Ouderschap is een spiegel: waarom het gedrag van je kind meer over jou zegt dan je denkt

'Doe eens even rustig!', hoor ik mezelf roepen. Mijn dochter kijkt me verbaasd aan. Ze was net enthousiast aan het dansen en zingen. Dat het acht uur 's ochtends is, kan haar niets schelen. Mijn 4-jarige is altijd vrolijk en extravert. Ik flap het eruit, maar ik heb eigenlijk meteen spijt. Vooral als ik haar beteuterde gezicht zie.

Ik was vroeger ook zo'n kind. Druk, uitgesproken, altijd aan het woord. En precies datzelfde gedrag roept nu bij mij iets op. Niet omdat zij iets verkeerd doet, maar omdat het blijkbaar iets triggert. Misschien omdat ik er zelf ooit voor teruggefloten werd. Misschien wil ik haar wel voor diezelfde pijn behoeden.

Lees ook: 11x wat je kunt leren van een peuter

Waarom je kind je het hardst raakt

'Ouders denken vaak: wat doet mijn kind irritant. Maar de vraag is: waarom raakt het je zo?', zegt kinderpsycholoog en opvoedkundige Tischa Neve, die al meer dan zestien jaar ouders begeleidt. 'Kinderen zijn puur en direct.'

Ze wijzen ons feilloos op inconsequent gedrag of verborgen pijn. Als jij je kind iets verbiedt wat je zelf stiekem ook doet, zullen ze je daarop aanspreken. 'Juist omdat het je eigen kind is, komt het zo dichtbij.'

Inconsequent gedrag

Een klassiek voorbeeld van zo'n spiegelmoment is schermtijd. Een ouder zegt tegen een kind: 'Leg de iPad weg, ga maar even spelen', terwijl diezelfde ouder vervolgens zelf voortdurend op zijn telefoon zit. Kinderen voelen dat haarfijn aan. Ze prikken moeiteloos door inconsequent gedrag heen en zullen daar vaak iets van zeggen, of simpelweg imiteren.

Het verschil tussen wat we zeggen en wat we voorleven, is voor kinderen niet verwarrend, maar glashelder. Juist daardoor houden ze ons op zulke momenten een confronterende, maar waardevolle spiegel voor.

Dat kan trouwens ook liefdevol zijn. Kinderen spiegelen ook je humor, je zorgzaamheid, maar soms voel je vooral wrijving. Irritatie. Ongemak. En daar ligt vaak een verhaal onder.

Oude boodschappen

Neve: 'Kinderen zijn thuis het meest zichzelf. Ze uiten hun emoties daar het grootst, omdat ze zich daar veilig voelen. En juist in die veiligheid drukken ze bij jou op knoppen die nog gevoelig zijn. Omdat jij als ouder óók gevormd bent door ervaringen.

Als een kind heel boos wordt, kan dat bij jou iets activeren van vroeger. Misschien mocht jij dat niet zijn, of werd je genegeerd als je emoties liet zien. Die oude boodschappen spelen nog steeds mee'.

Lees ook: Help, ik ontplof! Als het je even te veel wordt

De knop waar je kind op drukt

Als mijn dochter haar stem verheft of zich opdringt in gezelschap, voel ik een mix van gêne en irritatie. Maar als ik eerlijk kijk, is dat meer mijn eigen stem dan die van haar. Ik heb vaak genoeg te horen gekregen dat ik veel, luid en aanwezig was. Ik zou het vreselijk vinden als mensen haar op dezelfde manier zouden terugfluiten. Het is de angst voor afwijzing. En zij drukt daar haarfijn op.

'Dat zijn de momenten waarop je de figuurlijke spiegel kunt pakken', zegt Neve. 'Als je merkt dat je groter reageert dan nodig is, bijvoorbeeld geïrriteerd of beschaamd, stel jezelf dan de vraag: wat gebeurt hier bij mij?'

Meestal gaat het niet over je kind, maar over jezelf. Ben je moe? Overprikkeld? Raakt je kind aan iets wat jij zelf lastig vindt? Volgens Tischa is bewustwording daarin stap één. 'Als je weet wát je triggert, kun je ook bewuster reageren. Dan kun je jezelf afvragen: wat zegt deze reactie over mij?'

Lees ook: Van vloeken tot door rood rijden: het belang van het goede voorbeeld geven

Projectie vs. begeleiding

Vaak willen we onze kinderen helpen, maar eigenlijk proberen we ongemak in onszelf op te lossen. Een verlegen kind? Dat moet weerbaarder worden. Een luid kind? Dat moet zich wat meer inhouden. Omdat wij bang zijn voor wat anderen denken. Of omdat het ons herinnert aan onze eigen pijnlijkste momenten.

'We willen ons kind behoeden voor pijn die we zelf gekend hebben, maar daarmee gaan we sturen en corrigeren op basis van onze angst, in plaats van op hun behoefte. Kinderen hebben hun eigen lessen te leren', legt Neve uit. 'Je hoeft je kind niet te veranderen. Je mag hem begeleiden.'

Dat vraagt soms om uitzoomen. Bewust afstand nemen van je eerste reflex en even stilstaan. Wat wil ik hier nu echt bereiken? Help ik mijn kind of probeer ik mezelf gerust te stellen?

Van confrontatie naar bewondering

Het mooie is: als je jezelf toestaat die spiegel echt te bekijken, kan daar ook verwondering ontstaan. Waar ik me eerst aan irriteerde – haar expressiviteit, haar durf – zie ik nu ook als iets om te bewonderen. Had ik maar nog wat meer van dat. Had ik het maar niet zo snel afgeleerd.

En precies daar zit volgens Tischa een kans. 'Kijk eens met een andere blik. Wat bewonder je in je kind? Welke kwaliteiten zie je, ook als ze lastig zijn? Daar zit vaak de sleutel.' Door irritatie los te koppelen van het kind zelf, ontstaat er ruimte. Ruimte om hen te zien voor wie ze zijn, niet wie jij dacht dat ze moesten worden.

Eerlijkst

Het ouderschap is de meest confronterende spiegel die je kunt krijgen. Maar het is ook de eerlijkste. Want niemand houdt je zo scherp, zo liefdevol en zo genadeloos een beeld voor van wie je bent. En dat is soms bloedirritant, maar ook een cadeau.