Taakverdeling thuis: zo maak je van de to-dolijst in je hoofd een gedeelde verantwoordelijkheid

Langer verlof, mogelijk gratis kinderopvang en meer kansen op de arbeidsmarkt. De afgelopen jaren zijn er initiatieven bedacht die ervoor kunnen zorgen dat we thuis de zorg eerlijker verdelen. Maar lukt dat ook? En hoe zorg je dat hoe jullie het willen ook werkelijkheid wordt?

50/50

‘We gaan het fiftyfifty doen toch?’ Veel ouders nemen het zich voor. Maar als de baby er eenmaal is, komt er vaak weinig terecht van de goede voornemens om de zorg voor het huishouden en het gezin gelijkwaardig te verdelen.

Wie gaat er ’s nachts uit als de baby huilt? Wie doet het meeste in het huishouden? Wie meldt het kind ziek en blijft dan zelf thuis? Wie koopt cadeautjes voor verjaardagen? En wie wordt er gebeld door de crèche als er iets is? Meestal is het toch de moeder.

Lees ook: Eva probeert de taken beter te verdelen: ‘Want hoezo moet ík altijd overal aan denken?’

Meer thuis

60 procent van de ouders zou de zorg voor hun kinderen het liefst gelijk verdelen, blijkt uit de Emancipatiemonitor van 2022. Vaders hebben even vaak een voorkeur voor een gelijke verdeling als moeders. Maar van de groep die vóór een gelijke verdeling is, krijgt slechts 25 procent het daadwerkelijk voor elkaar.

De coronacrisis leek hier even verandering in te brengen, bleek uit onderzoek van drie Nederlandse Universiteiten onder leiding van socioloog Mara Yerkes. Vrouwen namen nog altijd meer zorgtaken op zich, maar ook mannen gingen meer doen in huis. Dit was echter van korte duur: een halfjaar na de eerste lockdown gaf twee derde van de stellen aan dat de taken weer even ongelijk verdeeld waren als daarvoor.

Extra partnerverlof

Maar er waren meer veranderingen, zoals het aanvullende partnerverlof. Vanaf 2019 ontvangen vaders en meemoeders (de vrouwelijke partner van de biologische moeder) vijf dagen volledig betaald verlof na de geboorte van hun kind, in plaats van de eerdere twee dagen. Vanaf juli 2020 is dat uitgebreid met vijf weken aanvullend partnerverlof tegen 70 procent van het salaris.

Bijna driekwart van de partners die recht hebben op deze regeling maakt er gebruik van, blijkt uit een evaluatie van het ministerie. Maar de verschillen tussen inkomensgroepen zijn groot. Van de stellen met een gezamenlijk inkomen boven de 4.000 euro netto per maand nam 85 procent het partnerverlof op. Van de stellen met een lager inkomen slechts 63 procent; zij kunnen het zich simpelweg niet veroorloven.

Lees ook: Geboorteverlof voor partners, hier hebben jullie recht op

De loonkloof verkleinen

Sinds 2 augustus 2022 hebben werknemers in loondienst recht op negen weken gedeeltelijk betaald ouderschapsverlof. Het onderzoek naar de effecten van ruimer verlof, en wat het betekent voor de verdeling tussen zorg- en huishoudelijke taken, loopt nog, vertelt hoogleraar familiesociologie Renske Keizer, verbonden aan de Erasmus Universiteit.

Keizer denkt dat dit het begin kan zijn van een cultuuromslag. ‘Met genereus verlof geef je als overheid het signaal af dat ook de rol van de vader/partner belangrijk is voor de ontwikkeling van het kind. En dat de moeder van waarde is op de arbeidsmarkt. Als we naar Deens onderzoek kijken, blijkt dat het opnemen van verlof de loonkloof tussen mannen en vrouwen verkleint, doordat vrouwen meer gaan verdienen. De sterkere betrokkenheid van vaders bij de opvoeding is niet alleen een route naar meer gendergelijkheid, maar ook naar een verhoogd financieel welbevinden voor het hele gezin.’

Negen weken vrij

Thijs (38) heeft het aanvullende verlof als positief ervaren. Aan de zes weken verlof heeft hij nog drie weken vakantie vastgeplakt. De eerste negen weken na de geboorte van Emma was hij altijd thuis. ‘Het was een totaal andere ervaring dan na de geboorte van mijn zoon Abel (5). Destijds moest ik meteen weer aan het werk en zag ik Abel alleen in de avonden en weekenden. Ik kon niet zo veel met die eerste fase, waarin Abel volledig aan zijn moeder was vastgeplakt.’

‘Tenminste, dat dacht ik. Bij Emma merkte ik pas hoe leuk ik het vond om haar te verzorgen. Ik leerde haar sneller kennen en voelde al snel een sterke band met haar. Mijn vriendin vond het ook fijn. Zij kon lekker doorslapen als ik er ’s nachts uitging.’

Hardnekkige moedermythe

Thijs en zijn vriendin zijn niet de enigen die zien dat meer tijd thuis ook een andere rolverdeling veroorzaakt. Ragna Heidweiller, coach, expert genderongelijkheid en auteur van In voor en tegenspoed (maar alleen als jij de afwas doet), merkt ook dat het een positieve ontwikkeling in gang heeft gezet, maar is sceptisch. ‘In Nederland heerst een hardnekkige moederschapsideologie. De moeder wordt nog altijd gezien als de belangrijkste verzorger en de vader als kostwinner. Deze patronen zitten diep verankerd in onze cultuur. Dat doorbreek je niet zo snel.’

‘Veel ouders die ik spreek, streven er met de beste intenties naar de zorg samen te delen, maar voegen zich al snel naar ingesleten patronen, bijna als een harnas dat ons in bedwang houdt. Ook valt het me op dat dat harnas bij vrouwen het eerst gaat wringen. Zij brengen het onderwerp ter sprake of voelen zich een zeur omdat ze voortdurend achter hun partner aan zitten. Veranderingen in beleid helpen. Veel mannen die ik spreek, zeggen dat ze pas merkten hoeveel werk het zorgen voor een kind is toen ze zelf verlof hadden.’

Onzichtbaar werk

Heidweiller heeft zelf ook ervaren hoe lastig het is om tot een fiftyfiftyverdeling te komen. ‘We waren er altijd van uitgegaan dat wij werk en zorg gewóón zouden verdelen. We zijn allebei opgegroeid met werkende moeders en betrokken vaders, dus wij wisten hoe het moest.

Maar al snel leefden we naar een traditioneler model dan we voor ogen hadden gehad. In het begin lag mijn man Samuel gerust te mailen in bed. Terwijl ik al tien stappen verder was. Ik bleef maar taken delegeren, wat voor hem voelde als continue sneren tussendoor: kun jij niet helpen met aankleden? Kun jij niet alvast ontbijt maken?

Ook viel het me op dat ik door de buitenwereld als eindverantwoordelijke werd gezien, als aanspreekpunt. Ik probeerde steeds met Samuel te bespreken wat me dwarszat, maar ik had er de woorden niet voor. Toen we samen naar de podcast Dear Sugars van Cheryl Strayed en Steve Almond luisterden en het ging over emotional labor, viel het kwartje, ook bij Samuel.’

Lees ook: Taakverdeling: zo voer je een goed gesprek met je partner

Checklists en taken

Bij emotional labor gaat het niet over hoe vaak zij poetst en hij de kliko buiten zet, maar over dingen die minder opvallen. Dat je een afspraak maakt bij het consultatiebureau. Dat je vervangende oppas regelt en een cadeautje regelt voor een crèche-vriendje. Deze onzichtbare arbeid rust vooral op de schouders van de vrouw.

Heidweiller: ‘Samuel vond mij opeens geen zeur meer, maar snapte dat mijn hoofd vol zat met checklists en taken die kennelijk niet in zijn hoofd zaten.’

We willen wel

Het is goed dat termen als emotional labor aandacht krijgen en dat er signalen zijn dat steeds meer ouders in elk geval de intentie hebben om de zorg gelijk te verdelen. Maar van Heidweiller mag het nog wel een tandje radicaler.

‘Het is eigenlijk vreemd dat betaalde tijd hoger aangeschreven is in de maatschappelijke hiërarchie dan onbetaalde tijd, ook als die tijd nuttig wordt besteed aan datgene wat iedere ouder zonder twijfel het belangrijkste vindt in het leven: de kinderen.’

Ook op de werkvloer is er een cultuurverandering nodig, vindt Heidweiller. ‘In veel bedrijven wordt aan de vrouw gevraagd: wat ga je doen als het kind er is? Wil je minder werken? Aan mannen worden die vragen niet gesteld. Sterker nog: het wordt vaak niet geaccepteerd als mannen een dag minder willen gaan werken. Of ze kunnen geen verlof opnemen, terwijl het een wettelijke verplichting is.’

Robin van Tilburg, auteur van Kickstart je vaderschap, signaleert wel een lichte kentering, zo vertelt hij in een interview op evajinek.nl. ‘De laatste drie, vier jaar, wordt het meer geaccepteerd dat mannen vaker thuis zijn. Ik heb van veel jonge vaders gehoord dat ze de balans beter willen bewaken. Het zijn jonge mannen die ervaringen en gevoel belangrijker vinden dan bezit en spullen. Die meer betrokken willen zijn bij hun gezin.’

Veel voordelen

Een eerlijke rolverdeling thuis heeft veel voordelen. Niet alleen voor de moeder die uitgerust naar haar werk kan en zich op professioneel vlak beter kan ontwikkelen, maar ook voor de vader én kinderen.

Uit onderzoek van Rutgers Kenniscentrum blijkt dat vaders die meer zorgtaken op zich nemen, een betere band met hun kinderen hebben. Ze zijn bijvoorbeeld meer op de hoogte van wat er zich afspeelt in het leven van hun kind en voelen zich meer betrokken bij de opvoeding. En dit heeft weer een positieve invloed op de gezondheid van vaders en op de relatie met hun partner.

Lees ook: De redactie tipt: de beste boeken voor (aanstaande) vaders

Zelfvertrouwen

Kinderen plukken ook de vruchten van een gelijkwaardige rolverdeling, aldus Renske Keizer. Volgens Keizer zijn kinderen van betrokken vaders gelukkiger. Ze zijn socialer, ­spijbelen minder en hebben minder problemen op school. ­Vaders gaan doorgaans op een andere manier met hun kin­deren om. Ze stoeien vaker en laten hun kinderen meer dingen zelf uitproberen. De vaderlijke manier van opvoeden heeft voordelen. Het maakt kinderen weerbaarder en geeft hen zelfvertrouwen.

Heidweiller: ‘Er is een mooi plaatje van een vader die zijn kind in de lucht gooit. En daarbij wat beide ouders zien. De vader ziet weinig gevaar en de moeder ziet dat haar kind zo ongeveer over een flatgebouw wordt gegooid. De vader gooit het kind niet alleen in de lucht, maar vangt het ook weer veilig op, zo legde psychiater Glenn Helberg me uit. Daarmee geeft hij zijn kind een belangrijke boodschap mee: je mag risico’s nemen, je mag dingen uitproberen, en ik sta achter je.’

Volgende generatie

En zo zijn er nog meer voordelen die pleiten voor een fiftyfiftyverdeling. Want er is nog een gebied waar betrokken vaders positieve invloed op hebben: de manier waarop kinderen omgaan met de andere sekse. Jongens met een betrokken vader denken op latere leeftijd gelijkwaardiger over mannen en vrouwen en over de rolverdeling thuis.

Meisjes met een betrokken vader hebben het gevoel dat ze het waard zijn om van gehouden te worden. Ze stellen zich minder afhankelijk op in relaties, en durven eerlijk en open te communiceren over wat ze denken en voelen.

Zien, plannen, doen

Heidweiller raadt iedere ouder aan om een diepgaand gesprek te voeren over de taakverdeling thuis, het liefst voordat het kind geboren is. ‘Ouders moeten helemaal zelf bepalen of ze een fiftyfiftyverdeling willen of misschien net anders. Maar het zou mooi zijn als het minder vergenderd is: dat 60/40 niet automatisch betekent dat de vrouw 60 procent doet en de man 40 procent.’

Ook is het slim om inzichtelijk te maken wat je als ouder allemaal doet, zeker omdat het mentale werk niet zichtbaar is. Heidweiller: ‘Schrijf op wat er allemaal gedaan moet worden aan zorg- en huishoudelijke taken. Vervolgens kun je onderscheid maken tussen: wie ziet dat het moet gebeuren? Wie plant dat het gebeurt? En wie doet het uiteindelijk? Vervolgens kun je hier samen naar kijken. Is het eerlijk verdeeld? Voelt het goed? Of heeft een van de partners behoefte om hier wat in te schuiven?’

‘We moeten ervan af dat moeders continu aan het delegeren zijn (“Raap die onderbroek op”), maar dat partners ook uit zichzelf gaan zien dat bepaalde taken gedaan moeten worden en hier verantwoordelijkheid over krijgen.’ Door samen zo’n schema te maken en taken op te knippen in ‘zien’, ‘plannen’ en ‘doen’ ontstaat er meer bewustwording.

Tot slot adviseert Heidweiller ouders ook om vooruit te kijken: hoe ziet de week eruit? Wat moet er geregeld worden? Misschien kan de partner een oppas regelen en moeder een cadeautje kopen. Iedereen heeft er profijt van als de taken eerlijker zijn verdeeld.

Dit artikel is eerder verschenen in Ouders van Nu Magazine – Tekst: Otje van der Lelij, Beeld: GettyImages

Artikelen van Ouders van Nu ontvangen in je mailbox?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief.