Van wie heeft ie dat karakter: als je kind anders in elkaar zit dan jij

Daar had je stiekem niet op gerekend: je zoon of dochter blijkt totaal het tegenovergestelde van jou te zijn. Jij een pleaser, je kind geeft zijn grenzen perfect aan. Jij een durfal, je kind wacht liever even af. Lastig of leerzaam?

Tegenpool

‘Ik ben altijd vrolijk, maar mijn zoon Bas kan ’s ochtends vroeg al beginnen met een boze kijk op de wereld. Ik noem hem weleens Gargamel, omdat hij zo chagrijnig kan zijn: “Ik háát school! Ik háát fietsen!” Ik begrijp het niet zo goed, maar het irriteert me ook.’

Bas is nu 5, maar Pien (39) heeft van begin af aan gemerkt hoeveel ze van elkaar verschillen. ‘Ik ben iemand die veel plezier haalt uit nieuwe dingen proberen, maar hij vindt alles wat nieuw is stom. Laatst kwam de vraag of hij met een paar klasgenootjes op tennisles wil. Leuk, dacht ik: gezellig, veilig: doen! Maar zijn reactie was meteen: nee. En wat ik ook zeg, het blijft nee.’

‘Ingewikkeld, vind ik dat. Ik ben zo bang dat hij zich door angst laat leiden. Moet ik hem pushen om zich te ontwikkelen? Ik weet zeker dat hij het na een spannend begin leuk zou vinden. Of moet ik hem accepteren zoals hij is? Onze verschillen maken dat ik het moederschap lastiger vind dan ik me had voorgesteld.’

Lees ook: Wat is het temperament van je kind, en hoe ga je daarmee om?

Geen mini-me

Natuurlijk weet je dat je kind geen exacte kopie van jezelf wordt, maar veel ouders gaan er toch een beetje van uit dat ze een mini-me krijgen. Niet zo vreemd: je kind komt uit jezelf voort, dan voelt een kleine versie van jou best logisch.

Maar wat als je zoon of dochter, behalve de leukste en liefste ter wereld, totaal het tegenovergestelde blijkt te zijn? Wat als je als extreme introvert juist een super sociaal kind hebt gekregen? Of een kind dat totaal niet sportief is, terwijl jij je had verheugd op elke dag samen voetballen.

Of misschien een nakomeling die hecht aan rust en routine, terwijl jij jullie gezin al de wereld over zag backpacken? Hoe ga je om met zulke grote karakterverschillen? En zitten er misschien ook mooie kanten aan?

Lees ook: Over de toeren: temperament aangeboren of aangeleerd?

Zit een kop op

‘The goodness of fit’ noemt ontwikkelingspsycholoog Steven Pont dat: in hoeverre past het karakter van jouw kind bij jou en jullie omgeving? En ja, ook bij jonge kinderen valt daar al wat over te zeggen. ‘Je genetische opmaak is je basismateriaal. Zo zie je bijvoorbeeld dat ieder kind zijn eigen natuurlijke toerental heeft.’

Neem Jozefien (33) en haar dochter Bobbi: nog voor ze kon praten, was al duidelijk hoezeer ze verschillen. “Hier zit een kop op,” zei de kraamhulp al. Ik ben zelf een pleaser, maar Bobbi (nu 2,5) maakt haar behoeften onmiddellijk duidelijk.

Als baby gaf ze me soms al het gevoel dat ik voor haar moest rennen. Ik volg mijn kinderen in hun slaap- en eetritme, maar bij haar moest ik mijn grenzen bewaken, anders hadden we een Rupsje Nooitgenoeg gecreëerd.

Mag niet

Ze weet héél duidelijk wat ze wel en niet wil. Toen haar oudere zus klein was, hield ik in de speeltuin altijd in de gaten dat niemand haar iets deed of iets van haar afpakte.

Maar toen Bobbi nog geen 2 was, kwam er in een speelhoek een kind van 7 naar ons toe: “Ik mag daar niet in.” “Ik loop wel even mee,” zei mijn vriend snel. We wisten meteen: daar zit Bobbi achter. Aan dat temperament heb ik echt moeten wennen.’

Lees ook: 8x praktische tips voor ouders met een temperamentvol kind

Niet veranderen

Herkenbaar, zegt Eva Bronsveld, pedagoog, trainer en auteur van Temperamentvolle kinderen. ‘Ik had ooit een enorm relaxed stel in mijn cursus, dat zich vertwijfeld afvroeg: hoe kan het dat dit heftige kind uit óns is gekomen?’

Misschien overbodig om te zeggen, benadrukt Bronsveld, maar je moet nooit proberen je kind te veranderen. Dan krijgt hij het signaal: ik ben niet goed zoals ik ben. En dat is funest voor het zelfvertrouwen.

Begrip

Wat is er dan wél nodig, als ouder van een schijnbaar koekoeksjong? Bronsveld: ‘Begrip. Dat is het allerbelangrijkst. Vraag je af: hoe zitten we allebei in elkaar? Waar komt dat gedrag vandaan?’

Karaktereigenschappen als koppigheid of gevoeligheid zijn bovendien niet goed of fout. Het is maar net hoe je gewend bent ertegenaan te kijken, licht Bronsveld toe. Ze vertelt over twee moeders in haar cursus: de een ergerde zich enorm aan de vasthoudendheid van haar kind. ‘Ze moet en zal die tekening afmaken voor ze aan tafel komt.’

De andere moeder vertelde een paar minuten later hoe moedeloos ze ervan werd dat haar dochter nóóit iets afmaakte, van huiswerk tot knutselwerkjes. Bronsveld: ‘Hoe je het gedrag van je kind opvat, zegt minstens zo veel over jou als over je kind.

Ik probeer ouders altijd mee te geven: als de omstandigheden voor jouw kind zo optimaal mogelijk zijn, dan kan elke karaktertrek uitgroeien tot een heel mooie eigenschap. Onze eigen manier van dingen doen is ook maar aangeleerd, het is niet per se dé manier.’

Lees ook: 8 tips om het zelfvertrouwen van je kind te vergroten

Zonder strijd

Fleur van der Nat is wel gewend aan tegenstellingen: met haar bedrijf De Peuter Expert helpt ze ouders hun peuter echt te begrijpen, ook bij botsende karakters. Om voortdurende strijd te voorkomen, geeft ze als tip: bedenk als ouder wat je echt belangrijk vindt. Als je weet wat je kernwaarden zijn, kun je veel andere dingen loslaten en je kind volgen.

‘Hecht jijzelf erg aan schoon en netjes, maar vind je zelfstandigheid écht belangrijk, dan mag je kind misschien best een eigen boterham smeren, ook al wordt de hele tafel vies. En zit jij het liefst binnen en haat je buitenspelen, in de modder stampen en vies worden? Laat je partner dat dan lekker vaak doen. Je kind kan alleen maar gelukkig worden als hij zichzelf kan zijn en mag ontdekken.’

Projecteren

Ook goed om te bedenken: een kind dat wél precies op je lijkt, is niet altijd makkelijker, zegt Bronsveld. Ja, je snapt het misschien goed en richt je leven in zoals dat bij jullie past. Maar het gevaar bestaat dat je gaat projecteren en denkt dat je kind honderd procent een kopie van jou is.

Bovendien kunnen ook gedeelde eigenschappen botsen. ‘Ik had ooit een vader in mijn cursus die gefrustreerd was omdat zijn kind altijd alles op zijn eigen manier wilde doen. Stel dat jij al die dingen prima zou vinden, vroeg ik hem, hadden jullie dan nog steeds zo veel ruzie? Na even nadenken zei hij toen: nee. Hij bleek zelf gewoon net zo koppig.’

Lees ook: Peuterpuberteit, over eigenwijs zijn en nee zeggen

Afwijzing

Jozefien, moeder van de temperamentvolle Bobbi, herkent dat: ‘Mijn oudste dochter lijkt wél precies op mij, maar gek genoeg is dat soms moeilijker om mee om te gaan. Als ik moe ben en de hele dag mijn baby aan de borst heb gehad, kan ik ‘nu even niet’ tegen haar zeggen als ze wil knuffelen.

Maar zij voelt dat als een afwijzing; precies zoals ik dat voel als mijn vriend zo reageert, waardoor ik me schuldig naar haar toe voel. Soms is het makkelijker dat Bobbi juist niet op mij lijkt, omdat we niet door dezelfde dingen worden getriggerd.’

Niet pushen

Natuurlijk: soms ís het gewoon lastig, een kind dat je niet echt begrijpt. Wat als je daar een beetje verdrietig van wordt, dat het mensje van wie je zo veel houdt soms wel een vreemde lijkt? Voor die momenten heeft Pont bemoedigende woorden: als je je kind niet snapt, wil dat niet zeggen dat je niet aangesloten kunt blijven.

‘Ja, je kunt het jammer vinden dat je minder reageert vanuit je gevoel en meer vanuit je ratio. Maar opvoeden blijft een dans. Met het ene kind dans je anders dan met het andere. En je kunt wel marcheren, maar dan is het op jouw tempo en instructie in plaats van dat van je kind.’

Zeker niet pushen, zou Pont dan ook adviseren aan ouders van voorzichtige of bang aangelegde kinderen: ‘Je kunt ze wel nieuwe ervaringen aanbieden die nét buiten hun comfortzone liggen. Maar doe het zoals je een kind leert fietsen: eerst met zijwieltjes, dan vasthouden, dan pas loslaten. Kleine stapjes. Het belangrijkste is dat je je kind accepteert zoals hij is. Je kunt beter een authentieke, stille jongen worden dan een brulaap die zichzelf overschreeuwt.’

Stel je niet aan

En vergeet niet: we lijken misschien verstandige, uitgebalanceerde volwassenen, maar hoe was je vroeger zélf als kind? Leek je toen wellicht meer op je eigen kind? ‘Als volwassenen hebben we vaak geleerd om sociaal wenselijk gedrag te vertonen, door bepaalde eigenschappen te negeren of te onderdrukken,’ vertelt Bronsveld.

‘Als gevoelig kind hoorde je bijvoorbeeld vaak: stel je niet zo aan. Of: waarom huil je nou alweer? Dat is pijnlijk. En daardoor reageer je nu misschien éxtra heftig als je kind juist die eigenschappen vertoont die jij vroeger niet mocht laten zien.’

Leermoment

Soms komt de leraar in je leven in de vorm van je kind, zegt ook Pont. ‘Want als je je ergens aan ergert, valt er ook iets te leren.’ Iets wat bijna alle ouders herkennen. ‘Ik zou zelf ook wel beter mijn grenzen willen aangeven, zegt Jozefien, moeder van Bobbi. ‘Als kind werd ik gepest, als volwassene belandde ik in een burn-out. Van altijd maar bezig zijn met het geluk van anderen, werd ik zelf niet gelukkiger.’

Ook Pien, met haar bozige, bange zoontje Bas, realiseert zich: ik kan best wat vaker delen hoe ik me écht voel, net als hij. Want ik denk wel dat ik altijd blij ben, maar dat kan natuurlijk niet. Er was vroeger bij ons thuis niet zo veel ruimte voor afwijkende emoties.’

Redding

Maar het meest vrolijkmakende voorbeeld van hoe je van een tegenovergesteld kind kunt leren, komt misschien wel van thuisblijfvader Tim (34). ‘Mijn vrouw en ik zijn nooit een stel geweest dat ’s avonds nog even een wijntje met de buren gaat drinken. Die fles dronken we het liefst samen leeg: we zijn verre van sociaal.’

‘Dus toen we George kregen, met zijn ‘hoe meer zielen, hoe meer vreugd’-mentaliteit, was dat voor iedereen even wennen. Tegelijkertijd is hij onze redding geweest. We zijn afgelopen jaren verhuisd van ­Nederland naar Canada naar Spanje, en zonder hem was het veel lastiger geweest om nieuwe contacten op te doen – want laten we wel wezen, niemand kan helemaal zonder vrienden.’

Lees ook: ‘Krijg je kinderen, dan is één ding zeker: je vriendschappen veranderen drastisch’

Sociale boel

‘Zitten we in een café, gaat George iedereen begroeten waardoor ik in een discussie over de prijs van olijfolie terechtkom, met mijn slechte Spaans. Staan we ’s zomers op de camping, dan maakt hij overal vriendjes, die dan steeds bij ons de aardbeien komen opeten en soms ook hun ouders meebrengen.’

‘Het wordt vaak een veel ­socialere boel dan bij ons past, maar ik word wel een leuker mens van hem. Als ik met hem op een terras ga zitten, weet ik al: ik ga een topochtend hebben. Iemand zegt iets over de dino op zijn shirt, hij belandt onmiddellijk in allerlei gesprekjes en als we weer weggaan, is het hele terras vrolijker dan toen we kwamen. Soms geeft hij ­iedereen ook nog een boks, terwijl ik er onhandig bij sta te lachen. Zijn sociale talent is vaak ongemakkelijk voor me, maar ik ben wél trots.’

Tekst: Margot C. Pol – Beeld: Getty Images