Gedragsstoornis bij kinderen

Ieder kind is weleens woedend of dwars, of gaat schelden. Volwassenen ook, trouwens. Boosheid is dan ook een normale emotie. Als je kind af en toe flink kwaad is, is dat dan ook niet iets om je zorgen over te maken. Sterker nog: het kan juist een gezond teken zijn als je kind zijn emoties – ook de minder leuke – kan uiten en dit bij jou durft te doen. Opstandig gedrag, ongehoorzaamheid en driftbuien horen ook bij bepaalde ontwikkelingsfasen, zoals de peutertijd en puberteit.

Kinderen leren nog wat hun gevoelens betekenen, waar ze vandaan komen en op welke manieren ze hiermee kunnen omgaan. Behalve boosheid speelt er ook iets anders mee als je kind een driftbui heeft of onhandelbaar is. Misschien doet je kind zo omdat hij eigenlijk ergens bang voor is, of verdriet over heeft. Een kind heeft zijn ouders of leerkracht nodig om hem te helpen begrijpen wat er gebeurt en hoe hij weer rustig wordt. Dat is een leerproces, en bij het ene kind gaat dit soepeler dan bij het andere.

Wat zijn gedragsstoornissen bij kinderen?

Reageert je kind al langere tijd vaak erg boos, opstandig of agressief, liegt hij regelmatig of zoekt hij opzettelijk ruzie, dan spreek je mogelijk van een gedragsstoornis. Waar komt het gedrag vandaan? Hoe kun je het in goede banen leiden? Het is slim om hier hulp bij te zoeken. Mocht er een gedragsstoornis spelen, dan is goede begeleiding erg belangrijk. Daar is iedereen – en vooral je kind – mee geholpen.

Ongeveer 3 procent van de kinderen en jongeren in Nederland heeft een gedragsstoornis. Een kind met een gedragsstoornis heeft moeite met de zelfcontrole van emoties en gedrag, en komt daardoor in de problemen, bijvoorbeeld in het gezin of op school. De problemen ontstaan doordat hij zich niet aan algemene regels houdt, zich niet laat opvoeden of begeleiden, ruzie zoekt met andere kinderen of anderen veel last bezorgt. Door een gedragsstoornis kunnen ook andere problemen ontstaan, zoals leerproblemen, angststoornissen of depressie.

Verschil gedragsstoornissen en gedragsproblemen

Gedragsstoornissen en gedragsproblemen worden vaak door elkaar gebruikt en dat is niet gek, ze liggen in elkaars verlengde. Maar er zijn wel verschillen. Als je kind minimaal 6 maanden lang opstandig, negatief, vijandig en fysiek agressief gedrag vertoont, wordt dit een gedragsprobleem genoemd.

Gedragsstoornissen zijn ernstiger dan gedragsproblemen. Als het gedrag heel problematisch is, langer dan een jaar aanhoudt en een kind erg belemmert in naar school gaan, vrienden maken en het contact met familie, spreek je over het algemeen van een gedragsstoornis.

Lees ook: Gedragsproblemen bij jonge kinderen

Hoe herken je een gedragsstoornis?

Het kan lastig zijn om te weten of je kind een gedragsstoornis heeft. Het woord 'stoornis' is ook niet leuk om voor je kind te gebruiken. Want natuurlijk heeft hij ook heel leuke en lieve eigenschappen. En wanneer is gedrag normaal en wanneer spreek je van een stoornis? Over het algemeen geldt dat een kind een gedragsstoornis heeft als gedragsproblemen een jaar of langer aanhouden.

Deze kenmerken kunnen duiden op een gedragsstoornis:

• Vaak boos en driftig.

• Vaak ontevreden.

• Prikkelbaar, snel geïrriteerd.

• Opstandig, verzet zich tegen volwassenen.

• Weigert te voldoen aan regels.

• Zoekt ruzie.

• Irriteert anderen opzettelijk.

• Schelden, fysiek agressief.

• Antisociaal gedrag zoals liegen of stelen.

• Anderen de schuld geven van zijn eigen fouten.

• Hatelijk en wraakzuchtig.

Een kind met een gedragsstoornis laat dit gedrag niet aldoor zien. Hij kan ook heel gezellig en meegaand zijn. Maar als je meerdere punten herkent, of twijfelt en je zorgen maakt, kun je uiteraard ook eerder aan de bel trekken dan na een jaar.

Naar de huisarts of het CJG

Maak je je zorgen over het gedrag van je kind, dan kun je naar de huisarts gaan. Je kunt ook eerst over je kind praten met de leerkracht of kinderopvang. Speelt daar ook het vermoeden dat het niet goed gaat met je kind, maak dan een afspraak met de huisarts, het consultatiebureau of Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Door vragen te stellen onderzoekt de arts waar de gedragsproblemen vandaan komen, of er meer onderzoek nodig is en welke hulp geschikt is.

Je krijgt advies en als het nodig is een doorverwijzing naar een psycholoog of andere professioneel hulpverlener voor verder onderzoek. Komen de gedragsproblemen, bijvoorbeeld door een gedragsstoornis of een ontwikkelingsstoornis, of allebei? Dat is belangrijk om te weten voor de behandeling.

Ook zonder een doorverwijzing van de huisarts of jeugdarts kun je een afspraak maken bij een kinderpsycholoog of orthopedagoog. Misschien is er geen sprake is van een gedragsstoornis, maar is het toch fijn om hulp te krijgen bij de opvoeding van je kind. Hiervoor kun je ook naar een kindercoach of opvoedcoach.

Wat zijn de meest voorkomende gedragsstoornissen?

Er zijn twee verschillende soorten gedragsstoornissen: oppositioneel opstandig gedrag (ODD) en antisociaal gedrag (CD). We leggen hieronder uit wat de termen inhouden en welk gedrag erbij hoort.

Oppositioneel opstandig gedrag (ODD)

De afkorting ODD wordt hiervoor veel gebruikt. Die komt van de Engelse term oppositional defiant disorder. Wat zijn kenmerken van ODD? Een kind met ODD is opstandig, dwars, driftig, agressief en zeer moeilijk opvoedbaar.

Antisociaal gedrag (CD)

De afkorting CD staat voor conduct disorder. Een antisociale gedragsstoornis wordt ook wel een normoverschrijdend-gedragsstoornis genoemd. Het betekent dat een kind niet alleen heel boos en opstandig is, maar ook dingen doet die niet mogen. Bijvoorbeeld liegen, pesten, intimideren, bedreigen, spijbelen, stelen, vandalisme of fysiek geweld. Ook het pesten of pijn doen van dieren kan hierbij horen.

Of er sprake is van een gedragsstoornis, wordt onder meer onderzocht door te kijken hoe vaak bepaald gedrag voorkomt en in welke mate. Afhankelijk van de leeftijd van je kind, de symptomen en de ernst daarvan, levert dit informatie op die bijdraagt aan de diagnose. In de DSM-5, het handboek dat psychologen en psychiaters gebruiken om vast te stellen of er sprake is van een psychische of gedragsstoornis, staat precies beschreven hoe de diagnose wordt gesteld.

Oorzaken van een gedragsstoornis

Er kunnen verschillende factoren meespelen bij het ontstaan van een gedragsstoornis, zoals erfelijkheid, een temperamentvol karakter, maar ook hechtingsproblemen, het meemaken van een heftige gebeurtenis, problemen in het gezin of de opvoeding. In de meerderheid van de gevallen speelt er bij deze kinderen 'iets': ouders die onvoldoende beschikbaar zijn, een vechtscheiding...

Verder kunnen kinderen met gedragsstoornissen ook een neurobiologische ontwikkelingsstoornis hebben, zoals autisme of een communicatiestoornis. Ook ADHD vormt een risico.

Hoe een gedragsstoornis precies ontstaat, verschilt dus per kind en per situatie. Vaak is het een wisselwerking van gedrag van een kind en de manier waarop de omgeving ermee omgaat. Het ene kind met een trauma of een moeilijke thuissituatie ontwikkelt wel een gedragsstoornis, het andere niet. Daarom is het belangrijk zorgvuldig naar de oorzaken te kijken. Dat kan op verschillende manier, die vaak worden gecombineerd. Zoals gesprekken met het kind, de ouders, de school en psychologisch onderzoek. Als het gedrag dan niet verbetert, kan er verder worden gekeken.

Lees ook: EMDR-therapie bij baby's en kinderen

Behandeling kinderen met gedragsstoornis

Op basis van de uitkomsten van de onderzoeken maakt de psycholoog, orthopedagoog of psychiater een behandelplan. Het is belangrijk de school en omgeving van je kind hierbij te betrekken. Behandelmethoden waarvan het effect is bewezen zijn psycho-educatie, oudertraining (opvoedvaardigheden), cognitieve gedragstherapie en systeemtherapie/gezinstherapie.

Dit houden de behandelmethoden in het kort in:

• Psycho-educatie
  Je kind leert waar hij precies last van heeft, waardoor dat komt en hoe hij ermee kan omgaan. Ook wordt gewerkt aan zijn zelfvertrouwen.

• Oudertraining
  Dit is gericht op opvoedvaardigheden, zoals afspraken maken, grenzen stellen, werken met positieve opdrachten, consequent reageren en omgaan met ongewenst gedrag.

• Cognitieve gedragstherapie
  Je kind leert omgaan met zijn gedragsstoornis, bijvoorbeeld door te leren aanvoelen wanneer hij boos wordt, wat hij dan het beste kan doen en hoe hij kan reageren in sociale situaties.

• Systeemtherapie/gezinstherapie
  Dit is gericht op het 'systeem' waar een kind deel van uitmaakt, in eerste instantie het gezin. Jullie leren samen hoe jullie kunnen omgaan met elkaar en welke oplossingen voor jullie werken. Systeemtherapie kan ook gericht zijn op de verdere omgeving van je kind, zoals de familie, vriendenkring of school.

Voor de verschillende methoden zijn er allerlei behandelprogramma's, ook speciaal gericht op kinderen. Misschien is een combinatie van behandelmethoden het beste voor je kind. Als er naast een gedragsstoornis ook ADHD of een depressie bij je kind wordt vastgesteld, kan daarnaast medicatie worden geadviseerd. Dit is wel echt de laatste stap. Psychiaters zijn hier vaak terughoudend in.

Het is belangrijk dat jij en je partner het eens zijn met het behandelvoorstel, omdat dit voor een groot deel op jullie neerkomt. Er wordt hierbij ook goed gekeken naar de positieve eigenschappen van je kind, jullie als ouders en de rest van jullie omgeving, en hoe jullie die samen kunnen inzetten om een succes te maken van de behandeling.

Gaat een gedragsstoornis over?

Behandeling van een gedragsstoornis helpt vaak goed. Over het algemeen nemen de symptomen van ODD en CD bij kinderen af of gaan ze helemaal over. In het laatste geval vervalt de diagnose gedragsstoornis. Ook zonder behandeling kunnen de symptomen overgaan. Maar er is ook kans dat een kind ook als volwassene agressief gedrag blijft vertonen of een psychiatrische stoornis ontwikkelt, zoals een depressie of een verslaving.

De kans hierop is groter als de gedragsstoornis bijvoorbeeld al op jonge leeftijd is begonnen, er veel verschillende gedragsproblemen zijn, een kind fysiek agressief is en als er ook een ontwikkelingsachterstand is. Maar er zijn ook factoren die een gunstige invloed hebben, zoals een goede relatie met de ouders of een andere volwassene en steun uit de omgeving, bijvoorbeeld school.

Vergoeding behandeling gedragsstoornis

Heeft je kind hulp nodig van een kinderpsycholoog, psychiater of orthopedagoog, dan wordt dit meestal vergoed door de zorgverzekering. Hulp van een kindercoach of opvoedcoach wordt vaak niet of slechts deels vergoed. Kijk in de polis van je zorgverzekering welke voorwaarden er zijn voor vergoeding, of bel de zorgverzekeraar voor meer informatie.

Liefde voor je kind

Een kind kiest er niet voor om een gedragsstoornis te ontwikkelen, er is een oorzaak waar hij niks aan kan doen. Alle kinderen willen het graag goed doen, en het is een eerste levensbehoefte dat er van ze wordt gehouden. Het hebben van ODD of CD is voor het kind zelf ontzettend ingewikkeld. Het kan ze erg onzeker en eenzaam maken. Ook kan dit het dagelijks leven van je kind zo bepalen, dat zijn mooie, unieke en leuke eigenschappen ondergesneeuwd raken. Terwijl die er natuurlijk ook zijn. Een veilige omgeving, compassie, geduld en steun zijn een belangrijke voedingsbodem voor al het moois dat je kind te bieden heeft.

Daarom is het heel belangrijk om je kind ook je liefde en waardering te laten zien, hem een knuffel te geven als hij dat wil en complimenten te geven. Ook voor de kleinste stappen in de goede richting. Probeer te zorgen voor genoeg fijne momenten, waarbij hij onbezorgd zichzelf kan zijn, kan spelen, grapjes met je kan maken. Dat draagt bij aan jullie band en aan zijn eigenwaarde, en dat werkt door in het verminderen van ongewenst gedrag.

Lees ook: 9 dagelijkse gewoontes om de band met je kind te versterken

Steun voor ouders

Niet alleen voor het kind, ook voor de ouders is het zwaar om te maken te krijgen met een gedragsstoornis. Onzekerheid, schaamte, schuldgevoel, machteloosheid, verdriet: er komen allerlei lastige emoties bij kijken en het kost bakken energie. Oordelende blikken, ongevraagde adviezen en negatieve opmerkingen vanuit de omgeving kunnen pijnlijk en frustrerend zijn.

Het helpt om hier je hart over te luchten bij mensen die je begrijpen. Dat kan bij de therapeut van je kind, maar je kunt hier ook zelf professionele hulp bij zoeken. Ook zijn er telefonische hulplijnen waar je anoniem je zorgen kunt delen of vragen kunt stellen, zoals Mind Korrelatie of de Oudertelefoon. Oudervereniging Balans zet zich in voor het delen van kennis en ervaring voor/door ouders met een kind dat extra ondersteuning nodig heeft, en heeft ook een advieslijn. Je bent absoluut niet de enige ouder met een kind met een gedragsstoornis. Contact met andere ouders die dit meemaken kan enorm opluchten en motiveren.

Bronnen: Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie, Brainwiki, Opvoedadvies.nl, Nederlands Jeugdinstituut