Wat is de menopauze?
Hoewel je de menopauze officieel pas hebt bereikt als je een jaar geen menstruatie hebt gehad, begint de weg ernaartoe vaak al veel eerder, in de perimenopauze. Je lichaam draait langzaam de productie van oestrogeen en progesteron terug, en dat merk je: je cyclus wordt onregelmatiger, je voelt je soms anders, fysiek én emotioneel.
Testosteron daalt ook (en ja, dat hebben vrouwen dus ook). Dit kan je energie, spierkracht en libido beïnvloeden. De gemiddelde leeftijd? Rond de 51 jaar – maar het verschilt per vrouw.
Op welke leeftijd begint de menopauze?
Gemiddeld vindt de menopauze plaats rond het 51e levensjaar, maar dit kan variëren. Bij sommige vrouwen begint de overgang eerder, bijvoorbeeld rond hun 40e, en bij anderen juist later. Dit is het moment waarop je twaalf maanden achter elkaar geen menstruatie hebt gehad.
Wat zijn de eerste symptomen van de menopauze?
Niet iedere vrouw ervaart dezelfde klachten, maar de meest voorkomende zijn:
Opvliegers en nachtelijk zweten: plots als een tomaat voelen, meestal op de gekste momenten (en 's nachts extra gezellig).
Slaapproblemen: niet kunnen inslapen of vaak wakker worden.
Stemmingswisselingen: sneller prikkelbaar, soms somber – of allebei op één dag.
Droge huid of slijmvliezen, vooral in de vagina, wat kan zorgen voor droogheid of pijn bij seks.
Veranderingen in gewicht: meer vet rond de buik, minder spierkracht.
'Brain fog': moeite met focussen, vergeetachtigheid en een dipje qua energie.
Iedere vrouw is anders. Waar de één amper iets merkt, kan het voor de ander behoorlijk intens zijn.
Wat gebeurt er precies in je lichaam?
De overgang start vaak met een cyclus die alle kanten opgaat: korter, langer, lichter, heftiger – alles kan. Deze fase heet de perimenopauze. Na verloop van tijd blijven de menstruaties gewoon helemaal weg. Bereik je die twaalf maanden zonder, dan is het zover: je hebt officieel de menopauze bereikt (en alles wat daarna komt is officieel de postmenopauze, daarover onderaan het artikel meer). Dit hele proces speelt zich meestal af over een paar jaar en wordt beïnvloed door erfelijkheid, leefstijl en zelfs je omgeving.
Hormonen spelen de hoofdrol: oestrogeen en progesteron dalen langzaam, testosteron volgt iets minder snel, maar daalt wel degelijk. Dat merk je niet alleen aan je cyclus of vruchtbaarheid; het beïnvloedt ook je botten, spieren, energie, huid, hart én je hoofd. Oestrogeendaling geeft bijvoorbeeld een groter risico op botontkalking (osteoporose) en hart- en vaatziekten.
Hoe lang duurt de menopauze gemiddeld?
De menopauze zelf is eigenlijk het moment waarop je twaalf maanden achter elkaar geen menstruatie meer hebt gehad — dat is dus één vaststaand punt in de tijd. Wat mensen vaak bedoelen, is hoe lang de overgangsperiode rondom de menopauze duurt. Die overgang, inclusief de perimenopauze en de jaren daarna waarin klachten kunnen voorkomen, duurt gemiddeld zo'n vijf tot tien jaar. Dus:
Menopauze = het moment van de laatste menstruatie (vaststaand).
Overgangsperiode = perimenopauze en de jaren daarna met mogelijke klachten, gemiddeld vijf tot tien jaar.
Is het wel echt de menopauze?
Het kan soms lastig zijn te bepalen of klachten écht uit de overgang voortkomen. Er zijn namelijk meerdere oorzaken die vergelijkbare symptomen kunnen geven. Daarom kijkt een arts vooral naar je leeftijd, je specifieke klachten en je medische geschiedenis. Hormoonwaarden meten kan soms, maar die schommelen nogal, dus daar kun je niet blind op varen. Pas als je twaalf maanden geen menstruatie hebt gehad, is het officieel. Heb je bijvoorbeeld door een operatie ineens geen eierstokken meer? Dan start de menopauze meteen.
Wat kun je zelf doen?
Blijf in beweging. Krachttraining en conditietraining helpen je spier- en botmassa te behouden. Wandelen en andere vormen van minder intensieve beweging zijn ook belangrijk!
Voed jezelf goed. Voldoende eiwitten (1,2–1,6 g per kilo lichaamsgewicht!), calcium en vitamine D zijn belangrijk. Vraag je huisarts gerust om een check op je vitamines/mineralen als je twijfelt over tekorten.
Houd je voeding gezond. Vermijd als het kan veel alcohol, suiker of sterk bewerkte producten – die kunnen de klachten verergeren.
Slaap & ontspannen. Houd een vast slaapritme, leg je telefoon eerder weg en probeer eens ademhalingsoefeningen of mindfulness. Een koele slaapkamer doet wonderen tegen nachtelijke opvliegers.
Praat erover. Je bent niet alleen. Deel ervaringen met vriendinnen, je partner of een zorgverlener. Er groeit steeds meer openheid over de overgang.
Zoek medische hulp als klachten je beïnvloeden. Hormoontherapie doet vaak wonderen bij bepaalde klachten, en een lokale vaginale behandeling kan uitkomst bieden bij droogheid of blaasontstekingen.
Hormoontherapie: feiten en mogelijkheden
Hormoontherapie (ook bekend als HRT of MHT) kan een uitkomst zijn voor vrouwen die klachten ervaren. Het werkt door het tekort aan onder andere oestrogeen, progesteron en evt testosteron aan te vullen (afhankelijk van de klachten, medische achtergrond en persoonlijke situatie in welke mate, combinatie en dosering), waardoor klachten vaak flink kunnen afnemen. Hormoontherapie beschermt óók nog eens tegen onder andere botontkalking en hart- en vaatziekten, en er lopen nu veelbelovende onderzoeken over de positieve impact op preventie van Alzheimers en dementie. Onderzoek wijst uit: wie tijdig start heeft het meeste baat bij de beschermende rol van de hormonen op de hiervoorgenoemde punten.
Gezondheidsrisico's die nu in de officiele richtlijnen worden benoemd zijn gebaseerd op een onderzoek van uit 2002 dat gedaan is met synthetische hormonen, en waarvan we nu weten dat deze risico's groter zijn dan de bio-identieke varianten die nu doorgaans worden voorgeschreven. De richtlijnen van de huisartsen op het gebied van hormoontherapie zijn onlangs aangepast in 2022. Zorg ervoor dat je zelf onderzoek doet naar de verschillende opties en laat je altijd adviseren voor een arts (het liefst eentje die ervaring heeft of gespecialiseerd is in dit gebied).
Niet iedereen komt echter voor hormoontherapie in aanmerking. Het is ook niet zo dat iedereen het per se nodig heeft. Het is een puzzel die gelegd moet worden op basis van je medische historie (en huidige medische toestand), je klachten, het advies van de arts en je persoonlijke wensen.
De postmenopauze: de fase na de overgang
Zodra je de overgang achter de rug hebt, begint de postmenopauze: de periode nadat je menstruatie definitief verleden tijd is. Je hormoonspiegels zijn blijvend laag. Veel klachten nemen vaak gelukkig af, maar dit is ook juist de tijd om te blijven investeren in je gezondheid op de lange termijn.
Je loopt iets meer kans op botontkalking, hart- en vaatziekten en gewichtstoename – allemaal zaken waar je zelf invloed op hebt door actief te blijven, gezond te eten en jezelf af en toe medisch te laten checken.
Voor veel vrouwen voelt deze fase als een stuk rustiger: minder hormonale achtbanen, meer tijd voor jezelf en nieuwe kansen voor persoonlijke groei.
Leven na de menopauze
Hoewel de menopauze een natuurlijk proces is, kan het een ingrijpende periode zijn. De menopauze is dus niet het laatste hoofdstuk, maar juist het begin van iets nieuws. Met kennis, aandacht voor je lichaam en zo nodig de juiste (medische) hulp kun je deze jaren met vertrouwen en energie tegemoetzien. Het is belangrijk om goed voor jezelf te blijven zorgen:
Blijf actief, beweging helpt onder meer om de botdichtheid op peil te houden.
Eet gezond en gevarieerd, let vooral op voldoende calcium en vitamine D.
Bespreek klachten met je huisarts, bijvoorbeeld over hormoontherapie of andere behandelingen die het leven prettiger kunnen maken.
Laat regelmatig je gezondheid controleren, zeker op botsterkte en hartfunctie.
Lees ook: Claire (28) kwam in de vervroegde overgang: 'De overgang, dat is toch voor vrouwen van boven de 50?'
Wanneer contact opnemen met de huisarts?
Als de klachten je dagelijks leven beïnvloeden of als je vragen hebt over behandeling, is het verstandig om je huisarts te raadplegen. Er zijn verschillende mogelijkheden, zoals hormoontherapie of natuurlijke middelen, maar wat bij jou past, is persoonlijk.
Bronnen: Umcutrecht, Louise Newson, artikelen en publicaties, Universitair Ziekenhuis Antwerpen - Menopauze, Gezondheid en Wetenschap - Menopauze,
NHG-richtlijnen - De overgang
