Het verhaal van Simone van Kleef (43), die dit jaar ontdekte dat ze een donorvader heeft, is geen verrassing voor Janneke Maas van Fiom. Fiom is het expertisecentrum op het gebied van verwantschapsvragen.
In de jaren dat Simone verwekt werd, speelde er van alles bij verschillende klinieken, weet Maas. 'Ik denk dat veel artsen wel goede bedoelingen hadden voor de ouders. Vooral de kinderwens stond centraal. Naar de belangen van het kind werd echter niet gekeken. Daarin zijn wel grenzen overschreden.'
Bovendien was het taboe op donorconceptie een stuk groter. Ouders werd verteld dat ze er met niemand over mochten praten, vertelt Maas. 'Sommige artsen stelden dat ook als voorwaarde voor de behandeling. En er lag ook een enorm taboe op het feit dat de vader onvruchtbaar was.'
Pas sinds 2004 recht op informatie
Annemiek Nap, gynaecoloog en voorzitter van de pijler Voortplantingsgeneeskunde van de beroepsvereniging NVOG, bevestigt dat. 'Er werd toen heel erg uitgegaan van het belang van de wensouders. Het was nog helemaal niet zoveel bekend, wat het later met kinderen deed. Dat is iets dat we pas de laatste tientallen jaren weten.'
Nap weet tegelijkertijd ook dat er nog veel (inmiddels volwassen) kinderen zijn die nog niet weten wie hun biologische vader of moeder (bij eiceldonatie) is. Klinieken mogen en kunnen daar echter niet bij helpen, vertelt ze. 'Er zijn destijds beloftes van anonimiteit gedaan door de klinieken, die mogen ze wettelijk gezien niet verbreken. Bovendien heb je als ziekenhuis een behandelrelatie met de vrouw. Niet met het kind.' Sinds 2004 is anonieme spermadonatie in Nederland verboden. Een donorkind heeft het recht om te weten wie de donor is.
Meer lezen over: Kunstmatige inseminatie met donorsperma (en hoe je hier over praat met je kind)
Alle risico’s worden bij het kind neergelegd. Echt geleerd van het verleden hebben we niet. Ouders kunnen het nog altijd stilhouden
Ties van der Meer Stichting Donorkind
Het komt dus op ouders aan om hun kinderen te vertellen waar ze vandaan komen. Fiom is vorig jaar een campagne begonnen om de noemer Nu het nog kan, waarbij ouders wordt gevraagd hun kinderen te vertellen dat ze afkomstig zijn van een zaaddonor.
En die actie is niet voor niets, zegt Eefje Habets, de halfzus van Simone van Kleef. 'Ik denk dat het gaat gebeuren dat mensen getrouwd zijn en dat ze halfbroer en halfzus blijken te zijn. En dat wil je toch voorkomen.'
Buitenlandse donoren
Spermadonatie is sinds 2004 een stuk strikter gereguleerd dan voorheen. Klinieken zijn verplicht de namen van zaaddonoren te registreren. Als kinderen 16 jaar zijn, kunnen ze de gegevens opvragen. Ouders worden tegenwoordig ook gestimuleerd hun kinderen al jong te vertellen dat ze kind zijn van een spermadonor.
Janneke Maas van Fiom heeft desondanks nog wel zorgen. 'Er wordt op dit moment veel gebruikgemaakt van buitenlandse spermadonoren omdat er te weinig Nederlandse donoren zijn. Daar voorzien we in de toekomst uitdagingen bij. Omdat een buitenlandse donor toch echt moeilijker te vinden is en het leggen van contact mogelijk ook.'
Lees ook: Massadonor Jonathan, die 550 kinderen verwekte, reageert op Netflix-docu: 'Vol laster en smaad'
Belang van het kind
Maas is géén tegenstander van de mogelijkheid om via een donor kinderen te krijgen. 'Wij vinden het van belang dat de rechten van het kind als uitgangspunt genomen worden.' Ouders moeten wat haar betreft goed beseffen wat het betekent dat ze gebruikmaken van donorzaad.
Ook de optie om dan maar geen kinderen te krijgen, moet op tafel liggen, meent ze. 'Het is belangrijk dat klinieken ouders goed informeren over wat het gebruiken van buitenlands sperma betekent voor het kind.'
Mijn vader wil ook geen contact. Hij heeft mij gewoon afgestaan, ik vind dat eigenlijk onvoorstelbaar
Drie keer over nadenken
Donorkinderen zelf zijn feller over zaaddonatie. Ties van der Meer van Stichting Donorkind vindt dat ouders die donorzaad willen gebruiken daar 'wel drie keer over moeten nadenken'. 'De voorlichting wordt nu gegeven door gynaecologen. Maar wat weten die van de effecten op het kind? Alle risico's worden bij het kind neergelegd. Echt geleerd van het verleden hebben we niet. Ouders kunnen het nog altijd stilhouden.'
Ook Van der Meer heeft zorgen over het gebruik van buitenlands zaad. 'Er wordt veel gebruikgemaakt van Deense klinieken. Zij werken internationaal, maar er zijn geen internationale regels over aantallen donoren. Een donor mag nu in Nederland aan maximaal twaalf vrouwen doneren, maar diezelfde donor kan dan nog wel in andere landen ingezet worden. Dan kun je in Europa alsnog honderd halfbroers en halfzussen hebben.'
Lees ook: Sanne kreeg vanuit Denemarken sperma thuisbezorgd om zichzelf te insemineren
Verknipt beeld
Donorkind en podcastmaker Eefje Habets uit Nijmegen noemt daarom het helemaal stoppen met spermadonoren een goed idee. 'Ik snap heel goed dat mensen kinderen willen. Ik heb ook begrip voor die kinderwens. Maar een donor mag nu nog zeggen: 'Ik wil geen contact met mijn kind'.
Je ontneemt kinderen dus dat recht. Mijn vader wil ook geen contact. Hij heeft mij gewoon afgestaan, ik vind dat eigenlijk onvoorstelbaar. Volgens het kinderrechtenverdrag heeft iedereen recht op afstandsinformatie. Blijkbaar geldt dat niet voor donorkinderen.'
Voor Habets staat voorop dat mensen moeten weten waar ze vandaan komen. 'Want je groeit anders een beetje met een verknipt beeld op. Laatst vertelde een vriendin me dat ze haar hele leven haar best had gedaan op haar opvoedvader te lijken. En dan bleek dat dus helemaal niet haar biologische vader te zijn.'
