Wat is pesten?
Pesten is het systematisch en langdurig uitoefenen van psychologisch of fysiek geweld door één of meerdere kinderen tegen één kind. En dat ene kind kan zichzelf niet (langer) verdedigen. Er is dus sprake van een ongelijke machtsverhouding tussen degene die pest en de gepeste.
Vormen van pesten
Kinderen die pesten, zijn op zoek naar macht. Dit gebeurt face to face of online. Er zijn verschillende vormen:
Verbaal pesten: kwetsende opmerkingen maken, schelden, dreigende taal gebruiken.
Fysiek pesten: slaan, schoppen, duwen, spugen.
Materieel pesten: materiaal van anderen beschadigen, kwijt maken of stelen.
Sociaal en relationeel pesten: uitsluiten, roddels of geruchten verspreiden.
Hoe weet je of je kind wordt gepest?
Pesten komt vooral voor op momenten dat er geen toezicht is. Dus als een leraar uit de klas is, tijdens de pauzes op school en in kleedkamers. Kinderen die gepest worden, praten daar vaak niet over met hun ouders. Ze schamen zich, zijn bang dat ze niet geloofd worden of denken dat het hun eigen schuld is. Deze signalen kunnen erop wijzen dat je kind gepest wordt:
zijn schoolresultaten gaan plotseling achteruit
zijn boeken of andere spullen zijn kwijt of kapot
hij isoleert zich van de anderen, soms met één vriend(in)
hij is vaak betrokken bij samenscholingen of opstootjes in de klas of op het schoolplein
hij is afwezig (met zijn gedachten ergens anders)
hij zoekt de veiligheid van de leraar op
hij wordt vaak als laatste gekozen bij het indelen van groepjes, bijvoorbeeld bij de gymles
hij spijbelt (dit gebeurt op de middelbare school), gaat niet graag naar school
Dit zijn vooral signalen van passieve slachtoffers. Je hebt ook provocerende slachtoffers. Zij pesten anderen niet, maar kunnen agressief reageren. Ook kunnen ze gaan vleien of klikken. Anderen ergeren zich aan provocerende slachtoffers.
Wat is het verschil tussen pesten en plagen?
Er is een groot verschil tussen pesten en plagen. Als je kind wordt geplaagd, kan altijd terug plagen en ontstaan er geen problemen. Plagen is niet gemeen, je kind kan erom lachen. Maar let wel op, want als je kind vaak geplaagd wordt kan het omslaan in pesten. Dit zijn de kenmerken van pesten:
Het is gemeen bedoeld.
Het herhaalt zich structureel, gedurende een langere periode.
De verstandhoudingen tussen de kinderen in de klas worden steeds slechter.
Het gaat vaak gepaard met nare, gemene opmerkingen en het slachtoffer voelt zich gekleineerd.
Het gepeste kind heeft vaak lichamelijke en psychische klachten zoals buikpijn, hoofdpijn, neerslachtigheid, prikkelbaarheid.
Er is sprake van een machtsverschil. Het slachtoffer is niet in staat tegen de sterkere partij (de pestkop met de meelopers) te verweren.Bij plagen:
Is het veel minder gemeen dan pesten.
Is het van korte duur en niet structureel.
Gaat het soms in de vorm van een onaardige opmerking, maar het geplaagde kind krijgt geen psychische of lichamelijke klachten. Bovendien is de geplaagde vaak al snel weer vergeten wat er is gebeurd, omdat het niet veel voorstelde.
Of het pesten of plagen is, bepaalt de ontvanger. De zender kan het nog zo leuk bedoelen of zeggen, de ontvanger bepaalt uiteindelijk.
Meer lezen: Wat als jouw kind niet populair is, moet je je daarmee bemoeien?
Pesten op school
'Mam, ik word gepest': het kan je als moeder echt in je hart raken. Misschien is je kind een buitenbeentje in de klas, misschien is hij niet zo weerbaar en staat hij tegenover een sterk, ouder kind of nog erger: tegenover een hele groep. Klasgenoten doen soms niks, omdat ze zelf ook bang zijn om gepest te worden. De daders hebben niet altijd door dat hun gedrag voor een ander bedreigend is. Ook ouders kunnen verbaasd zijn als ze horen dat hun 'lieverd' anderen te grazen neemt.
Hoe graag je het misschien ook zult willen, je kunt niet voorkomen dat je kind gepest wordt. Pesten gebeurt meestal als een kind 'anders' is dan de norm, maar die norm verschilt per school en zelfs per klas. Als de norm een zesje is en je kind steeds negens haalt, kan hij gepest worden. Maar ook als hij rood haar heeft of verlegen is.
Wat kun je doen tegen pesten?
Als je hoort dat je kind wordt gepest, wil je misschien meteen op die pestkop afstappen. Toch kun je dat beter niet doen. De kans is groot dat hij je kind uit wraak alleen maar harder aanpakt. Dit kun je wel doen:
Neem je kind en zijn gevoelens serieus! Luister, vraag door en probeer niet meteen een oordeel te vellen. Wees er vooral voor je kind en laat merken dat je voor honderd procent achter hem staat.
Probeer samen naar oplossingen te zoeken. Wat past bij je kind?
Soms heeft een kind baat bij een (weerbaarheids)training of een sport.
De eerste logische stap is vaak een gesprek met de leerkracht of een vertrouwenspersoon op school. Hij kan wellicht helpen met vervolgstappen.
Doe dat na schooltijd als er geen andere kinderen bij zijn, anders is het niet prettig voor je kind. De leerkracht kan met de betreffende leerlingen om tafel gaan zitten en naar beide kanten van het verhaal luisteren. Soms betrekt een leerkracht de hele klas bij de situatie en maken ze met z'n allen omgangsregels. Soms betrekt de school ook ouders bij de situatie. Bijvoorbeeld tijdens een ouderavond over pesten of over sociale ontwikkeling.
Anti-pestprotocol
Veel scholen hebben een anti-pestprotocol waarin staat hoe de school pestgedrag signaleert en aanpakt. Het hebben van zo'n protocol is niet verplicht. Wel moet elke school in Nederland een beleid voeren gericht op het aanpakken en tegengaan van pesten.
Een goed anti-pestprotocol geeft kinderen, leraren en ouders duidelijkheid over hoe er gehandeld wordt wanneer er wordt gepest. Door het protocol te volgen, ontstaat er een samenwerking tussen alle betrokkenen. Denk aan het slachtoffer, de pester, een leraar, overige klasgenoten en ouders. Met het protocol laat de school ook zien dat pesten serieus wordt genomen en wordt aangepakt.
Wat is een anti-pestprogramma?
Anti-pestprogramma's zijn ontwikkeld om het pesten op scholen te voorkomen (preventief) en te stoppen (curatief). Er zijn ongeveer 61 verschillende anti-pestprogramma's, maar ze werken lang niet allemaal goed. Toch mogen scholen zelf kiezen welke methode zij gebruiken. Er zijn grofweg twee soorten anti-pestprogramma's: universele en selectieve.
Universele programma's zijn gericht op de hele klas of de hele school om de groepsdynamiek achter pesten aan te pakken.
Selectieve programma's richten zich op kinderen die naast de universele aanpak een directe aanpak nodig hebben. Dit kunnen pesters of gepeste kinderen zijn, of kinderen die zelf niet bij pesten betrokken zijn, maar wel een rol kunnen spelen bij het verminderen van pesten.
Voor welke methode er ook wordt gekozen, ze richten zich bijna allemaal op de weerbaarheid en het zelfvertrouwen van kinderen. Kinderen die stevig in hun schoenen staan worden namelijk minder snel gepest en kunnen beter voor zichzelf opkomen. Ook wordt er in veel van de methodes aandacht besteed aan emoties: hoe voelt het om gepest of buitengesloten te worden? Anti-pestprogramma's worden meestal in de klas gedaan, onder leiding van de leerkracht.
Effectieve antipestmethodes
Scholen kunnen kiezen uit zo'n 61 verschillende anti-pestprogramma's. Uit jarenlang onderzoek naar de effectiviteit van tien veelgebruikte anti-pestprogramma's blijkt dat er maar vier goed werken: PRIMA, KiVA en Taakspel en Alles Kidzzz. De eerste drie zijn universele programma's waarbij de hele klas wordt betrokken, Alles Kidzzz is een individueel programma. Toch mogen scholen ook voor een 'afgekeurde' methode kiezen.
Deze methodes zijn goedgekeurd:
KiVa is ontwikkeld in Finland. Deze methode maakt kinderen bewust van groepsprocessen die een rol spelen bij pestgedrag. Met tien klassikale lessen in groep 5 en 6 moet pestgedrag voorkomen worden. Gebeurt dit toch, wordt er een steungroep opgezet: hierin zitten de pester en het gepeste kind, maar ook twee tot vier andere kinderen uit de klas. Samen gaan zij op zoek naar een oplossing: hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen het fijn heeft op school?
PRIMA is zowel gericht op de aanpak van pesten als op preventie. Er wordt gebruikgemaakt van een zogenoemde Pestmeter, om te bepalen hoe het pestklimaat op school is.
Taakspel richt zich op het groepsproces. De methode is er vooral op gericht kinderen in de klas zich aan de regels te laten houden.
Alles Kidzzz is een individueel programma voor kinderen met gedragsproblemen. Dit programma geeft kinderen de mogelijkheid om vaardigheden te ontwikkelen waardoor ze beter met andere kinderen en volwassenen om kunnen gaan. Deze methode bestaat uit 8 bijeenkomsten, waarbij de trainer het kind uit de klas haalt.
Overige antipestmethodes
Ondanks dat alleen de bovenstaande vier methodes zijn beoordeeld als effectief, maken veel scholen (nog) gebruik van andere anti-pestprogramma's. Dit zijn een aantal van de methodes die op veel scholen worden ingezet.
Kanjertraining is misschien wel een van de bekendste methodes. Ongeveer een kwart van de scholen maakt hier gebruik van. Tijdens de training wordt gedrag besproken via diverse gedragstypen: de stoere tijger, de pestvogel, de grappende aap en het onzekere konijn. Aan de hand van rollenspellen en verhalen leren kinderen hoe zij met elkaar kunnen omgaan. De Kanjertraining heeft geen aantoonbaar effect op pesten in het algemeen, maar lijkt wel effect te kunnen hebben in klassen met veel conflicten, met name wanneer het wordt gegeven door een externe psycholoog.
Bij de Vreedzame School leren kinderen, leraren en ouders hoe ze democratisch met elkaar om kunnen gaan, bijvoorbeeld via bemiddelen. Leerlingen kunnen solliciteren naar de rol van mediator (bemiddelaar).
Programma Alternatieve Denkstrategieën (PAD) is een methode voor sociaal emotionele ontwikkeling waarbij leerlingen aan de hand van emotiekaartjes leren om te gaan met hun gevoelens en problemen op te lossen.
Plezier op school is een tweedaagse zomercursus voor aanstaande brugklassers die op de basisschool gepest werden of andere problemen hadden in de omgang met leeftijdgenoten. De cursus helpt het zelfvertrouwen en de sociale vaardigheden van deze kinderen te vergroten, zodat zij een goede start kunnen maken op het voortgezet onderwijs en het risico op herhaling van deze problemen verkleind wordt.
Sta Sterk heeft als doel: het vergroten van de sociale weerbaarheid van de deelnemers. Zo leren zij voor zichzelf opkomen in onaangename situaties, zoals bijvoorbeeld bij verbaal en digitaal pesten, uitschelden, uitlachen, bedreigende opmerkingen en pesten door buitensluiten.
Mijn kind pest
Je moet er niet aan denken dat je kind wordt gepest, maar wat als jouw kind de pestkop blijkt te zijn? Net als dat een kind niet zegt dat hij gepest wordt, zal een pester ook niet zeggen dat hij pest. Zo herken je een pester:
hij wil populair zijn
andere kinderen zijn bang voor je kind
hij gaat doelbewust te werk om een hogere sociale status te krijgen
hij laat zich omringen door meelopers
hij wil graag de baas zijn
Het is belangrijk om het pesten van je kind serieus te nemen en er met je kind over te praten. Maak daarbij duidelijk dat je veel van je kind houdt, maar zijn gedrag afkeurt. Probeer er tijdens het gesprek achter te komen waarom hij kinderen pest.
Wat kun je doen als je kind een pestkop is?
Het is belangrijk om het pesten van je kind serieus te nemen en er met je kind over te praten. Maak daarbij duidelijk dat je heel veel van je kind houdt, maar het gedrag van je kind afkeurt. Probeer er tijdens het gesprek achter te komen waarom hij bepaalde kinderen pest. Vermijd hierbij opmerkingen als: "Het kind zal er wel om vragen", of "Hij ziet er inderdaad anders uit". Je kunt vertellen dat hoe een kind zich gedraagt of hoe hij er uit ziet, geen reden mag zijn om een kind te pesten.
Neem in ieder geval contact met de school op. De leerkracht kan je kind dan in de gaten houden en voorkomen dat het gepest nog langer doorgaat. Maak duidelijk dat de leerkracht van jou mag ingrijpen om het pesten te voorkomen en dat je het op prijs stelt om betrokken te blijven.
Praten over schooldag
Kinderen vertellen lang niet altijd dat ze gepest of geplaagd worden. Kinderen vertellen in het algemeen niet zo veel over hun dag omdat ze vaak allang weer kwijt zijn wat er bijvoorbeeld die ochtend is gebeurd. Om meer te weten te komen van de schooldag van je kind zou je de volgende open vragen kunnen stellen.
'Wat was het leukste wat je hebt gedaan vandaag?'
'Wat voor iets geks/leuks deed de meester/juf vandaag?'
'Als je iets mocht veranderen aan wat de meester/juf vandaag heeft gedaan, wat zou dat dan zijn?'
'Met wie heb je gespeeld in de pauze en met wie niet? Waarom niet?'
'Als je iemand uit je klas naar de maan mocht sturen, wie zou dat dan zijn?'De antwoorden op deze vragen kunnen waardevol zijn. Neem de antwoorden van je kind serieus en zoek contact met de juf of meester als je denkt dat er iets aan de hand is.
Cyberpesten
Online pesten, ook wel cyberpesten of digipesten genoemd, is pesten via digitale media. Dit zijn sociale media zoals WhatsApp, YouTube, Facebook, Instagram, Twitter, Snapchat en TikTok. Steeds meer kinderen zijn (steeds jonger) online actief. Ze maken gebruik van social media of spelen online games. Hoewel dit heel leuk en leerzaam kan zijn, heeft internet ook minder leuke kanten. Zo kan je kind het slachtoffer worden van cyberpesten. De dader kan een bekende van je kind zijn, maar cyberpesten kan ook anoniem. Dat maakt het ongrijpbaar.
Online pesten voelt veilig voor de dader, omdat niemand het kan zien. Dit maakt het voor veel kinderen laagdrempeliger om op deze manier te pesten. De dader blijft anoniem en hoeft het slachtoffer niet in de ogen te kijken. Eigenlijk is het de lafste manier van pesten.
Kenmerken van cyberpesten
Cyberpesten heeft een aantal kenmerken:
Het kan gebeuren in de veilige omgeving van het slachtoffer.
Het slachtoffer weet soms niet wie de pester is.
Het slachtoffer heeft het gevoel dat hij het niet kan stoppen.
Er zijn geen omstanders die het slachtoffer kunnen helpen.
Het pesten kan ook ergens anders verdergaan, bijvoorbeeld op school.
Leestip: Het Diploma Veilig Internet helpt basisschoolleerlingen veilig te surfen
Vormen van cyberpesten
Kinderen hebben contact met elkaar via smartphones, tablets en computers. In dit contact kunnen ze elkaar op allerlei manieren pesten:
Misbruik van privégegevens, zoals het stelen van wachtwoorden of het aanmaken van nepaccounts.
Uitsluiting in app-groepen.
Het verspreiden van beeldmateriaal, zoals intieme foto's of filmpjes van mishandeling.
Schelden, stalken, roddelen of bedreigen.
Haat-comments op YouTube of social media.
Lees meer: 10 tips voor het veilig gebruiken van social media voor kinderen
Wat als je kind slachtoffer is van cyberpesten?
Als je kind het slachtoffer is van cyberpesten, is het handig om bewijs te verzamelen. Maak bijvoorbeeld screenshots van de gesprekken en beledigingen. Als het echt uit de hand loopt, kun je de school erbij betrekken en aangifte doen bij de politie. Ook kun je bij de hulplijn van MIND Korrelatie terecht voor advies en tips: 0900-1450. Je kunt ook mailen, chatten of appen met een hulpverlener. Er werken psychologen en maatschappelijk werkers die luisteren, adviseren en zo nodig verwijzen naar gespecialiseerde hulpverleners en websites.
Krijgt jouw kind te maken met online pesten? Dan kun je het volgende doen:
Complimenteer je kind dat hij ermee naar je toe is gekomen.
Een kind dat wordt gepest, heeft in eerste instantie vooral behoefte aan steun.
Luister naar je kind en neem zijn verhaal serieus.
Het is misschien heel verleidelijk voor jou om meteen actie te ondernemen, maar dit kun je beter niet doen. Bedenk eerst (eventueel samen met je kind) wat de beste aanpak is.
Stap pas na overleg met je kind naar school en/of ouders of andere partijen.
Pak de smartphone, computer of tablet niet af. Het lijkt misschien een oplossing, maar daarmee straf je eigenlijk je kind, terwijl hij juist het slachtoffer is. Lees meer: Dit is een geschikte leeftijd om je kind een eigen telefoon te geven
Bronnen: Nederlands Jeugdinstituut en Stop Pesten Nu
* Van de 10 procent die zegt gepest te zijn, geeft bijna 7 procent aan maandelijks gepest te zijn en ruim 3 procent wekelijks. Bekijk het volledige rapport over pesten van het Nederlands Jeugdinstituut.
