'Ik had geen idee waar ik aan begon. Ik werd tot over mijn oren verliefd op een man die net een nare scheiding achter de rug had. 30 procent van de tijd had hij een dreumes in huis, voor wie hij logischerwijs alles opzijschoof. Toch had ik er die eerste periode veel moeite mee om niet altijd op nummer één te staan. Na een jaar zijn we gaan samenwonen, toen werd het pas echt lastig', vertelt Madelein (36).
Ze is sinds zes jaar bonusmoeder van Hannah, en moet zich voor haar gevoel al die tijd al schikken in de afspraken die haar vriend en zijn ex maken rondom hun dochter. 'Omdat discussies tussen hen vaak hoog opliepen, zat ik regelmatig met een mokkende man op de bank. Ik had op veel dingen geen grip, maar het beïnvloedde wel een groot deel mijn leven.'
Lees ook: Stiefouder zijn: hoe ga je daarmee om?
Complexe puzzel
Het is nogal wat: een relatie aangaan met iemand die al kinderen heeft. Ineens ben je niet alleen partner, maar ook stiefmoeder, bonusvader, cadeaumoeder, plusvader ... welke naam je er ook aan wilt geven. En hoe hard je ook je best doet, een samengesteld gezin is bijna altijd complex.
'Je hebt te maken met veel uitgesproken, maar ook onuitgesproken verwachtingen en wensen. En je hebt meestal ook te maken met exen, mogelijk ook met kinderen van jezelf en soms met meerdere opa's en oma's. Alleen al door alle afspraken die er gemaakt moeten worden, is het een puzzel', schetst Karin den Hollander, samen met Magda Hengst auteur van De mijne zijn de liefste, over dynamieken in samengestelde gezinnen.
'Een samengesteld gezin is wezenlijk ingewikkelder dan een kerngezin', weet ze. 'Het gaat dan ook nogal eens fout: zo'n twee derde van de samengestelde gezinnen valt in de eerste vijf jaar weer uit elkaar.' Mede daarom richtte ze de stichting Stiefacademie Nederland op, een platform voor bonusouders en professionals met informatie, webinars en cursussen.
Lees ook: Samengesteld gezin? Zo wordt het een succes
Herkenning in het stiefmoedercafé
Sommige bonusmoeders zoeken, voordat het samengestelde uit de rails loopt, elkaar op voor een luisterend oor. Op een druilerige woensdagavond zitten vijf vrouwen bijeen in een kunstgalerie in de Amsterdamse Jordaan. 'Volgens de magazines zouden we one big happy family moeten zijn. Maar ik zit helemaal niet te wachten op allerlei activiteiten met zijn ex erbij. De dag na zo'n uitje heb ik altijd hoofdpijn.'
Aan het woord is Anouk (42), bonusmoeder van de 6-jarige Emma. Op een lange houten eettafel staan koppen thee en glazen rode wijn, bakjes macarons, nootjes en chocola. Aan het hoofd zit Jeannette Hultzer. Ze is zelf stiefmoeder, coacht stiefouders en organiseert al ruim tien jaar stiefmoedercafés, waar vrouwen elkaar kunnen opzoeken voor 'erkenning en herkenning'.
Niet lekker in hun rol
Hultzer wilde met haar Stiefmoedercafé een laagdrempelige ontmoetingsplaats voor gelijkgestemden ontwikkelen. 'Er bleek behoefte aan. De stiefmoeders die bij mij aankloppen, ervaren het als zwaar en het is toch nog wel een taboe om daar op een verjaardagsborrel over te praten.' De vrouwen in het stiefmoedercafé zitten 'niet lekker in hun rol', zoals Anouk het omschrijft.
In sommige gevallen is de ex van de partner een obstakel. En waar in geval van Anouk het contact naar haar smaak té innig is, heeft Petra (48) last van het tegenovergestelde. 'De moeder van mijn puberstiefdochter is zeer manipulatief. Ik heb geen contact met haar, maar ze zet wel haar dochter tegen me op. Die neemt nu niets meer van mij aan.'
De boeman
In de meeste verhalen klinkt een verlangen naar meer waardering of steun door. Petra: 'Ik heb haar luiers nog verschoond. Nu luistert ze nog amper naar me. En mijn partner neemt het niet voor me op.'
Marit (37) heeft samen met haar vriend een zoon van 2 jaar. Zijn twee kinderen van 7 en 9 zijn twee dagen per week bij hen. Zij probeert er dan altijd iets leuks van te maken. 'Ik bedenk de uitstapjes. Dan gaan we met z'n allen naar de dierentuin, maar dan zit mijn vriend alleen maar op zijn telefoon.'
Of als er opvoedkwesties spelen: 'Ik heb weleens gesuggereerd om de oudste te laten testen op ADHD. Daar reageerde mijn vriend heel gepikeerd op.' Anouk vult aan: 'Mijn vriend is vrij gemakzuchtig. Grenzen zijn bij hem een rekbaar begrip. Als ik wél voet bij stuk houd, ben ik weer de boeman.'
Lees ook: Scheiden, wat nu? Dit moet je allemaal regelen
Het gezinnetje én ik
'Wat is nou mijn plek? Dat is ingewikkeld om te ontdekken', weet Den Hollander uit ervaring. Haar stiefkinderen waren 12 en 15 jaar toen ze achttien jaar geleden in hun leven kwam. 'Hun moeder was overleden. Ik deed heel hard mijn best om een plek in het gezin te krijgen. Zo hard dat het me bijna opbrak. Ik hoorde er in het begin niet bij. Het was het gezinnetje én ik.' Uiteindelijk vond ze haar weg 'met vallen en opstaan'. Later kon ze concluderen dat het logisch is dat het zo liep. 'Ik kwam er 'zomaar' bij, dat vraagt tijd en een investering van iedereen.'
Het gevoel er niet bij te horen is iets waar bijna alle stiefouders tegenaan lopen, zegt Den Hollander. En stiefmoeders blijken het daarin vaak zwaarder te hebben dan stiefvaders. 'Moeders, en ook stiefmoeders, hebben de neiging meer naar voren te treden, verzorgende taken op zich te nemen en heel erg hun best te doen. Mannen kunnen wat meer beschouwend zijn, op de achtergrond aanwezig zijn en een stap naar voren doen als het nodig is. Daar kunnen stiefmoeders dus wat van leren. Je hoeft niet op de huid van je stiefkinderen te zitten. Je hoeft niet per se voor ze te zorgen. Het zijn de biologische ouders die dat primair moeten doen.'
Praktische stiefvaders
Kloppen er dan nooit stiefvaders aan bij het Stiefmoedercafé? Hultzer: 'Mijn cliënten zijn met name vrouwen', zegt ze. 'De stiefvaders die ik in mijn praktijk zie, hebben andere hulpvragen. Veel praktischer. Met hen heb ik minder uitgebreide sessies. En als ze over hun situatie willen praten, zullen ze niet vaak bij zo'n groepje aansluiten.'
Patrick (38) is een ervaren stiefvader van twee puberjongens. Hij ziet zijn rol zo: 'Ik draag vooral een praktische steen bij, mijn vrouw en haar ex bepalen hoe de opvoeding eruitziet. Ik ben er voor hand- en spandiensten. Het halen en brengen naar voetbal. Ik smeer de boterhammen voor in de lunchtrommel en help met huiswerk. We maken samen lol en ze mogen bij mij over het leven klagen.
Natuurlijk is het niet helemaal zwart-wit. Ik loop ook tegen situaties aan waarin ik de kinderen moet corrigeren. Maar als dat tot discussies leidt, zeg ik altijd: 'Jullie zijn bij het verkeerde loket. Jullie ouders bepalen de regels. Ik help ze bij de uitvoering.''
Steeds meer samengestelde gezinnen
Het aantal samengestelde gezinnen – dus als één of beide volwassenen kinderen hebben uit een eerdere relatie – is de afgelopen decennia sterk gegroeid. Had in 1997 nog één op de tien minderjarige kinderen te maken met complexe gezinsverbanden, dat is inmiddels toegenomen tot één op de vijf. En volgens de wetenschap duurt het vijf tot zeven jaar voordat zo'n samengesteld gezin een beetje lekker op dreef is.
De slagingskans hangt vooral af van hoe ver weg de ex woont en of er goede afspraken zijn gemaakt over zorgtaken en financiën. Den Hollander: 'Daarnaast spelen dieperliggende dynamieken tussen de gezinsleden een grote rol. Het sleutelwoord: praten. Spreek je verwachtingen uit en vraag wat je partner van jou verwacht.
In hoeverre heb je een rol in de opvoeding? Als je het daar vooraf niet over hebt, loop je er later tegenaan. Stiefouders zien van alles en mogen daar niets over zeggen. Of wel, maar accepteren de kinderen het dan ook? Ik ben er zelf nooit aan begonnen, de kinderen waren natuurlijk al in de puberteit toen ik in hun leven kwam. Eerst connectie, dan correctie, zeg ik altijd.'
Lees ook: De gezinnen van 2023: waarom het achter de voordeur vaak anders is dan cijfers laten zien
Autorisatiegesprek met de kinderen
Herkenbaar voor Hultzer: 'Stiefouders hebben minder blinde vlekken dan de ouders. Zij signaleren vaak eerder problemen bij het kind dan de vader of moeder. Maar dat kan weerstand oproepen: wie ben jij om dat over mijn kind te zeggen?' Hultzer adviseert haar cliënten om aan het begin van een relatie een autorisatiegesprek te voeren met de kinderen erbij.
Hoe dat eruitziet? Hultzer: 'In zo'n gesprek zegt een vader bijvoorbeeld tegen zijn kinderen: 'Dit is mijn vriendin. We zijn van plan om lang samen te blijven. Ik heb haar gevraagd mij te helpen om jullie groot te brengen.' Daarmee wordt de autoriteit van de stiefouder neergezet.'
Gebrek aan waardering
In het café ontdekken de bonusmoeders zelf een gemene deler. Allemaal hebben ze een partner thuis die het heel comfortabel vindt dat er een vrouw in zijn leven verscheen die een deel van de zorg voor zijn kinderen heeft opgepakt. De vrouwen doen het met liefde voor hem, maar missen de waardering. 'Grenzen stellen.'
Hultzer noemt het tijdens de twee uur durende sessie meerdere keren. 'De mannen vinden het prettig en makkelijk dat we er zijn. Maar vergeet niet aan jezelf te denken.' In het evaluatierondje vraagt Hultzer of er voldoende erkenning en herkenning was die avond. Marit: 'Zo'n samenzijn relativeert. Het is fijn om te merken dat ik niet de enige ben met een gecompliceerde gezinssituatie.'
Lees ook: Taakverdeling thuis: zo maak je van de to-dolijst in je hoofd een gedeelde verantwoordelijkheid
Hecht stiefsysteem
Het is gelukkig niet alleen maar kommer en kwel in stiefoudergezinnen. Den Hollander kreeg met haar partner nog twee kinderen. Inmiddels zijn ze een hecht 'stiefsysteem'. Haar oudste stiefdochter is inmiddels zelf moeder. 'Ik heb haar gevraagd hoe ze me wilde noemen. Stiefoma? Het werd 'gewoon' oma, een titel die ik met veel trots draag.'
Madelein en haar man kregen samen een zoon. 'Hij voelt als een soort lijm voor ons samengestelde gezin. Hannah is dol op haar broertje en mijn band met haar is de afgelopen zes jaar enorm gegroeid. Ik zie het bonusouderschap als een verrijking van mijn leven.' De band tussen haar vriend en zijn ex is inmiddels een stuk beter. 'We hebben vorig jaar zelfs met z'n allen kerst gevierd.' Toch nog one big happy family.
/82987f0e50f3487a8998afebdaae804c/image.jpg)
/7b8aae209d1d44c89f05352f70dce819/image.jpg)
/0e67c4b944d84524a5e5c024edae7956/image.jpg)
/405ea1be390843a590a42617df3e256e/image.jpg)
Dit artikel is eerder gepubliceerd in maart 2023.
