Intergenerationeel trauma: 'Ik wilde het trauma van mijn moeder niet doorgeven aan mijn kinderen'

Julia (28), moeder van Jip (3), was pas twee toen haar moeder na de geboorte van haar broertje een postpartumdepressie kreeg. 'Ze was zo ziek dat ze niet meer goed voor ons kon zorgen. Mijn opa en oma zorgden in die tijd voor mij en mijn broertje. Dat ging prima, maar we waren natuurlijk veel te jong om onze moeder zo lang te moeten missen. Het heeft ervoor gezorgd dat ik last kreeg van hechtingsproblematiek: het is voor mij altijd lastig gebleven me emotioneel aan mijn moeder te binden en me echt haar dochter te voelen.'

Emotioneel niet beschikbaar

Dat komt ook omdat Julia's moeder, na haar herstel, afstand bleef houden tot haar kinderen. 'Inmiddels was ik oud genoeg om dat te merken. Praktisch kon ze prima voor me zorgen, ik kwam niks tekort, maar emotioneel was ze er niet voor mij. Met mijn gevoelens kon ze niets, ik kon niets bij haar kwijt. Ik heb nooit begrepen waarom ze zo afstandelijk tegen me deed.

Soms leek het wel alsof ze mijn kind was, in plaats van andersom. Ik vroeg me af wat er mis was met me. Inmiddels, na veel therapie, vermoed ik dat er iets mis is met háár. Misschien kon ze wel niet anders. Maar dat poetst het verdriet niet weg: ik zal nooit echt weten hoe het is om een liefhebbende moeder te hebben die er echt voor je is.'

Als Julia zwanger is van Jip en hoopt dat haar moeder blij voor haar is, vertelt die haar juist dat ze eigenlijk helemaal geen kinderen wilde en haar carrière belangrijker vond dan het moederschap. 'Het was een klap in mijn gezicht. Ik voelde me ongelofelijk in de steek gelaten, terwijl ik haar in deze periode juist zo nodig had. Want tja, ik bleef hengelen naar haar liefde en hoopte dat de zwangerschap haar misschien een handje zou helpen. Nee dus. Ik heb daar nog steeds last van.'

Lees ook: Opvoeden: hoeveel invloed hebben jouw ouders op je kinderen?

Vroegkinderlijk trauma

Wat Julia in haar verleden meemaakte, noem je vroegkinderlijk trauma, omdat het nog altijd van (negatieve) invloed is op haar leven nu. In de psychiatrie en psychologie wordt de term trauma gebruikt wanneer iemand na een schokkende gebeurtenis in het verleden last blijft houden van angst, woede of eenzaamheid en daardoor moeite heeft met het dagelijks leven.

Het opvoeden van kinderen kan voor mensen met een trauma een flinke uitdaging zijn, omdat een trauma vaak gepaard gaat met psychische klachten. Die kunnen van grote invloed zijn op het leven en welzijn van kinderen. Zo blijkt uit onlangs gepubliceerd onderzoek van de Universitätsmedizin Berlin in het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift The Lancet, dat kinderen van getraumatiseerde moeders vaker een slechtere mentale en fysieke gezondheid hebben dan kinderen van moeders zonder schokkende jeugdervaringen als mishandeling en verwaarlozing.

Kinderen zijn spiegel

Hoe complexer het trauma, hoe groter de invloed op de kinderen. Gelukkig gaat het maar om een heel kleine groep ouders die hiermee te maken heeft. Toch kunnen ook ogenschijnlijk 'kleinere' gebeurtenissen als de scheiding van je ouders, een pestverleden of een traumatische bevalling van invloed zijn op je ouderschap. Hoe meer van dit soort nare early life events je meemaakt, hoe groter de kans is dat je er last van krijgt. Het stapelt zich als het ware op.

Als je vervolgens kinderen krijgt, komen de pijn en het verdriet die je voelde in die situaties vaak in allerlei nieuwe vormen terug. Kinderen triggeren deze gevoelens, in al hun onschuld. 'Logisch,' zegt orthopedagoog en systeemtherapeut Mariëlle Beckers van Buro Bloei, 'ze houden je een spiegel voor.'

Lees ook: Zo verwerk je een traumatische bevalling

Systeemtherapie

Beckers behandelt ouders en kinderen die te maken hebben met trauma en ziet dagelijks wat de invloed daarvan kan zijn op opvoeding en ouderschap. 'Het hebben van kinderen raakt je emotioneel op zo veel vlakken. Dat begint al tijdens de zwangerschap. Een kind krijgen en ouder worden is een ongelofelijk grote gebeurtenis, waarbij gevoelsmatig al je zenuwen open liggen.

In de systeemtherapie zeggen we dat op zo'n moment alles wat nu in je leven plaatsvindt, gaat raken aan je jeugd en alles wat je in je verleden meemaakte. Als dat pijnlijke dingen zijn, kan je door het geluk en de liefde die je voelt voor je baby, ineens ook weer ervaren hoe lastig je het zelf hebt gehad vroeger. Die gevoelens nemen tijd en ruimte in, die er dan niet meer zijn voor je kind.'

Hechtingsproblematiek

Een veel voorkomend probleem in gezinnen waar trauma een rol speelt, is dan ook hechtingsproblematiek, zoals ook Julia beschrijft. Dat komt voor in verschillende vormen en gradaties, maar betekent in de basis dat een of beide ouders (en dat geldt voor zowel vaders als moeders) minder emotioneel beschikbaar zijn voor hun kind.

Ze kunnen het daardoor bijvoorbeeld niet altijd goed troosten of een veilig gevoel bieden. Dat maakt het voor een kind lastig om in angstige en verdrietige situaties contact te zoeken met hun vader of moeder en te voelen: bij papa of mama krijg ik de warmte en aandacht die ik nodig heb.

Op latere leeftijd kan dat leiden tot een slecht zelfbeeld, verlatingsangst of een algemeen gevoel van stress en onveiligheid. In ernstige gevallen kan er zelfs sprake zijn van een hechtingsstoornis. 'Zulke processen voltrekken zich vaak onbewust,' legt Mariëlle Beckers uit.

Lees ook: Hechtingsproblemen, hoe herken je ze?

Diep in je systeem

'Het laatste wat ouders immers willen is het verdriet en angst uit hun verleden overbrengen op hun kind, zoals ook Julia zich voornam. Dat is ook belangrijk, je moet kinderen zo min mogelijk belasten met je verleden. Het lukt echter lang niet altijd, omdat het rottige aan een trauma is dat het diep in je systeem zit en je niet altijd kunt controleren hoe het zich uit.'

Beckers beschrijft een moeder uit haar praktijk die een heel onveilige jeugd had, waarin ze mishandeld werd. Zij wilde hiermee haar dochter pertinent niet belasten en deed daar erg haar best voor. Maar ze merkte al snel dat ze het moeilijk kreeg als haar kind hard huilde of tegen haar schreeuwde. Dat triggerde het gevoel dat ze had toen er vroeger tegen haar geschreeuwd werd. Daar werd ze zo gestrest en verdrietig van, dat ze haar kind niet meer liefdevol en vol aandacht kon troosten. Met als gevolg dat haar dochter op latere leeftijd juist haar best ging doen om haar moeder niet verdrietig te maken. Precies wat zij had geprobeerd te vermijden.

Lees ook: EMDR-therapie bij baby's en kinderen: 'Ik voelde meteen, dit is raak'

DNA doet ook mee

Ook Julia probeert koste wat kost tegen te gaan dat de moeizame relatie met haar moeder van invloed is op haar eigen kind. 'Vanaf het moment dat mijn moeder me vertelde dat ze me eigenlijk niet had willen hebben, nam ik me voor: wat er ook gebeurt, ik ga mijn zoon nooit, nooit aandoen wat mijn moeder mij heeft aangedaan. Ik zal er altijd voor hem zijn en laat hem nooit in de steek.'

Ze wordt echter zo bang om toch net zo te worden als haar moeder, dat ze er volledig gestrest van raakt. Om zich er vervolgens weer zorgen over te maken of haar ongeboren baby die stress niet zal voelen in de baarmoeder. Dat is geen irreële angst: uit recent onderzoek van Erasmus MC Rotterdam blijkt dat zwangere vrouwen met een zwaar trauma de bijbehorende stress al tijdens de zwangerschap op genetisch niveau doorgeven aan hun ongeboren baby's, ook als ze er op dat moment psychisch niet onder lijden.

De onderzoekers, die nog bezig zijn met het onderzoek, vermoeden dat het stresssysteem van moeders met een trauma zich al vroeg in het leven heeft aangepast en dat deze veranderingen aan hun kinderen worden doorgegeven. Of dat voor vaders ook geldt, is nog niet onderzocht.

Intergenerationeel trauma

'We weten al langer dat trauma kan worden doorgeven, niet alleen in gedrag, maar ook genetisch,' zegt Mariëlle Beckers. 'Stress en angst kunnen in je DNA gaan zitten en dat kun je doorgeven in het DNA van je kinderen; kinderen met veel angsten hebben bijvoorbeeld vaak niet alleen een angstige ouder, maar ook een grootouder. Trauma's werken vaak generaties lang door, we noemen dat een intergenerationeel trauma. Dat is lastig te doorbreken.

Het goede nieuws is dat je er echt wel iets aan kunt doen, in de vorm van (systeem)therapie bijvoorbeeld. Je kinderen zullen er altijd wel iets meekrijgen van het feit dat je iets naars hebt meegemaakt in je verleden, maar dat hoeft niet automatisch te betekenen dat ze er zelf ook last van krijgen.'

Lees ook: Jij ging het héél anders dan je ouders doen? Hierom lukt dat niet altijd

In therapie

Ook Julia zocht hulp, nadat haar pasgeboren zoon Jip in het ziekenhuis werd opgenomen. Julia mocht twee dagen niet bij hem. 'Op dat moment werd mijn grootste angst bewaarheid. Ik had mijn zoon in de steek gelaten, net als mijn moeder bij mij had gedaan. Hoewel ik heus wel wist dat dit het beste was voor Jip, voelde ik me in- en inslecht en was ik ervan overtuigd dat ik Jip ook een trauma had aangedaan.

Toen wist ik: ik moet hier iets aan doen, anders ga ik eraan kapot.' Nu, na jaren therapie, gaat het een stuk beter met Julia. Ze is inmiddels vijf maanden zwanger van een dochter en voelt zich een stuk zekerder dan tijdens de zwangerschap van Jip. 'Ik probeer met een andere blik naar mijn situatie te kijken. Mijn moeder is nu vooral een voorbeeld geworden van hoe ik het zelf dus nooit ga doen.

Mijn kinderen zullen nooit te veel zijn. Ik hou onvoorwaardelijk van ze en laat ze dat elke dag merken. Sterker nog, ik denk eerder dat ze me nog eens gaan vragen of het niet een tandje minder kan met al die liefde en aandacht, haha. Hardop zeggen dat ik een goede moeder ben, vind ik nog lastig. Wel vind ik inmiddels dat ik het goed doe.'

Doorbreek de cirkel

Volgens schrijver en journalist Miloe van Beek zou er bij de verloskundige en het consultatiebureau veel meer aandacht moeten komen voor het verleden van ouders en de invloed die dat kan hebben op opvoeding en ouderschap. Eind juni verscheen haar boek Doorbreek de cirkel - waarom opvoeden over jezelf gaat, waarin ze aan de hand van haar eigen levens- en opvoedverhaal en gesprekken met specialisten uitzoekt hoe je patronen in de opvoeding kunt doorbreken.

'Of je nou iets heel ergs hebt meegemaakt of niet, ouders herhalen tegenover hun kinderen vaak onbewust wat ze zelf als kind hebben gezien en ervaren. Groeide je op zonder aandacht voor je binnenwereld? Mocht je niet boos zijn? Leerde je niet hoe je met je emoties moest omgaan? Dan loop je de kans hier tegenaan te lopen bij je eigen kinderen. Zij zullen je raken op precies die plekken die pijnlijk zijn en dat kan onbewust leiden tot patronen die zowel voor jou als je kind niet oké zijn.'

Oorlogstrauma

Van Beek besloot het boek te gaan schrijven nadat ze jarenlang had geworsteld met haar temperamentvolle zoon. Tijdens een familieopstelling (zie kader onderaan) ontdekte ze dat het heftige Tweede Wereldoorlogverhaal van haar familie – haar overgrootvader was een hoge NSB'er en haar opa zat in het gewapende verzet – van invloed was op de manier waarop zij en haar zoon met elkaar omgingen.

Toen Van Beek ontrafeld had hoe deze geschiedenis naast haar oma en haar vader ook haarzelf én haar zoon had beïnvloed, merkte ze dat ze als kind onbewust voor haar vader had gezorgd. 'Ik voelde zijn somberheid en probeerde naar hem te luisteren en hem op te vrolijken of te steunen. Toen ik voelde wat dat me als kind had gekost, en besefte dat voor hem zorgen helemaal niet mijn taak was, viel er een last van mijn schouders.

Daarna kwam er meer lucht en stevigheid in mijn ouderschap. Ik had altijd veel moeite met de boze buien van mijn zoon, maar toen ik mijn eigen verdriet over mijn jeugd met een emotioneel afwezige vader had gevoeld en verwerkt, kon ik de heftige emoties van mijn zoon veel beter verdragen. Ze hoefden niet meer weg, ik kon erbij blijven en daardoor gingen ze ook sneller over.'

Gevormd door verleden

Dat ze zich bewust werd van deze complexe processen, heeft haar, haar kinderen en partner ontzettend veel gebracht. ' Als je inziet hoe je als mens en als opvoeder gevormd wordt door alles wat er in je leven gebeurd is en door wat jij wel of niet kreeg van je ouders, zijn er bijna geen opvoedtips, -trucs en beloningsstickers meer nodig. Het ene kind is heus pittiger dan het andere, maar eigenlijk komt elk kind je iets vertellen.'

Terugkijken naar waar jij vandaan komt, naar jouw familiegeschiedenis is niet makkelijk, en soms zelfs ronduit pijnlijk, maar het brengt je zo veel als je het wel doet, stelt Van Beek. 'Je kunt zelf zo veel meer veranderen dan je denkt. Dat wil ik andere ouders laten zien met dit boek.'

Tekst: Neeltje Huirne

Boeken over systeemtherapie en familieopstellingen:

Patronen doorbreken: negatieve gevoelens en gewoonten herkennen en veranderenBij Amazon

€ 18,98

Bekijk