Stiefmoeder zijn: hoe ga je daarmee om?

Je bent smoorverliefd en dan, verrassing, krijg je zijn of haar kinderen er (parttime) bij. Een cadeau wat vaak leuk uitpakt, maar ook een flinke uitdaging kan zijn. In hoeverre mag je je met de opvoeding bemoeien en hoe bewaak je je eigen grenzen en behoeften?

Samengesteld gezin

Stiefmoeders, cadeauvaders, bonusmoeders, plusvaders… Hoe ze ook genoemd worden, ze komen in allerlei vormen en maten voor. Er zijn fulltime, parttime en weekend-stiefmoeders en -vaders. Sommigen hebben zelf kinderen, anderen willen nog kinderen. En hoe hard je ook je best doet, een samengesteld gezin is bijna altijd complex. Het gaat dan ook nogal eens fout: zo’n 60% van de samengestelde gezinnen valt in de eerste vijf jaar weer uit elkaar.

Cijfers

1 op de 10 gezinnen is een stiefgezin in Nederland. Er zijn stiefmoedergezinnen en stiefvadergezinnen, afhankelijk bij welke biologische ouder het kind na de scheiding staat ingeschreven. In de meeste gevallen is dat de moeder, er zijn dan ook 84% stiefvadergezinnen tegenover 13% stiefmoedergezinnen. De overige 3% is een samengesteld gezin waarin zowel kinderen van de vader als de moeder leven.

Rechten en plichten

Hoewel de theorie een ruimer kader toepast, ben je voor de wet pas een stiefouder als je trouwt of een geregistreerd partnerschap aangaat met de ouder van je stiefkind. Dat betekent dat je een onderhoudsplicht en opvoedplicht hebt. Tot de kinderen 18 zijn betaal je naar draagkracht bij aan de opvoeding en verzorging en tot ze 21 zijn draag je bij aan de kosten voor studie en levensonderhoud. Het opvoeden doe je samen met je partner. Je hebt als stiefouder niet het ouderlijk gezag, dat ligt bij de biologische ouders. Mocht een van de ouders dit ouderlijk gezag verliezen, dan kun je een verzoek indienen bij de rechtbank om – samen met je partner – dit ouderlijk gezag te verkrijgen.

Jouw plichten als stiefouder vervallen als je gaat scheiden van de ouder van je stiefkind. Je hoeft geen alimentatie te betalen maar hebt ook niet automatisch recht op een omgangsregeling. Wil je graag contact houden met je stiefkind, dan moet je een verzoek indienen bij de rechter. Volgens de wet heeft een kind na een scheiding namelijk ook recht op omgang met ‘anderen die in een nauwe en persoonlijke betrekking staan tot het kind’. Is het kind ouder dan 12 en heeft het bezwaar tegen een omgangsregeling, kan de rechter het verzoek afwijzen of wanneer de rechter denkt dat de omgang schadelijk is voor het kind. Kortom, je hebt als stiefmoeder wel plichten maar niet veel rechten.

Lees ook: Co-ouderschap, 12 tips voor gescheiden ouders

Stiefouder zijn: een lastige rol

Stiefouder worden of zijn kan best ingewikkeld voelen. Het is heerlijk om verliefd te zijn, maar de verantwoordelijkheid die deze verliefdheid met zich meebrengt is groot en omspant meer dan twee personen. Hoe ga je dat doen? Samen, zo goed mogelijk voor de kinderen en zonder jezelf uit het oog te verliezen.

Het vormen van een stiefgezin of een samengesteld gezin vraagt tijd, inzicht, afstemming en afspraken om het goed te doen. Gemiddeld kan het 4 tot 7 jaar duren voordat je als nieuw gezin je draai met elkaar hebt gevonden. Van de samengestelde gezinnen redt zestig procent het niet. De omstandigheden zijn nu eenmaal wat ingewikkelder dan bij een kerngezin. Een aantal voorbeelden:

Rolmodel
Het kan lastig zijn je rol als stiefouder te vinden en – behalve de sprookjes – zijn er weinig rolmodellen om je aan op te trekken. Natuurlijk ben je geen heks of boeman, maar wat dan wel? Hun tweede moeder of vader, zoals de Dikke van Dale zo bondig omschrijft of maakt die vergelijking het alleen nog maar ingewikkelder?
De ex
Je hebt meestal te maken met de ex van je partner en de moeder/vader van je stiefkind. Hoe jullie je tot elkaar verhouden is belangrijk maar kan tijd en moeite kosten.
Scheiding
Er is nog oud zeer of gedoe rondom de scheiding. Er moeten nog afspraken gemaakt of nagekomen.
Fusie
Je hebt te maken met verschillende culturen binnen je nieuwe gezin die fuseren, denk aan opvoeden maar ook aan rituelen en gewoontes.
Onbekend terrein
Je hebt zelf nog geen kinderen en het voelt soms overweldigend en verwarrend er middenin terecht te komen. Je mist aansluiting bij andere moeders en je vriendinnen zonder kinderen kunnen zich niet goed verplaatsen in jouw situatie.
Verwachtingen
Je hebt te maken met verwachtingen. Van jezelf, van je partner, van je (stief)kinderen en van je omgeving, die wel of niet uitgesproken, realistisch of haalbaar zijn.
De liefde
En dan heb je nog de liefde, die met alles wat erbij komt kijken, soms op de laatste plaats lijkt te komen.

Kortom je kunt je wel voorstellen dat je nieuwe gezin – net als Rome – niet in één dag gebouwd is.

Stiefouder zijn: 10 tips

Belangrijk zijn voor het succes van een stiefgezin: grenzen, verwachtingen, solidariteit, rolverdeling en aanpassingsvermogen. Voor stiefouders die worstelen met hun nieuwe rol hier wat praktische tips:

Stel duidelijke grenzen. Dat staat met stip op nummer één. Vergis je niet, het is makkelijker gezegd dan gedaan. Stiefouders zijn nog wel eens pleasers. Maar onthoud: grenzen stellen is niet egoïstisch. Een voorbeeld: Stel je partner wil een avondje weg en vraagt of je op je stiefkinderen wil passen. Je hebt daar eigenlijk geen zin in. Maak dan duidelijk dat daar een grens ligt en bied indien mogelijk een alternatief aan.
Leg de lat niet te hoog. Ga niet de concurrentie aan met de kinderen om de tijd en liefde van je partner. Stel je niet meteen op als mede-opvoeder. Verwacht over en weer niet meteen geen liefde met de kinderen, respect is genoeg.
Doe niet alsof je een ‘gewoon’ gezin bent, een bloedband kun je niet forceren.
Praat niet over de ex van je partner, maar over de moeder van de kinderen.
Bemoei je niet met de relatie van je partner met zijn ex. Dat staat een goede band met je stiefkinderen in de weg.
Hou in het begin wat afstand. Neem tijd om vertrouwen tussen jou en de kinderen te laten ontstaan.
Neem niet alles persoonlijk, kies je strijd en laat ook eens wat lopen.
Zorg ervoor dat iedereen in huis zijn eigen plek heeft.
Relax: ga af en toe iets doen met je partner zonder kinderen en af toe iets met vrienden zonder je gezin.
En relax ook als het niet goed loopt, het hoeft niet perfect te zijn.

Houvast

Gelukkig hoef je het niet alleen te doen, je bent samen met je partner aan dit avontuur begonnen en goed nieuws, hij of zij heeft de handleiding van de kinderen. Het hoeft ook niet perfect, zolang je je verantwoordelijkheid neemt. Wees volwassen en houd rekening met wat wel en niet goed is voor je stiefkind(eren). Het belang van het kind komt nu eenmaal op de eerste plaats. En dat wil niet zeggen dat je jezelf weg hoeft te cijferen. Daartussenin zit genoeg ruimte. Als houvast voor nieuwe gezinnen ontwikkelden filosoof Corrie Haverkort, pedagoog Marlijn Kooistra-Popelier en advocaat Aleide Hendrikse-Voogt Het Stiefplan waarmee je aan de hand van 10 stappen basisafspraken maakt over je nieuwe gezin. Je gaat hier samen met je partner maar ook met de kinderen mee aan de slag. Als je wilt kun je je laten begeleiden door een Stiefplan Coach. Meer weten? Kijk dan op Stiefplan.nl.

Lijkt het je fijn om een op een met iemand te praten over jouw rol als stiefouder, dan zijn er inmiddels ook best wat stiefouder coaches in Nederland. Kijk op de verschillende sites van de coaches of er een bij jou in de buurt zit en welke jou aanspreekt. Ben je nieuwsgierig naar de ervaringen van andere stiefouders? Er zijn een aantal boeken van stiefmoeders die hun verhaal delen. Zoals het grappige en praktische ‘Handboek voor de moderne stiefmoeder’ van Yolan Witterholt of het gedegen ‘How to be a happy stepmum’ van Lisa Doodson die voor haar bevindingen meer dan 250 stiefmoeders in Engeland interviewde. En kijk ook eens goed om je heen, er zijn steeds meer stiefouders in Nederland. Grote kans dat je er een kent.