1. Bij elkaar blijven voor de kinderen: ja of nee?
Zo had je het je niet voorgesteld. En vooral voor je kind(eren) had je het graag anders gewild. Is het dan misschien niet tóch beter om bij elkaar te blijven, voor de kinderen? Het uitzingen totdat ze wat ouder zijn, misschien zelfs het huis uit? Of is het toch beter om nu de knoop door te hakken, nu ze nog jong zijn en zich makkelijker aanpassen aan de situatie?
Nicole (34) heeft hier lang mee geworsteld. Met haar man had ze een goede band, ze konden prima samen onder één dak verder. Maar juist voor haar kinderen heeft ze uiteindelijk besloten met hem te breken. 'Dit was niet wat ik mijn kinderen wilde meegeven over de liefde. Ik wilde laten zien dat je altijd moet kiezen voor geluk. Dat je daarvoor zelf verantwoordelijk bent.'
Geen goed of fout
Er is in dit opzicht geen goed of fout. Elke scheiding is anders en afhankelijk van de situatie kan het soms beter zijn om bij elkaar te blijven. Maar soms juist niet. 'Als er echt veel spanningen zijn in huis, dan merkt en voelt een kind dat, ook al maken jullie geen ruzie waar hij bij is', zegt kindbehartiger Marieke Lips.
'Ja: een scheiding kan (grote) impact hebben op het kind, mede afhankelijk van hoe de ouders met elkaar om blijven gaan. En het gevoel van veiligheid wordt onderuit gehaald doordat het basis gezin uit elkaar valt. Je kind kan er psychische klachten door krijgen of op latere leeftijd moeite hebben met het aangaan van relaties. Maar spanningen in huis kunnen dezelfde gevolgen hebben.'
Lees ook: Vechtscheiding voorkomen: hoe doe je dat?
De leeftijd van een kind is niet bepalend voor de schade die een scheiding aanricht. Een kind van 13 jaar kan zich beter uiten dan een baby, maar voor de ontwikkeling van het kind maakt het niet uit of hij jong of oud is als zijn ouders uit elkaar gaan.
Dit zijn de tropenjaren
Hou er rekening mee dat de komst van een kind je relatie flink onder druk kan zetten. Het zijn de tropenjaren, met veel stress en weinig slaap, en die geven niet altijd een realistisch beeld van de gevoelens die je voor elkaar hebt. 'Het is logisch dat je in deze turbulente periode wat vaker ruzie hebt,' zegt Lips.
Ze raadt ouders van jonge kinderen aan hun problemen altijd in de context te plaatsen. 'Gaat het slecht omdat het tussen jullie niet goed zit, of zijn jullie gewoon aan het overleven? Geef het nog even de tijd (er wordt gezegd: de eerste duizend dagen na de geboorte) en neem geen overhaaste beslissingen.'
Lees ook: Samen sterk door de tropenjaren: 'Zet je relatie niet in de spaarstand'
2. Hoe vertel je het de kinderen?
De meeste ouders wachten zo lang mogelijk met vertellen omdat ze denken dat dat beter is voor de kinderen, merkt Lips. Ze willen eerst alles regelen zodat ze duidelijk kunnen zijn over wat er gaat veranderen: in welk huis de kinderen gaan wonen, of ze van school moeten wisselen of niet, hoe vaak ze bij de een en bij de ander zullen zijn.
In de praktijk blijkt dat kinderen vaak al wel aanvoelen dat er iets speelt. Je kunt daarom beter niet te lang wachten. Het is niet erg als je nog niet overal een antwoord op hebt. Lips raadt zelfs aan om kinderen te betrekken bij wat er allemaal gaat veranderen: vraag je kind bijvoorbeeld wat voor kleur hij z'n nieuwe kamer graag zou willen geven. 'Kinderen vinden het fijn om over dat soort dingen mee te beslissen. Dan voelen ze zich gehoord.'
Lees ook: Scheiden: dit zeg je tegen je kind
Vertel het samen
Ook belangrijk: vertel het samen. Zo maak je duidelijk dat jullie allebei een aandeel in de situatie hebben. En: kies een rustig moment, passend voor het kind, zodat het nieuws kan landen en jullie de tijd hebben om er aandacht aan te besteden.
Ga allebei aan één kant van je kind(eren) zitten of ertegenover, zodat je kind zich beschermd voelt en jullie kan zien. Vertel het kort en duidelijk: 'We maken elkaar te vaak verdrietig en hebben besloten om niet meer met elkaar in één huis te wonen. We blijven jouw ouders, maar samen lukt het niet meer.'
Gebruik geen moeilijke woorden: het begrip 'scheiding' is voor een kind onder de 4 jaar nog te abstract. Vertel erbij dat jullie heel veel van jullie kind houden en dat het niet zijn schuld is, maar dat het beter is voor iedereen als jullie uit elkaar gaan. Maak eventueel gebruik van een tekening. Teken bijvoorbeeld twee huisjes met jezelf in het ene en je partner in het andere en daarna je kind(eren) in allebei de huizen.
Herhaal de boodschap
Kijk er overigens niet van op als je peuter 'oké' zegt en vervolgens met zijn treintjes gaat spelen. De meeste jonge kinderen reageren nauwelijks op een scheidingsmelding. Ze begrijpen nog niet wat een scheiding betekent, dat heeft tijd nodig.
Je zult je boodschap moeten herhalen. Begin er een paar dagen later nog een keer over. Pak dezelfde tekening erbij en wijs nog eens naar de huisjes. Misschien kun je er iets bij tekenen, zoals zijn eigen bedje dat in beide huizen staat. En doe dit in de weken daarna steeds weer.
3. Er is een ander. Vertel je dat?
Je partner is verliefd geworden, of jij hebt zelf gevoelens ontwikkeld voor iemand anders. Het is de een van de belangrijkste redenen om uit elkaar te gaan. Vertel je dit ook aan de kinderen? Liever niet, zeggen scheidingsexperts. Een peuter heeft er niets aan om te weten dat er een derde persoon in het spel is.
Hij zal niet begrijpen wat het betekent. Vermijd zinnen als 'Papa gaat bij ons weg, omdat…'. Als je eerlijk tegen jezelf bent, weet je dat een nieuwe partner vaak niet de reden is van een scheiding. Meestal is er al van alles mis voordat er een affaire om de hoek komt kijken.
Wacht een halfjaar
Een kind heeft tijd nodig om aan een nieuwe partner te wennen. Lips raadt aan om in elk geval altijd een halfjaar te wachten met de eerste ontmoeting. Je kind moet eerst de schok van de scheiding verwerken en aan alle veranderingen wennen. Daarna kun je mondjesmaat je nieuwe partner introduceren.
Het is belangrijk om heel rustig aan te doen, benadrukt Lips. 'Denk niet: ik heb zes maanden gewacht, dus vanaf nu kan mijn nieuwe vriend overal mee naartoe. Die omschakeling is voor kinderen veel te heftig. Laat hem eerst een keertje meegaan naar de speeltuin. Een week later komt hij een keertje eten. Daarna neem je hem eens mee naar een verjaardag. Zo krijgt hij langzaam een plek in het leven van je kind.'
Blijven hopen
Uit onderzoek blijkt dat kinderen gemiddeld tot vijf jaar na een scheiding blijven hopen dat hun ouders bij elkaar komen. Kijk er dus niet gek van op als je kind een goede band met je nieuwe partner opbouwt, maar na een paar jaar doodleuk vraagt wanneer papa thuis komt wonen.
Lees ook: Nieuwe partner voorstellen aan je kinderen, hoe doe je dat?
4. Hoe weet je of je kind zich er oké bij voelt?
Slecht slapen, bedplassen, buikpijn: dat kunnen signalen zijn dat je kind worstelt met jullie scheiding. Het is belangrijk om regelmatig te vragen hoe het gaat, zegt Inge van der Valk, universitair docent Jeugd en Gezin aan de Universiteit Utrecht.
Dat klinkt logisch, maar toch gebeurt het lang niet altijd, weet ze. 'Ouders zijn in de eerste fase na een scheiding zo druk met dingen regelen dat ze soms te weinig oog hebben voor de kinderen en hoe zij zich voelen.'
Spelenderwijs vragen stellen
Merk je dat je peuter zich anders gedraagt dan normaal? Reageert hij bijvoorbeeld opeens vaker agressief? Pak twee knuffels en laat de ene aan de andere vragen waarom hij toch zo boos is. Probeer spelenderwijs je kind aan het praten te krijgen, of in elk geval te laten nadenken over hoe hij zich voelt.
Laat de knuffel zeggen dat niets wat hij doet verkeerd is, en leg nog een keer uit wat er aan de hand is: 'We wonen niet meer samen, dat ís ook heel verdrietig en daar mag je boos over zijn.'
Blijven polsen
Je kunt ook de tekening met de huisjes er weer bij pakken. Teken er een lachend en een huilend gezichtje bij en vraag aan je peuter of hij er eentje wil aanwijzen. Of vraag hoe hij zich voelt en waar hij dat voelt: in zijn buik, hoofd, hart?
'Een kind kan zich extern of intern uiten, hij kan opeens heel verdrietig worden of buikpijn krijgen, maar er kan ook helemaal niks gebeuren,' legt Lips uit. 'Ook als je niks aan je kind merkt, is het belangrijk om, zeker in de eerste maanden na de scheiding, wekelijks te polsen hoe het met je kind gaat.'
Lees ook: Kan mijn kind een scheiding verwerken?
5. Wat is een goede zorgverdeling?
Allebei willen jullie de weekenden. Maar wat is het beste voor de kinderen? Lang werd gedacht dat kinderen van gescheiden ouders het merendeel van de tijd het beste bij één ouder konden doorbrengen. Vaak was dit de (biologische) moeder, die werd als primaire hechtingsfiguur gezien.
Eens in de twee weken werden de kinderen dan opgehaald om tijd met hun andere ouder door te brengen. Dat zou ook rustiger zijn voor het kind, omdat het behoefte heeft aan regelmaat en onrustig zou worden van het constante heen–en–weergesjouw tussen twee huizen.
Veilig hechten met alle ouders
Inmiddels weten we dat kinderen zich aan beide ouders hechten, en daarom het beste na een scheiding met beide ouders evenveel contact kunnen hebben. Uit onderzoek blijkt dat de voordelen hiervan opwegen tegen de onrust van het switchen tussen twee huizen: een veilige hechting gaat boven alles.
Voor baby's geldt dat zij beide ouders elke dag minstens twee uur zouden moeten zien, voor peuters en kleuters mag er wat langere tijd tussen de ophaalmomenten zitten, maar liever niet meer dan een paar dagen. Pas vanaf 7 jaar is de week-op-week-af-regeling geschikt.
Hoe en wanneer je het beste kunt wisselen, is per gezin verschillend. Lips raadt aan het boek Kinderen op de eerste plaats te gebruiken, van de Amerikaanse psycholoog Joanne Pedro-Carroll. Daarin staan voorbeeldschema's en adviezen over omgangsregelingen.
Hetzelfde dekbed
Ook is het belangrijk dat het bij beide ouders zo veel mogelijk hetzelfde gaat, zodat bij de kinderen geen verwarring ontstaat over de regels. Van der Valk doet onderzoek naar de manieren waarop gezinnen hun leven vormgeven na een scheiding.
'Leg hier in het ouderschapsplan afspraken over vast, zoals over de bedtijd,' zegt zij. Ook kan het werken om in beide huizen kleine dingetjes te laten terugkeren, zoals een lievelingsdekbed, of een foto van de andere ouder op het nachtkastje.
Lees ook: Familierechtadvocaat en mediator Raya Oranje-Jorna legt uit hoe co-ouderschap eruitziet
6. Mag je kind jouw verdriet zien?
Je bent verdrietig, boos, gefrustreerd, onzeker, bang en gestrest, maar je wilt je kind daar niet mee belasten. Begrijpelijk, maar wees niet te streng voor jezelf, zegt Lips. Zij ziet vooral moeders hiermee worstelen. 'Jouw gevoel mag er ook zijn. Je kind mag jou best zien huilen. Zo leert hij dat verdriet bij het leven hoort en hij niet alles op hoeft te kroppen.'
Deel je gevoel
En praat er ook over, zegt Lips. 'Leg uit waarom je verdrietig bent en zeg dat je soms een beetje moet huilen, maar dat je kind zich geen zorgen hoeft te maken over jou. Maak het bespreekbaar. Dat kan ook weer tijdens het spelen. Vraag bijvoorbeeld aan een Playmobilpoppetje: "Ik moet soms huilen omdat we niet meer allemaal bij elkaar wonen. Hoe is dat voor jou?" Zolang je je aanpast aan het niveau van je kind, kun je je gevoel prima delen.
Maar lucht je hart alleen bij vrienden
Het wordt anders als je kind een emotioneel gesprek tussen jou en iemand uit je omgeving opvangt. Kinderen zijn gevoelig voor non-verbale communicatie. Als een vriendin met haar ogen rolt als je iets over je ex vertelt, krijgt een peuter dat al mee. Lucht daarom je hart alleen bij vrienden als je kind er niet bij is. En: vraag vrienden en familie om met respect over je ex-partner te praten als je kind erbij is.
Lees ook: Dit is waarom je je baby ál jouw emoties moet laten zien
7. Wat is 'bird nesting'? En wat is het voordeel?
Toen Linda (42) en haar man uit elkaar gingen, wilden ze graag dat er voor hun drie kinderen zo weinig mogelijk zou veranderen. Daarom zochten ze één ander huis, waar haar man en zij om en om een paar dagen woonden, wanneer de ander bij de kinderen logeerde.
Werkt alleen als er harmonie is
Bird nesting heet deze woonvorm na een scheiding, en steeds meer stellen kiezen ervoor. Het grootste voordeel is dat het rust geeft voor de kinderen omdat ze niet constant hoeven te wisselen. Ook is het fijn dat hun spullen op één plek liggen en er nooit paniek ontstaat omdat hun favoriete knuffel of voorleesboekje niet is ingepakt. Het huis is vertrouwd en de omgeving ook.
Of bird nesting inderdaad het beste is voor de kinderen, is niet bekend. Het is een relatief nieuwe woonvorm en daarom is er nog geen onderzoek naar gedaan. Volgens Lips kan het goed werken, maar alleen als de ouders in harmonie met elkaar omgaan. 'Hoewel je er niet tegelijk slaapt, leef je allebei in hetzelfde huis en word je met dezelfde ergernissen geconfronteerd als vroeger. Als het je irriteerde dat je ex nooit de vaatwasser leegruimde, blijft dat zo.'
Toch een eigen weg gaan
Ze merkt dat het bij de meeste stellen tijdelijk goed gaat, totdat er een nieuwe liefde in het spel komt. 'Dan wordt het opeens lastig, want gaat diegene dan ook bij je kind in huis slapen?' In de praktijk blijkt vaak dat ouders vooral in de eerste periode na een scheiding voor bird nesting kiezen, en na een paar maanden alsnog ieder hun eigen weg gaan.
8. Hoe regel ik het contact met opa's en oma's?
Het is een van de meest gestelde vragen door peuters en kleuters na een scheiding: 'Maar hoe weten opa en oma dan waar we straks wonen?' Jij wilt ook dat ze hun grootouders blijven zien, maar als dat betekent dat je ze nog een dag moet missen, blijft er wel heel weinig tijd over voor jou. Hoe los je dat op?
'Het is hoe dan ook belangrijk dat kinderen na een scheiding voldoende contact hebben met hun opa en oma,' zegt Lips. 'Ze vervullen een belangrijke rol in hun leven. Ze brengen hun eigen normen en waarden over, verwennen en geven vaak meer aandacht dan de eigen ouders, omdat ze de tijd hebben. Kinderen hebben die extra zorg en aandacht nodig voor hun ontwikkeling – niet voor niets luidt het gezegde It takes a village to raise a child.
Trek de agenda maar
In het Kinderrechtenverdrag staat zelfs wettelijk vastgelegd dat kinderen na een scheiding recht hebben op contact met hun naaste familieleden. Er zit dus niets anders op dan tijd met opa's en oma's in te plannen in de omgangsregeling. Je kunt afspreken dat je ex verantwoordelijk is voor het contact met zijn/haar ouders, jij zorgt voor het contact met jouw ouders. Om het logistiek allemaal soepel te laten verlopen, kan het handig zijn een app te gebruiken, zoals Heppee, waarmee je alle agenda's op elkaar kunt afstemmen.
