijd een hormoonzalf van de lagere klasse.

• Bouw het gebruik wanneer het moment daar is, rustig af.

Lees ook: De do's en don'ts bij de tere babyhuid

Hormonen in hormoonzalf

In hormoonzalf zitten géén geslachtshormonen, 'echte' hormonen, of (anabole) steroïden, zoals nogal eens wordt gedacht. Er zitten alleen synthetische bijnierschorshormonen in: corticosteroïden. Deze corticosteroïden lijken op het lichaamseigen hormoon cortisol, dat als functie heeft ontstekingen en celdeling te remmen.

Eczeem bij baby's en kinderen

Eczeem is een niet besmettelijke huidontsteking waar veel kinderen last van hebben. Meer dan een op de tien baby's heeft eczeem en bij oudere kinderen komt het bij ongeveer twintig procent voor.

Kinderen met eczeem hebben last van rode plekken, bultjes, vochtblaasjes of schilfers op hun huid. Hoe het eczeem er precies uitziet, kan per kind verschillen. Maar in principe jeukt eczeem flink.

Hormoonzalf bij eczeem bij je kind

Er zijn verschillende zalven en crèmes verkrijgbaar bij de apotheek of drogist waarmee je eczeem kunt behandelen. Soms zijn neutrale, vettige zalven zoals vaseline al voldoende om beginnend eczeem onder controle te krijgen. Zeker bij beginnend eczeem helpt het vaak om de huid regelmatig in te smeren met zo'n vette crème of zalf, ook nadat het eczeem verdwenen is. Dit helpt om terugkeer te voorkomen.

Als je kind er echter veel last van heeft en de neutrale zalven niet genoeg helpen, kan de huisarts een hormoonzalf (corticosteroïdzalf) voorschrijven. Dit is de meest voorkomende en effectieve behandeling tegen eczeem.

Bij hevig of hardnekkig eczeem, waarbij je kind niet van het eczeem af kan blijven omdat het erg jeukt, slecht slaapt of door het krabben wondjes krijgt en pijn ervaart, is het belangrijk om de huisarts te raadplegen. Die kan beoordelen of (tijdelijk) gebruik van hormoonzalf nodig is om het eczeem snel onder controle te krijgen.

Kan hormoonzalf eczeem genezen?

Nee, hormoonzalf geneest eczeem niet, maar vermindert wel de symptomen, waardoor de huid kan herstellen. Eczeem is meestal een chronische aandoening die niet volledig te genezen is. Soms is het actiever en is vaker smeren nodig, soms minder en kan het gebruik worden afgebouwd.

Bij kinderen blijft eczeem vaak bestaan doordat ze krabben, waardoor de huid niet herstelt. Hormoonzalf vermindert jeuk en uitslag, waardoor het krabben stopt en de huid kan genezen. Daarna kan het gebruik worden afgebouwd.

Eczeem kan wisselen: het kan tijdelijk verdwijnen of verergeren. Hormoonzalf helpt uitbraken snel onder controle te krijgen.

Wil je een blijvende oplossing? Bij contacteczeem kun je proberen de oorzaak te vermijden, maar dat is vaak lastig. Atopisch eczeem komt door erfelijke aanleg, wat je niet kunt veranderen. Gelukkig kunnen kinderen er soms overheen groeien.

Soorten hormoonzalf voor kinderen

Er bestaan verschillende sterktes van hormoonzalf: deze zijn onderverdeeld in vier klassen. Klasse 1 is het minst sterk en 4 het sterkst. Voor kinderen worden over het algemeen klasse 1 en 2 gebruikt, zoals hydrocortisonacetaat 1% (klasse een) en triamcinolonacetaat 0,1% (klasse twee).

Klasse 1 en 2 kunnen zonder problemen bij kinderen worden gebruikt. Bespreek met de huisarts of apotheker hoe de zalf precies gebruikt moet worden en lees altijd de bijsluiter. In principe geldt:

• Gebruik niet meer dan 30 gram hormoonzalf per week bij kinderen die jonger zijn dan twee jaar.

• Gebruik niet meer dan 50 gram per week bij kinderen tussen twee en vijf jaar.

• Voor kinderen ouder dan vijf geldt: gebruik maximaal 100 gram per week.

Hormoonzalf van klasse 3 en 4 wordt eigenlijk alleen voorgeschreven als er sprake is van extreem eczeem dat steeds verergert. In dat geval wordt je kind meestal al behandeld door een dermatoloog, niet meer door de huisarts.

Soms is het even zoeken wat de beste hormoonzalf is voor jouw kind. Er bestaan namelijk verschillende soorten dikke zalven, maar ook dunnere crèmes of lotions en in verschillende sterktes. De huisarts kan op basis van de klachten van je kind beoordelen welke soort de beste optie is om mee te beginnen.

Hoe bouw je hormoonzalf af?

Wil je stoppen met het gebruik van de hormoonzalf omdat het eczeem verdwenen is? Bouw het dan rustig af. Zo kun je uitproberen of je kind met minder dagen per week ook eczeemvrij blijft. En misschien kun je wel helemaal stoppen met de medicijnzalf.

Stop niet direct met smeren zodra je verbetering ziet. Hou hierbij de aangeraden smeerperiode van de huisarts aan. Begin daarna met afbouwen. Dat doe je als volgt:

• Smeerde je twee keer per dag, ga dan een keer per dag smeren. Blijft dit goed gaan, bouw dan verder af.

• Smeerde je vier dagen en hield je drie stopdagen? Ga dan naar drie dagen smeren en vier stopdagen.

• Blijft het eczeem weg, ga dan naar twee dagen smeren en vijf stopdagen. En vervolgens naar een dag smeren en zes stopdagen. Daarna kun je helemaal stoppen met het gebruik.

Mogelijke bijwerkingen van hormoonzalf

Zoals bij elk medicijn zijn er een aantal mogelijke bijwerkingen van hormoonzalf, die verplicht in de bijsluiter vermeld moeten worden. Maar de kans op die bijwerkingen is klein. Zeker bij de lichtere hormoonzalven (klasse een en twee) treden bijna nooit bijwerkingen op. De mogelijke bijwerkingen op een rijtje:

• Je kind zou allergische kunnen reageren op (een van de ingrediënten) van de zalf, met symptomen als verergering van de jeuk, roodheid of zwellingen.

Bij langdurig gebruik (na maanden of jaren) of onjuist gebruik:

• Dunner worden van de huid waardoor onderhuidse bloedvaatjes en blauwe plekken (sneller) zichtbaar worden.

• Donkere of lichte verkleuring van de huid.

• Bij gebruik in de buurt van de ogen: verhoging van de oogboldruk.

Als je deze lijst met bijwerkingen leest, is het best begrijpelijk als je een beetje huiverig wordt om de zalf te gebruiken. Maar zolang je de zalf gebruikt op de manier zoals de huisarts je heeft voorgeschreven, is de kans op bijwerkingen echt minimaal. Zeker bij de lichtere hormoonzalven die voor kinderen worden voorgeschreven.

Is hormoonzalf gevaarlijk?

Sommige ouders willen liever geen hormoonzalf gebruiken tegen het eczeem van hun kind. Dat is op zich begrijpelijk, omdat de zalf volgens een vast schema gebruikt moet worden en ook weer afgebouwd moet worden. Maar als je het op de juiste manier gebruikt, is de zalf volkomen veilig. Hormoonzalf bestaat al heel lang en er is veel onderzoek naar gedaan waardoor precies bekend is welke bijwerkingen het kan hebben én hoe je die kunt voorkomen door middel van juist gebruik.

De angst voor hormoonzalf komt vooral door de naam. Het klinkt een beetje eng doordat er gesproken wordt over hormonen. Sommige mensen beschouwen die als 'troep' en willen niet dat hun kind daarmee in aanraking komt.

De keuze voor het wel of niet gebruiken van hormoonzalf bij je kind ligt bij jou. Je kunt altijd eerst proberen of neutrale crèmes en zalven werken. Ook kun je op internetfora positieve ervaringen lezen over sommige homeopathische middelen. Maar als jouw kind erg veel last heeft van het eczeem, continu jeuk heeft en er slecht door slaapt, is het toch verstandig om (tijdelijk) de hormoonzalf te proberen. Het kan het leven van je kind een stuk prettiger maken.

Fabels en feiten over hormoonzalf

Angst voor hormoonzalf komt zo vaak voor, dat er zelfs een officiële naam voor is: corticofobie. De weerstand tegen hormoonzalf komt eigenlijk voort uit vooroordelen over hormoonbehandelingen: zo wordt er weleens gezegd dat hormoonzalf astma zou kunnen veroorzaken, maar dat is een fabel. We zetten een aantal van die fabels én een aantal feiten, voor je op een rij:

1. 1

   FABEL: Eczeem kan door hormoonzalf 'naar binnen slaan' en astma veroorzaken.
   Dit klopt niet. Kinderen met atopisch eczeem hebben sowieso meer kans op astma, hooikoorts of (voedsel)allergieën door hun erfelijke aanleg. Hormoonzalf beïnvloedt dit niet. Astma kan dus ook ontstaan zonder het gebruik van de zalf.

2. 2

   FABEL: Hormoonzalf werkt verslavend.
   Je kind zal niet verslaafd raken aan hormoonzalf. Zolang je je aan het smeeradvies en de gebruiksaanwijzing houdt, is het gebruik van de zalf veilig en went de huid er ook niet aan.

3. 3

   FEIT: Hormoonzalf neemt de oorzaak van het eczeem niet weg.
   Hormoonzalf geneest eczeem niet, maar onderdrukt alleen de symptomen. Eczeem komt vaak door erfelijke aanleg, soms door een zeldzame allergie. Bij vermoeden van allergie is doorverwijzing naar een specialist nodig.

4. 4

   FABEL: Hormoonzalf mag niet in het gezicht gesmeerd worden.
   Dat verschilt per zalf. Een dokter zal bij eczeem in het gezicht meestal hydrocortisonacetaat 1% (klasse een) voorschrijven: dat is de lichtste hormoonzalf. Die mag wel in het gezicht gebruikt worden. Je moet wel voorzichtig zijn in het gebruik rondom z'n ogen: bespreek dit ook altijd even met de arts die de zalf voorschrijft.

5. 5

   FABEL: Hormoonzalf veroorzaakt witte vlekken.
   Witte vlekken komen door eczeem, niet de zalf. De zalf kan tijdelijk de huid iets lichter maken door vaatvernauwing, maar pigmentverlies komt door eczeem zelf. Dit is gelukkig tijdelijk.

6. 6

   FABEL/FEIT: Voeding aanpassen voorkomt hormoonzalf.
   Voeding heeft vrijwel zelden invloed op eczeem. Alleen bij klachten na eten en andere symptomen kan er sprake zijn van een voedselallergie, dan is onderzoek verstandig.

Wat zijn de alternatieven voor hormoonzalf?

Wil je echt liever geen hormoonzalf gebruiken bij je kind? Er zijn een aantal alternatieven:

• Neutrale zalven: beginnende eczeemplekjes kun je met een neutrale zalf vaak onder controle krijgen. Zo'n zalf of crème bevat geen medicinale stoffen, maar is vooral bedoeld om de huid vet te houden. Hierdoor wordt het vocht in de huid vastgehouden en voorkom je dat de huid verder uitdroogt. Zo kan 'ie zich weer herstellen.

• Teerzalf: een andere zalf die vroeger regelmatig bij eczeem werd gebruikt, is teerzalf. Deze kan heel effectief zijn, maar weinig artsen schrijven het nog voor. De nadelen zijn vooral dat het erg vlekt en een vreemde geur heeft.

• Calcineurine remmers: in de zalf tacrolimus (Protopic) en de crème pimecrolimus (Elidel) zitten geen hormonen. Kinderen vanaf twee jaar mogen deze middeltjes gebruiken. Het wordt meestal voorgeschreven in het geval dat de hormoonzalf niet werkt of als je kind langdurig hormoonzalf zou moeten gebruiken.

Podcast 'Ouders van Nu vraagt door': Eczeem

Bronnen: Thuisarts, Diakonessenhuis