Een kennis vertelde laatst dat ze ervan uitgaat dat haar zoon – nu 8 maanden – haar op zijn 18e verjaardag een brief stuurt waarin hij alle dingen opsomt die ze niet goed heeft gedaan wat betreft zijn opvoeding. Niet omdat ze zichzelf nu zo'n verschrikkelijk persoon vindt, maar omdat ze ervan uitgaat dat je als ouder altijd wel ergens de plank misslaat. Hoe hard je dit ook probeert te voorkomen.
Ze heeft waarschijnlijk een punt, maar pijnlijk is het wel. De meeste ouders houden zielsveel van hun kinderen en willen dan ook het beste voor hen. Het probleem zit hem dan ook niet in onze goede intenties. De vraag is alleen: wat is 'het beste' dan precies?
Ook interessant: Liefde voor je kind uiten, tips om jullie band te versterken
Extra handen
Tot niet zo heel lang geleden kozen ouders in Nederland voor kinderen om redenen die weinig te maken hadden met de kinderen zelf. 'Er kwamen kinderen omdat ze extra handen nodig hadden op de boerderij, omdat ze op hun oude dag door iemand verzorgd wilden worden, omdat ze bang waren voor het oordeel van hun omgeving, omdat God hen opdroeg zich te vermenigvuldigen of omdat ze het voortbestaan van hun familiebedrijf of natie wilden veiligstellen', schrijft de Britse filosoof Alain de Botton in zijn boek Goed genoeg ouderschap.
'Het kind zelf, met zijn unieke karakter en zijn aspiraties om voldoening uit het leven te halen kwam doorgaans op de laatste plaats. Eenmaal geboren werd het vaak weinig beter behandeld dan een dier. Naar alle waarschijnlijkheid zou het al op jonge leeftijd overlijden, en zolang het tegendeel niet bewezen was, kreeg het nauwelijks tot geen aandacht.'
Lees ook: Van kikkertest naar NIPT: 14x zo veranderde de geboortezorg in de afgelopen decennia
Meer kansen
Inmiddels zijn onze opvattingen over het krijgen en opvoeden van kinderen 180 graden gedraaid. Kinderen die opgroeien in het Westen zijn vaak het middelpunt van de aandacht. Op verjaar- en feestdagen worden ze overladen met cadeaus en bij elke nieuwe mijlpaal – eerste woord, eerste stap, eerste rapport, eerste zwemdimploma – staan wij als ouders aan de kant te juichen.
Dat ouders de opvoeding van hun kinderen tegenwoordig zeer serieus nemen werd pijnlijk duidelijk in het RTL4-programma Het beste voor je kind. Hierin worden ouders gevolgd die er een zeer eigen en unieke vorm van opvoeden op na houden. Zo zag je hoe de 3-jarige Yuziana leert hoe je de 'huisrobot' moet programmeren.
Haar ouders haalden die speciaal voor haar in huis zodat ze al vroeg in aanraking komt met kunstmatige intelligentie en techniek. Ze hopen dat hun dochter hierdoor later meer kansen heeft op de arbeidsmarkt. 'Misschien gaat Yuziana later ook robots ontwikkelen', zegt haar moeder Veronica.
Pushen
Alleenstaande moeder en voormalig Miss Nederland Carmen is als de dood dat haar zoon later een 'loser' wordt. Om dit te voorkomen, heeft ze al een carrière als profvoetballer voor hem uitgestippeld. Hij is nu nog te jong om op voetbal te gaan, maar ter voorbereiding laat ze hem toch een paar keer per week sporten.
Ook neemt ze hem mee naar dure restaurants zodat hij 'alvast kan wennen aan het leven dat hij later gaat leiden'. Haar kleuter laat af en toe blijken geen zin te hebben in de activiteiten die zijn moeder voor hem gepland heeft, maar daar heeft zij geen boodschap aan. 'Ik vind pushen allesbehalve een slechte eigenschap,' zegt ze tijdens een van de uitzendingen. 'Falen is voor Nicola geen optie. Zelf ben ik ook geen faler.'
Gewoon gelukkig
Moeders als Carmen zijn gelukkig de uitzondering op de regel. De Finse hoogleraar kinderpsychiatrie Kaaija Puura kwam er door haar werk achter dat de meeste ouders in de eerste plaats willen dat hun kinderen gelukkig worden. Dit klinkt misschien als een simpele wens, maar dat is het niet. 'Als het om opvoeding gaat, staat er ongelijk veel op het spel', schrijft De Botton in zijn boek.
'De kindertijd, ooit beschouwd als een soort lange betekenisloze droom die vergeten kon worden zodra hij voorbij was, wordt nu gezien als een uiterst invloedrijke periode, waarin een mens emotioneel wordt gevormd en de kans op een mentaal gezond leven wordt bepaald. Wie tussen zijn 1e en 9e een ongelukkige tijd doormaakt, kan daar blijvend door uit balans raken: een depressieve ouder kan een kind zodanig uitputten dat het de energie ontbeert om een succesvol leven op te bouwen.'
Veranderende inzichten
Niet zo gek dat we er als ouders tientallen opvoedboeken en talloze websites op naslaan om te weten wat het 'juiste' is. Maar hoe weet je welke adviezen je moet volgen en welke je juist naast je neer moet leggen? Als het op opvoeden aankomt, is er niet één waarheid, bovendien doen experts steeds nieuwe inzichten op.
Honderd jaar geleden waren deskundigen nog van mening dat je kinderen moest 'conditioneren'. Aan emoties als verdriet of huilen moest geen aandacht worden besteed, kinderen moesten leren deze te onderdrukken. Artsen raadden het ouders ook af om hun kinderen te knuffelen. Daar zouden ze alleen maar verwend van worden.
Tot in de jaren zestig was het laten huilen van baby's die niet wilden doorslapen een veel gebruikt advies. Inmiddels weten we dat baby's die lang alleen liggen te huilen zonder getroost te worden veel stress ervaren. Uit onderzoek is gebleken dat deze stress schadelijk kan zijn voor de ontwikkeling van het kind en een negatieve invloed kan hebben op de hechting.
Lees ook: Je baby laten huilen of niet? Een dilemma met tegenstrijdige meningen
Zo veel adviezen
Hoewel we veel meer kennis hebben over de hechting en ontwikkeling van kinderen, is opvoeden er niet per se makkelijker op geworden. Integendeel. 'Opvoeden is zwaarder dan ooit', zegt hoogleraar pedagogiek Maartje Luijk. 'Dat heeft er onder andere mee te maken dat we veel perfectionistischer zijn dan vroeger.
We willen alles wat we doen heel goed doen, dus ook het opvoeden van onze kinderen.' De grote hoeveelheid aan kennis waar ouders beschikking over hebben is volgens Luijk een deel van het probleem. 'Er zijn zo veel adviezen dat je eigenlijk niet weet waar je moet beginnen. Daar komt bij dat veel van die tips lang niet altijd met elkaar te rijmen zijn.'
Zo dicht mogelijk tegen je aan
Zo hanteert het boek Baby in een droomritme vaste slaapschema's waaraan je je als ouders zou moeten houden, terwijl je volgens de theorie van Attachment Parenting juist alle schema's moet loslaten en het kind moet laten slapen op het moment dat ie moe is.
Die laatste theorie werd in 1982 geïntroduceerd door de Amerikaanse kinderarts William Sears en is in eerste instantie gericht op de hechting tussen moeder en kind. Om voor een zo goed mogelijke hechting te zorgen, moeten moeders hun baby het liefst zo veel mogelijk tegen hun lichaam aan dragen.
Werk je en kun je je kind niet meenemen? Dan moet je die tijd 's avonds inhalen door minstens vier uur met je kind tegen je aangeplakt te zitten. Ook is het advies om zo lang mogelijk borstvoeding te geven. De eerste zes maanden mag het kind sowieso alleen moedermelk. Idealiter geef je daarna borstvoeding tot het kind een jaar oud is, het liefst langer.
Lees ook: Attachment parenting, of Natuurlijk Ouderschap, als opvoedmethode
Gewoon meedoen
Terwijl je volgens Sears zo veel mogelijk moet meegaan in het ritme van je kind, pleit de Amerikaanse journalist Michaeleen Doucleff er in haar boek Jagen, verzamelen, opvoeden juist voor om je kind zo veel mogelijk mee te nemen in jouw normale leven. Voor haar boek leefde ze met haar 3-jarige dochter bij verschillende inheemse stammen als de Maya, de Inuit en de Hadza.
Van de Maya leerde ze om haar dochter niet langer te entertainen met speciale kinderactiviteiten – waar ze zelf geen bal aan vindt – maar gewoon mee te laten doen in het huishouden. 'In het begin kost het je misschien extra tijd als je je peuter kleine taakjes laat doen, maar uiteindelijk zullen je kinderen er steeds beter worden en je werk uit handen nemen,' schrijft ze.
Ook leerde ze van de Maya dat je je kinderen beter niet te veel complimenten kunt geven. Het idee: zo leren ze dat ze overal applaus voor verdienen, terwijl veel dingen waar wij complimentjes voor uitdelen – denk aan het afruimen van je bord – vanzelfsprekend zouden moeten zijn.
Gelijkwaardigheid
Anouk van Schans is moeder van drie zoons en coach in bewust ouderschap. 'Dat betekent dat je niet handelt vanuit macht, maar vanuit gelijkwaardigheid. Ze hoeven niet te doen wat jij zegt omdat jij 'nu eenmaal de ouder bent', maar je bent ook bereid om naar hun inbreng te luisteren.'
Ze vervolgt: 'Het betekent niet alleen dat je je bewust wordt van welke behoeftes er onder het gedrag van je kind liggen, maar ook welke angsten, verwachtingen, verlangens er bij jou worden getriggerd door het gedrag van je kind.' Ze geeft een voorbeeld. 'Je kunt een kind wel de gang opsturen met het idee dat hij of zij gaat reflecteren op zijn gedrag, maar als je dit doet, voelt je kind zich alleen maar afgewezen. Je kunt beter samen met je kind op de gang zitten om even uit de situatie te ontsnappen.'
Uitgeputte ouders
Zo'n vredig reflectiemoment met je kind klinkt natuurlijk een stuk prettiger dan je stem verheffen en straf uitdelen. Maar wanneer je je peuter probeert aan te sporen om zijn jas aan te trekken en je door zijn getreuzel te laat komt op je werk, is het lastig om geduld op te brengen.
'Ouders combineren een drukke baan met de zorg voor kinderen', zegt Luijk. 'Dat is heel zwaar. In mijn onderzoek gaf de helft van de ouders dan ook aan uitgeput te zijn.' Luijk pleit dan ook voor 'goed genoeg' opvoeden. 'Wat je ziet, bijvoorbeeld in het geval van Attachment Parenting, is dat ouders het zo graag goed willen doen dat er nauwelijks meer ruimte is voor zichzelf.
'Ouders die streven naar perfectie en heel bang zijn om het fout te doen, hebben meer last van stress en uitputting. Als je erg moe bent, loop je een risico op depressieve klachten. Dan is de kans groot dat je juist minder leuk en geduldig naar je kind zult zijn.'
Lees ook: Laat vallen die ballen: 'Op elk vlak pieken, dat houd je niet vol'
Tegen een stootje kunnen
Maar hoe weet je wanneer het goed genoeg is? Volgens ontwikkelingspsycholoog bij het Nederlands Jeugdinstituut Mariëlle Balledux mogen ouders hierin best wat meer op zichzelf vertrouwen. 'Als je goed naar je kind kijkt, kun je als ouder zien of ie lekker in zijn vel zit.'
Dat je goed op de signalen van je kind moet letten, betekent niet dat je altijd maar beschikbaar moet zijn. 'Wanneer je je kind een keer tien minuten langer laat huilen dan normaal, is er geen man overboord. Bovendien zullen kinderen als ze naar school gaan ook moeten leren dat ze rekening met anderen moeten houden. Het is wel fijn als ze dan al een beetje tegen een stootje kunnen.'
Feilbaar, maar aardig
Uit onderzoek is bovendien gebleken dat kinderen de meeste baat hebben bij een zogeheten 'autoritatieve' – niet te verwarren met autoritaire – opvoeding, met voldoende liefde, maar waarin ook grenzen worden aangegeven. Balledux: 'Als ouders nooit grenzen stellen, kan dat voor een kind juist heel onveilig voelen.'
Balledux raadt aan om de opvoedadviezen te volgen die het beste bij jou als ouder passen. 'Je kunt wel stoppen met je werk en je hele dag met je kind in een draagzak lopen, maar als jij daar niet gelukkig van wordt, voelt je kind dat ook en daar heeft ie ook niks aan.'
Volgens Alain de Botton bewijs je je kinderen bovendien helemaal geen dienst door een perfecte ouder te zijn. 'Perfecte ouders bezorgen hun kinderen hoofdpijn', schrijft hij. 'Ze creëren maatstaven waarbij hun kinderen zich altijd mislukkelingen voelen. Feilbare, maar aardige ouders bewijzen hun kinderen een enorme dienst; ze bereiden hen voor op een leven dat wezenlijk onvolmaakt is, maar goed genoeg.'
Dit artikel verscheen in september 2023 en is geactualiseerd.
