Wat doet een camera met een kind? 'Ik richtte mijn smartphone op mijn baby en hij begon te glimlachen'

Het geheugen van onze telefoons staat vol met foto's van onze kinderen. Maar wat is het effect van steeds weer op de foto gaan? En is het slim om soms even géén foto van je kind te maken? Journalist Margot C. Pol gaat op onderzoek uit.

Poseren op de commode

Het gebeurde toen mijn zoontje nog een baby was. Hij lag bijzonder schattig op de commode, ik richtte mijn iPhone op hem om een foto te maken en – ik verzin dit niet – hij begon te glimlachen. Een kind van nog geen half jaar oud!

Het kwam natuurlijk ook omdat hij op de opvang drie dagen per week met een grote iPad gefotografeerd werd voor de dagverslagjes. Hij wist niet beter dan dat dat normaal was: álle kinderen begonnen waarschijnlijk te lachen zodra er een camera in beeld verscheen, en de juffen moedigden het vast aan. Toch had het ook iets unheimisch: een baby die op commando poseert.

Lees ook: Steeds meer ouders hebben een geboortefotograaf bij de bevalling

Papa- en mamarazzi

Inmiddels is hij vier: een blakende kleuter met een moeder wiens telefoongeheugen voortdurend vol is. Geen wonder, er staan duizenden foto’s van hem en zijn broertje op. Ik ben gelukkig niet de enige; iederéén met kinderen in zijn omgeving lijkt zijn bloedjes voortdurend vast te leggen.

Maar ik vraag me tegenwoordig wel steeds vaker af: hoe gezond is dat eigenlijk, om op te groeien met een camera op je gericht en voortdurend je eigen gezicht in beeld? Heeft dat geen bijwerkingen? We doen het uit liefde, maar stimuleren wij papa- en mamarazzi misschien onbedoeld onzekerheid, ijdelheid of zelfs narcisme?

Vijftigduizend foto’s in de cloud

‘Mijn man grapt altijd: ze krijgen een pallet vol fotoboeken mee tegen de tijd dat ze het huis uitgaan’, lacht Lizette (40). Zij is er ook zo eentje: een fanatiek fotograferende moeder. Op haar digitale camera staan meer dan vijftigduizend foto’s, voor de iCloud verbonden aan haar iPhone moet ze elk jaar opslag bijkopen.

Haar doel is om beide zoontjes (2 en 4) elk jaar een fotoboek met de leukste momenten uit hun leven te geven, en tot nu toe houdt ze dat ook echt vol. ‘Ze doen gewoon zo veel dat me raakt. Al die lieve, hilarische momenten wil ik vangen.’ Haar kinderen zijn daar volledig aan gewend. ‘Ze vragen vaak zelf of ik een foto van ze wil maken en die moet ik dan doorsturen naar neefjes en nichtjes. Poseren vinden ze ook leuk. Gaan ze heel stoer zitten op een stenen krokodil bij de dierentuin, of ze doen een pose uit Paw Patrol na.’

Toch maakt Lizette zich soms wel zorgen. Niet over dat haar kinderen zich misschien kleine beroemdheidjes zouden wanen door al die camera-aandacht. ‘Maar zitten ze op de schommel, dan maak ik dat wel mee, maar vanachter mijn telefoon. Ik vraag me weleens af: gaan al die foto’s misschien ten koste van onze qualitytime?’

Lees ook: 52 ideeën voor onvergetelijke momenten met je kind (zonder camera)

Niks bijzonders

Gelukkig is ook naar dit onderwerp onderzoek gedaan. Nog niet veel, want in wetenschappelijk opzicht bestaan iPhones nog maar kort, maar wetenschappers kunnen één ding al wel voorzichtig stellen: veelvuldig gefotografeerd worden lijkt niét slecht voor jonge kinderen. Hoera! De reden? Simpel, ze weten niet beter. Susan Bögels is hoogleraar Family Mental Health and Mindfulness aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Vroeger werd alleen de koningin gefotografeerd,’ vertelt ze, ‘maar tegenwoordig leggen alle ouders hun kinderen vast, dus dat voelt voor kinderen niet bijzonder.’

‘Bovendien wórden kinderen al geboren met het idee dat ze het centrum van de wereld zijn: dat noem je het egocentrisch perspectief. Dat ze vaak gefotografeerd worden of hun eigen beeltenis op de camera terugzien, versterkt dat idee niet. In hun eerste levensjaren leren ze dat anderen ook gevoelens en grenzen hebben, maar dat proces onderbreek je niet door ze veel te fotograferen, net zoals het niet schadelijk is als ze vaak naar zichzelf in de spiegel kijken.’

Echt contact

Toch kleven er ook gevaren aan veelvuldig fotograferen. Niet de foto maken is schadelijk, waarschuwen wetenschappers, maar wel het bezig zijn met je telefoon. ‘Het is een voortdurende onderbreking van de ouder-kindrelatie’, legt Bögels uit. En laat jouw contact met je kind nou net het belangrijkste zijn voor zijn psychische ontwikkeling op deze leeftijd.

‘Stel dat je samen aan het spelen bent, dan onderbreek je steeds je eigen aandacht én die van je kind. En al duurt zo’n fotootje maar een seconde, uit onderzoek weten we dat het relatief veel tijd en aandacht kost om daarna weer ín het spel te komen. Niet alleen voor jou, maar ook voor je kind.’

Lees ook: Samen spelen, hoe leert je kind dat?

Maak van je kind geen circusdier

De Griekse onderzoeker Stathis Grapsas doet aan de Universiteit Utrecht onderzoek naar de vorming van zelfbeeld bij kinderen. Ook hij maakt zich geen zorgen over veelvuldig fotograferen, vertelt hij als ik hem bel, maar wel om wat het kind op de foto misschien moet dóén.

‘Sociale media zijn toch vaak een plek om een beetje op te scheppen: kijk mijn kind eens! Maar als ouders vaak hoge eisen stellen aan hoe hun kind op de foto staat, kan dat slecht zijn voor hun zelfbeeld. Bijvoorbeeld als ze pas tevreden zijn als hun nakomeling er ontzettend schattig, knap of lief uitziet. Een kind krijgt het gevoel: ik ben het pas waard om op de foto te gaan als ik een perfect kunstje opvoer. Eigenlijk een beetje zoals een circusdier.’

Je kind kan daardoor het gevoel krijgen dat jouw ouderliefde niet onvoorwaardelijk is, waarschuwt Grapsas, maar dat het aan bepaalde verwachtingen moet voldoen voordat het je liefde verdient. Lukt dat niet, bijvoorbeeld doordat jij als ouder teleurgesteld of minachtend kijkt, kan dat slecht zijn voor zijn zelfvertrouwen. En lukt het een kind wél om aan die hoge verwachtingen te voldoen, dan plaatsen ouders hun kind vaak op een voetstuk en overladen het met complimentjes, wat weer kan leiden tot narcisme.

Lees ook: Zo ontwikkelt je kind een positief zelfbeeld

Mini-narcistjes

Is dat erg, kun je je afvragen? Complimenten en ­lekker veel zelfvertrouwen zijn toch juist fijn voor een kind? Nou, nee. Narcisten ­hebben dan wel een groot ego, maar dat is niet hetzelfde als zelfvertrouwen, legt universitair hoofddocent Eddie Brummelman uit. Hij doet aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar het ontstaan van narcisme bij kinderen en schreef daarover het boek Bewonder mij!.

‘Een volwassene of kind met narcistische trekjes mag dan wel heel tevreden lijken, maar dat is schijn: daaronder zit kwetsbaarheid en de angst om nooit goed genoeg te zijn. Narcisten zijn constant bezorgd over hoe ze overkomen op anderen, altijd op zoek naar complimenten en bevestiging; eigenlijk heel tragisch’, vertelt Brummelman.

En het nare is: veel ouders werken daar volgens hem onbedoeld aan mee. ‘We weten dat kinderen erg gevoelig zijn voor acceptatie en afwijzing. In een poging om de zelfwaardering van hun kind te stimuleren, overspoelen ouders hun kind vaak met complimenten en zetten hun kind zo op een voetstuk. “Wat een ontzettend mooie tekening! Knap zeg, je bent een slimmerik!” Maar kinderen kunnen daardoor het gevoel krijgen: ik moet altijd uitblinken en beter zijn dan anderen. En: als ik niet meer speciaal en bijzonder ben, vinden ze me niet lief meer.’

Onvoorwaardelijk

Gelukkig is de oplossing eenvoudig: prijs niet de resultaten van je kinderen, maar help ze met uitzoeken wie ze zijn. En het leuke is: volgens Naomi de Ruiter, universitair docent ontwikkelings­psychologie aan de Rijks­universiteit ­Groningen, kunnen foto’s je daar júíst bij helpen. ‘“Dat vond je leuk, hè?” kun je bijvoorbeeld vragen als je samen naar foto’s kijkt waarop je kind aan het voetballen of fietsen is. Of: “Wat vond je moeilijk? Hoe voelde dat, toen het niet lukte om te scoren?”

Kortom: foto’s zijn een mooie kans voor ouders om met hun kind het gesprek aan te gaan over hun identiteit. Daar krijgt je kind meer zelfkennis van. Bovendien kun je ermee werken aan onvoorwaardelijke eigenwaarde, in plaats van eigenwaarde die is gebaseerd op complimenten.’ Want ja, zegt De Ruiter lachend: kinderen willen áltijd horen dat ze de beste zijn. ‘Maar juist daarom moet je ze leren dat winnen niet zo belangrijk is, en dat het gaat om hun eigen interesses en emoties, in plaats van complimenten van anderen.’

En kinderen die graag model spelen en niets liever doen dan poseren voor de camera, en die het ook nog eens heel belangrijk vinden hoe ze op de foto staan, hoe ga je daar dan mee om? De Ruiter: ‘Natuurlijk hoef je kinderen niet het idee te geven dat het slecht is om blij te zijn met hun uiterlijk. Maar je kunt ze wel leren dat hun eigenwaarde er niet van afhangt. Zeg bijvoorbeeld: “Leuk als jij blij bent met hoe je eruitziet, maar je uiterlijk zegt niets over wie jij bent.”’

Betere herinnering zónder foto

Tot slot nog een tip: leg je camera ook eens weg. Hoe lastig je dat ook vindt. Want het mag dan wel lijken of je door eindeloos foto’s te maken al die kleine, bijzondere momentjes van je kind beter onthoudt, maar het tegendeel is waar, vertelt hoogleraar Family Mental ­Health and ­Mindfullness Susan Bögels.

‘Uit onderzoek blijkt dat zo gauw je veel ­fotografeert, je geheugen minder goed werkt. Je krijgt dan minder van de gebeurtenis zelf mee. Je fantasie, je inlevingsvermogen, alles wat zo belangrijk is om je daadwerkelijk iets te herinneren, gaat een beetje verloren door alles vast te leggen. Hoe mooi de intentie ook, het heeft dus een tegengesteld ­effect.’

Hoe onthoud je ze dan juist wél al die bijzondere momenten van je kind op de schommel, op vakantie of bij oma op schoot? Teken of schrijf ze in een dagboekje, adviseert Bögels. Wie schrijft of tekent, onthoudt beter én vanuit meerdere perspectieven: je kunt ook je eigen gevoel beschrijven. En bijvoorbeeld de eerste woordjes van je kind noteren, óók geweldig voor later.

Lees ook: Vanaf deze leeftijd kan je kind zich écht dingen herinneren

Tijd en aandacht

Hoe zit het dan met de fotoboeken die Lizette, de fanatiek ­fotograferende moeder, elk jaar voor haar zoontjes maakt? Zou ze die tijd beter ergens ­anders in kunnen steken? Toch niet. Want veel fotograferen en er vervolgens niet meer naar omkijken, dat is zonde van je herinnering, vertelt Bögels, maar heel bewust elk jaar een fotoboek maken, en op die manier werkelijk tijd en aandacht besteden, ook wel savouring genoemd, dat voegt wél iets toe aan je herinnering.

Gelukkig maar. Want Lizette is inmiddels zwanger van haar derde zoontje, en ook hij krijgt vanaf zijn geboorte elk jaar een fotoboek. Ze heeft al een goed idee voor een kraamcadeau, vertelt ze lachend: ‘Een abonnement op een fotoprintservice.’

Let op: niet klikken bij nee

Prachtig licht op dat kleine koppie, perfecte pose; hét moment voor een foto. Maar dan zegt je peuter nee. Druk je dan toch op het knopje? Misschien overbodig om te zeggen, maar het is belangrijk dat je altijd de privacy van je jonge kind respecteert, vertelt Jessica Piotrowski, hoogleraar communicatie in de digitale samenleving aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Kinderen zijn ook mensen.’

Kondig het dus altijd even aan als je een foto gaat maken en doe het liever niet op kwetsbare, intieme of heel persoonlijke momenten (kind op het potje, kind huilend in een hoek, kind krijsend op de keukenvloer). En zegt je kroost er geen zin in te hebben, doe het dan ook echt niet.

Daarnaast heeft Piotrowski nog een tip: vergeet jezelf niet op de foto te zetten. ‘Ik sprak laatst een moeder die vertelde: “Ik besefte ineens dat als ik doodga, mijn kinderen geen enkele foto van míj hebben.” Dus vanaf nu probeert ze vaker om ook zelf in beeld te komen.’

Prachtige fotoserie: Hoe het moederlijf er écht uitziet na de bevalling

Dit artikel is eerder verschenen in Ouders van Nu Magazine – Tekst: Margot C. Pol, Beeld: GettyImages

Artikelen van Ouders van Nu ontvangen in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief.