Sjors (9) en Isabella (6), de twee leerplichtige kinderen van Andrea, zien nooit een regulier klaslokaal vanbinnen. Ze maken lange wandelingen of spelen spelletjes.
Meer lezen over thuisonderwijs: dit zijn de voor- en nadelen én de voorwaarden
Unschooling
De kinderen bepalen zelf wat ze willen doen. Alles mag, zo lang iedereen maar plezier heeft. Ook hun zusjes Liselotte (3) en Rosemarijn (0) draaien in het ritme mee. Andrea (30) doet aan unschooling: een methode waarbij je je kinderen volgt in hun interesses en geen reguliere lessen zoals rekenen of lezen geeft.
De keuze voor deze onderwijsvorm was voor Andrea en haar man snel gemaakt. 'We hebben geen bezwaar tegen de standaardschool maar de unschooling-methode past goed bij ons.' Voordat Sjors, hun oudste zoon, leerplichtig was, maakte het gezin een camperreis. 'Onderweg leerden we hem van alles', vertelt Andrea.
'Terug in Nederland zijn we ermee doorgegaan. Sjors was inmiddels leerplichtig maar we kwamen erachter dat we heel anders in het leven staan dan de meeste mensen in Nederland. We laten onze kinderen liever leren in de praktijk dan uit lesboeken. En we wonen in een dorp waar niks is: geen bakker, supermarkt, maar ook geen school.'
Richtingsbedenking
Vanaf 5 jaar is een kind leerplichtig. In sommige gevallen kan een kind vrijstelling krijgen voor (een deel van) een schooljaar. Bijvoorbeeld als het ernstig ziek is, of psychische klachten heeft waardoor het niet naar school kan. Of als ouders rondreizend voor hun werk, bijvoorbeeld als circusartiest.
Vrijstelling kan ook wegens 'richtingsbedenking': als er binnen een redelijke afstand geen school te vinden is die past bij de levensbeschouwelijke of religieuze opvattingen van de ouders.
Lees ook: Welke soorten basisscholen zijn er, en wat houden ze in?
Ik heb geen lesplan, we laten onze kinderen liever leren in de praktijk dan uit lesboeken
Andrea
Groeiende groep thuisonderwijzers
Andrea en haar man horen bij een groeiende groep Nederlandse ouders die hun kinderen zelf lesgeeft. Volgens het ministerie van Onderwijs kregen in het schooljaar 2013 – 2014 bijna 600 kinderen om een van deze redenen thuisonderwijs en ging het in het schooljaar 2021 – 2022 om 1771 kinderen.
Die enorme stijging komt vermoedelijk deels door de coronapandemie. Toch gaat het nog steeds om een heel klein deel van de bijna anderhalf miljoen schoolgaande kinderen.
Ook Andrea merkt dat het aantal kinderen dat thuisonderwijs krijgt is toegenomen. 'Toen ik mijn zoon zelf les ging geven, waren er weinig ouders die het ook deden. Nu hebben we een grote groep gelijkgestemden om ons heen. Ik denk ook dat er ouders zijn die het tijdens corona leuk vonden om hun kinderen les te geven en dat zijn blijven doen.'
Makkelijk te regelen
Het is niet moeilijk te regelen, vertelt Andrea. 'Ik vul elk jaar een formulier in, hoef dat nooit toe te lichten en er wordt ook niks gevraagd over een lesplan.'
Dat vindt Aaron Kalf, onderwijsadviseur en leerkracht, niet handig: 'Het doel van een lesplan is om doordacht aan de slag te gaan en het kind iets te leren. Dat is ook de taak van de leerkracht. Kinderen hebben soms eerst ergens moeite mee, of vinden het niet leuk, maar het hóéft niet alleen maar leuk te zijn. Kinderen zijn zo blij als ze iets kunnen dat ze eerst heel moeilijk vonden. Ze leren dat eerder van een leerkracht door een bepaalde autoriteit die een ouder niet heeft.'
Liever zwemmen dan lezen
Andrea overlegt met haar kinderen voor ze een schooldag beginnen. 'Ik volg mijn kinderen in hun interesses en dat verschilt per kind. Mijn zoon kan bijvoorbeeld goed lezen. Ik heb hem geholpen met de uitspraak van letters maar hij pikt het zelf snel op.
Mijn dochter van 6 is een dromerig type en doet alles op haar eigen tempo. Ze kan nog niet lezen en is daar niet in geïnteresseerd, maar wil wel graag leren zwemmen. Als ze ergens nog niet klaar voor is, dan hoeft ze het ook niet te doen.'
Door met haar kinderen te doen wat ze interessant vinden, hoopt Andrea hun nieuwsgierigheid aan te moedigen. Veel ouders die thuisonderwijs geven, denken dat dit bij regulier onderwijs minder het geval is. Kalf snapt dat ouders zich daar zorgen om kunnen maken. 'Een vak als begrijpend lezen is een goed voorbeeld. De manier waarop het nu wordt onderwezen zorgt er duidelijk voor dat de interesse in lezen bij kinderen verdwijnt.'
Lees ook: Hoe leert je kind lezen, en hoe kon je hem daarbij helpen?
Boeken over vulkanen
Dat blijkt ook uit recent Pisa-onderzoek. De leesvaardigheid van Nederlandse kinderen gaat al twintig jaar achteruit en inmiddels is een derde 'onvoldoende geletterd'. Bij het vak begrijpend lezen leren leerlingen leesstrategieën; deze methode leidt tot oppervlakkig lezen én aanzienlijk minder plezier in lezen.
Maar op school maken kinderen ook kennis met onderwerpen waar ze anders misschien niet in aanraking zouden komen en dat wakkert volgens Kalf de nieuwsgierigheid juist aan. Dat merkte Andrea ook: 'Ik kan mijn zoon wel vragen waar hij over wil leren, maar als hij niet weet dat er iets is zoals het heelal of de sterren, dan kan hij ook niet zeggen dat hij daar meer over wil leren.'
Sinds ze dat beseft legt Andrea informatieve boeken neer. 'Bijvoorbeeld over vulkanen. Voordat ik dat boek erbij pakte, wisten ze niet dat er vulkanen bestonden. We hebben er samen over geleerd, dat vind ik het leukste aan thuisonderwijs.'
Lees ook: Hoe ontdek je de talenten van je kind?
Leeftijdsgenoten
Veelgehoorde kritiek op thuisonderwijs is het gebrek aan sociaal contact met leeftijdsgenoten. Andrea is het daar niet mee eens: 'Mijn dochter van 6 heeft veel vriendinnetjes die ook thuisonderwijs krijgen. Ik denk dat ze zeker leeftijdsgenoten om zich heen nodig hebben maar niet zoveel als op school. Onze zoon is erg sociaal, spreekt iedereen aan en we hebben regelmatig contact met andere gezinnen die aan thuisonderwijs doen.'
Onderwijsadviseur Kalf twijfelt of dat genoeg is. 'Op een basisschool leer je letterlijk vallen en opstaan. Als een kind valt met zijn moeder erbij, is de reactie anders dan bij vriendjes en een leerkracht. Bovendien is er sprake van sociale correctie: kinderen leren van leeftijdsgenoten wat wenselijk gedrag is, ze worden daar op aangesproken. Dat zijn belangrijke lessen die je van je ouders niet op dezelfde manier kan leren.'
Piloot of bouwvakker
Behalve sociale omgangsvormen en een educatieve basis bereidt het onderwijs in Nederland kinderen voor op een studie of het werkende leven. Dat benadrukt Kalf ook: 'Er zijn bepaalde termen die je moet kennen om door te kunnen groeien in het Nederlandse schoolsysteem, dat is ook waarom een vak als begrijpend lezen bestaat. Als je dat niet leert zijn je mogelijkheden beperkter.'
Andrea denkt dat dat meevalt: 'Ik hoop dat mijn kinderen over een paar jaar weten of ze bijvoorbeeld piloot of bouwvakker willen worden. Dan kunnen we daarnaartoe werken door een online leraar te regelen of lesmateriaal te kopen. Dan kunnen ze worden wat ze willen.'
Tekst: Josephine van der Klugt
