Volgens Maryke Geerdink, klinisch psycholoog, psychotherapeut en manager hulpverlening bij 113, leg je vanaf het prille begin een basis door een open relatie op te bouwen met je kind.
'Benoem en erken gevoelens, ook als je kind nog heel klein is en er zelf de woorden nog niet voor heeft.' Dat kan door bijvoorbeeld te zeggen dat je ziet dat hij verdriet heeft of gefrustreerd of boos is en dat je dat begrijpt.
Leren dat alle emoties erbij horen
'Het is belangrijk om niet te oordelen over die gevoelens en ze niet kleiner te maken. Op die manier leert je kind dat alle emoties erbij horen, dat ze er mogen zijn en dat ze ook weer overgaan. Bovendien leert hij dat hij bij je terecht kan met die gevoelens', vult Geerdink aan.
Ouders die van zichzelf weten dat ze dat lastig vinden, raadt ze aan om zich in te lezen en te oefenen. Bij het Consultatiebureau worden cursussen over open communicatie aangeboden en er zijn diverse boeken over geschreven, zoals de boeken van de Gordon Methode zoals Liefdevol communiceren met jonge kinderen.
Lees ook: Dit is waarom je je baby ál jouw emoties moet laten zien
Fysieke pijn versus mentale pijn
'We vinden het heel vanzelfsprekend om tijdens de zwangerschap of in de jaren daarna een EHBO-cursus te volgen. Als ons kind een bloedende knie heeft, weten we wat we moeten doen en staan we paraat met de verbanddoos', illustreert Geerdink. Als kinderen zich rot voelen omdat ze iets naars meemaakten, staan we te vaak met onze handen in het haar.
Naast onkunde, speelt ook ongemak vaak een rol. 'We willen dat het goed gaat met onze kinderen, dat ze blij en gelukkig zijn en daar is niets mis mee. Alleen voelen kinderen zich, net als volwassenen, soms verdrietig, boos of somber.' Het erkennen van die emoties door ze te benoemen, helpt kinderen om ermee om te gaan.
Nooit te laat
Of die open communicatie vanaf het begin onderdeel van de opvoeding is of niet, volgens Geerdink is het nooit te laat om ermee te beginnen. Zodra je kind kan praten, kun je dat doen door vragen te stellen als: Hoe voel je je vandaag?, Voel je je weleens down of verdrietig? Vooral als je vermoedt dat het niet (zo) goed gaat, kan zo'n gesprek helpend zijn. 'Luister, vraag door, toon begrip en biedt, als dat nodig is, je hulp aan', zegt de hulpverlener.
'Als opvoeder ben je een belangrijk voorbeeld voor kinderen. Laat zien hoe jij zelf met gevoelens als teleurstelling en verdriet omgaat. Als je dat moeilijk vindt, kan het helpen om daar zelf ook hulp voor te zoeken. Het helpt als je je realiseert dat je als ouder niet perfect hoeft te zijn, maar 'goed genoeg'.'
Lees ook: Emoties bij kinderen: zo help je jouw kind daarbij
Stap over je ongemak heen
Als een kind vertelt over verdriet of somberheid is het volgens Geerdink belangrijk om er zonder oordeel op te reageren. 'Al is dat in de praktijk vaak nog best lastig, omdat ouders het moeilijk vinden als het niet goed gaat met hun kind. Daarnaast denken ze vaak dat ze iets verkeerd doen of hebben gedaan en schuld hebben aan de worsteling van hun kind.'
Lastig of niet, Geerdink benadrukt dat het belangrijk is om over gevoelens van ongemak heen te stappen. 'Het is de belangrijkste taak van een ouder om zijn kind het gevoel te geven dat hij met alles bij hem terecht kan, ook met gedachten over somberheid of de dood.'
Ze adviseert ouders om zich voor te bereiden op zo'n gesprek zodat ze er niet door overvallen worden. 'Het helpt om na te denken over hoe je zou reageren als je kind vertelt dat hij zich slecht en/of somber voelt', zegt ze. Dat kan bijvoorbeeld door het volgen van de gratis 113-cursus VraagMaar.
Praten over suïcide
'Draai niet om de hete brei heen, maar benoem het bij de naam: Denk je wel eens aan het einde?, Heb je weleens gedachten over de dood? Iemand die er niet aan denkt, breng je er niet mee op een idee, iemand die er wel over denkt is vaak opgelucht er eindelijk over te kunnen praten', zegt Geerdink.
Een absolute no-go is het ontkennen of bagatelliseren van gevoelens van somberheid. 'Zeg in plaats daarvan iets als: voor veel mensen die deze gevoelens hebben, worden ze uiteindelijk weer minder. Of: nu is het donker, maar het kan weer lichter worden. Daarmee geef je ze perspectief zonder de huidige situatie te ontkennen.'
Ook adviseert ze om de regie bij je kind te houden en te vragen wat hij wil en hoe je hem daarbij kan helpen. 'Als je kind weet dat hij er niet (meer) alleen voorstaat, voelt hij zich vaak al minder slecht.' Daarnaast zegt ze dat het de drempel naar andere hulp verlaagt, omdat je kind weet: we doen dit samen.
Lees ook: 10x handige tips en items om een gevoelig of hoogsensitief kind te helpen
Laat zien dat je het aankan
'Kinderen en jongeren houden vaak hun mond uit vrees dat hun ouders het niet aankunnen. Laat zien dat je er niet voor terugdeinst, dat je er altijd bent, ook als dingen lelijk worden.'
'Natuurlijk mag je wel zeggen dat je ervan schrikt, of dat je het heftig vindt om te horen, maar probeer door te vragen en te luisteren en je eigen gevoel te parkeren.' Na zo'n gesprek adviseert ze ouders om zelf steun te zoeken door te praten met een naaste, of - als het over gedachten aan zelfdoding gaat - een hulpverlener van 113.
Niet doen als je kind (weleens) somber is
- Raak niet gedemotiveerd als hij je afwijst als je een gesprek probeert te openen.
- Maak het niet kleiner, ontken en bagatelliseer het gevoel niet.
- Oordeel niet.
- Vermijd antwoorden als 'dat is toch niet nodig?' en 'Dat valt toch wel mee?'
- Laat je eigen gevoel achterwege.
- Neem de regie niet over en maak bijvoorbeeld niet achter zijn rug om een afspraak met de huisarts.
Wel doen als je kind (wel eens) somber is
- Open het gesprek door vragen te stellen als: hoe voel je je vandaag? Voel je je weleens echt slecht? En denk je dan ook aan de dood?
- Luister naar wat je kind zegt.
- Laat je kind merken dat hij bij je terecht kan en dat je de dingen die hij zegt - hoe rot die ook zijn om te horen - aan kunt.
- Benoem wat je kind zegt om te checken of je het goed hebt begrepen, daarmee voorkom je miscommunicatie.
- Blijf het gesprek aanbieden, blijf die handreiking doen en realiseer je na weer een afwijzing dat je als ouder ook rottaken hebt.
- Volg de gratis 113-cursus VraagMaar, lees boeken, kortom: verdiep je in open communicatie.
- Blijf rustig.
- Ga naast je kind staan en vraag hoe je kan helpen, biedt bijvoorbeeld aan om samen 113 te bellen.
- Vraag zelf ook hulp, als ouder hoef je dit niet alleen te dragen.
Rode vlaggen
Uit onderzoek onder 400 nabestaanden van 170 jongeren die door zelfdoding om het leven kwamen, blijkt dat er in de meeste gevallen meerdere factoren waren die meespeelden, zoals:
- Veranderingen in gedrag zoals opeens veel terugtrekken en opmerkingen als 'Laat maar, ik doe het wel alleen'.
- Financiële problemen kunnen een belangrijke trigger zijn voor jongeren.
- Een grote groep (meer dan de helft) van de jongeren die suïcide pleegde, kende iemand die ook door zelfdoding om het leven kwam.
- Jongeren, met name jonge vrouwen, vormen vaak een (online) netwerk van mensen die dezelfde gevoelens hebben, wat ze troost biedt en tegelijkertijd hun emotionele lijden kan versterken .
- Het is vaak moeilijker om signalen op te pikken bij jongens, omdat die vaak minder open zijn over somberheid en het weglachen met zwartgallige humor, waardoor opmerkingen als 'Als het ooit zover komt, dan heb je van mij geen last meer', als grap worden opgevat.
Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Praten over gedachten over zelfdoding kan anoniem: chat via 113.nl, bel gratis 113.
