Getinte pop
Toen Rowena (37) klein was, was ze enkel omringd door poppen met blonde haren en blauwe ogen. Er was geen enkele pop of barbie met donker haar, bruine ogen en een lichtgetinte huidskleur, zoals zij had door haar Surinaamse afkomst.
Ze besloot het voor haar meisjes anders te doen. Haar tweeling is 3 jaar oud. Leilani heeft een donkere huidskleur, haar tweelingzusje Narumi is lichtgetint. Ze hebben donkere ogen, donkere krullen – net zoals hun Baby Born. En hun barbies. En ook de nijntjeknuffel waar de meisjes veel mee spelen, heeft een donkere kleur, evenals de eenhoornknuffel op hun kamer.
Lees ook: Feest der herkenning: er komt steeds meer inclusief speelgoed op de markt
Gezond zelfbeeld
Rowena koos het speelgoed erop uit. Bewust. Doelgericht. 'Ik wil dat zij poppen hebben waarmee ze zich kunnen identificeren, zodat ze een gezond zelfbeeld kunnen ontwikkelen.'
Ze wil dat haar dochters zichzelf accepteren zoals ze zijn en zich niet 'anders' voelen, want dat zijn ze niet. Ze horen erbij. 'Vooral de unicorn met de donkere kleur is een succes,' ziet Rowena. Haar dochters wijzen letterlijk naar de kleur – 'zelfde!' – en naar het haar – ook 'zelfde'.
Man voorop
Voor representatie is steeds meer aandacht, zij het vaak in de vorm van kritiek. Zo werd er in de jaren negentig al geschreven over 'het diversiteitsprobleem' bij Disney, door een journalist in The New York Times. Nog steeds liggen grote filmbedrijven om de haverklap onder vuur omdat personages niet divers genoeg zouden zijn. Te wit, te homogeen, te heteroseksueel, te westers, te mangericht.
Onderzoeksprogramma Pointer van de KRO-NCRV voerde twee jaar geleden een tekstanalyse uit op de populairste Disneyfilms. Daaruit bleek dat mannen veel meer aan het woord waren (70 procent van de tijd) dan vrouwen (30g procent van de tijd).
Lees ook: Lief: geëmotioneerde reacties van kinderen op nieuwe zeemeermin van Disney
Verschillende culturen
Maar toch is in de filmwereld ook een voorzichtige doch duidelijke kentering zichtbaar. Zo presenteerde Disney met de film Coco drie jaar geleden een animatiefilm die zich afspeelt binnen de Mexicaanse cultuur. De stemmen werden ingesproken door een bijna compleet niet-witte cast.
En begin dit jaar ging er een vrolijkmakend kiekje viral van een 2-jarig jongetje uit België, Kenzo. Hij poseert glunderend voor de tv van zijn favoriete film Encanto. Want: Kenzo herkende zichzelf in het Colombiaanse personage Antonio. Ze hebben allebei een donkerbruine huidskleur en een bos krullen. De wereld deelde de foto vol enthousiasme en iedereen zag: twéé druppels water.
Wit de norm
In Nederlandse kinderboeken is het witte personage nog steeds de norm, zegt onderzoeker Ymke de Bruijn van de Universiteit Leiden. Ze analyseerde 2053 personages uit 64 boeken voor kinderen tot en met 6 jaar oud. Ze bekeek de boeken die tussen 2009 en 2018 het meest verkocht en uitgeleend werden en prijzen hadden gewonnen. Wat bleek? Maar 16 procent van de personages waren personages van kleur.
Daarmee is sprake van een 'ondervertegenwoordiging' van mensen van kleur, stelden De Bruijn en haar collega's. 'Als je kijkt naar de populatie van Nederland, is die veel diverser dan wat we terugzien in kinderboeken.'
Ter vergelijking: op 1 februari 2022 had een kwart van de Nederlandse bevolking een migratieachtergrond. 'Je ziet wel dat er steeds meer kritische geluiden komen met de boodschap dat er meer diversiteit in boeken moet komen, vanuit de media, vanuit het onderwijs, ouders en de uitgeverswereld,' zegt De Bruijn.
Lees ook: 15x kinderboeken met diversiteit (en waarom dit zo belangrijk is)
De haar-factor
Josan (39), moeder van een zoon (2) en drie dochters (6, 13 en 15), noemt het aanbod van kinderboeken waar haar kinderen zichzelf in herkennen 'belabberd'. Ze komt zelf van Haïti, haar kinderen hebben een donkere huidskleur. 'Black lives matter,' stelt ze, 'ook wanneer het gaat om kinderboeken.'
Klein voorbeeld: haar kinderen hebben een afrokapsel. In een wat Josan 'wit boek' noemt, heeft ze nog nooit een kind met een slaapmuts of hoofddoek zien slapen om hun haren te beschermen – iets wat voor haar kinderen heel normaal is. 'En dan zijn wij zelfs nog een gezin dat best heel Nederlands is. Interculturele kinderboeken verrijken je wereld omdat ze je er bewust van maken welke invloed discriminatie en racisme hebben op veel andere mensen.'
Daarom verzamelde Josan op haar blog The Millennialmom geestdriftig vijftig boeken, Nederlands- en Engelstalig (veel boeken zijn nog niet vertaald), voor kinderen van kleur. Zo prijkt Prinses Arabella op het lijstje: over de avonturen van een prinses met kroeshaar. En ook Een kleintje erbij gaat over een meisje van kleur, Lotta, dat een broertje of zusje krijgt.
Lees ook: Soraja pleit voor natuurlijk haar: 'Zagen mijn kinderen zelf maar hoe mooi hun krullen zijn'
Niet alleen huidskleur
Ook het film- en serieaanbod mag, of nee, móét inclusiever, stelt Josan. 'Het is op Netflix vrij wit, al zie je wel steeds meer diversiteit. Langzaam.' Zo kijken haar twee jongsten veel naar de Netflix-serie Ada Dapper. 'De hoofdpersoon, Ada, is zwart, en het is ook nog eens niet-stereotyperend, want het meisje in de serie is wetenschapper. Zo leren kinderen dat ze ook iets anders kunnen worden dan prins of prinses.'
Want, stelt Josan: we moeten niet vergeten dat inclusiviteit niet alleen maar om huidskleur gaat. 'Het gaat om iedere minderheid die zich niet herkent. Dus ook kinderen met een schisis, bijvoorbeeld.'
Lichtbruin kleuren
In de uitgeverswereld dringt de noodzaak van inclusie ook door. Zo brengt ROSE stories veel multiculturele boeken uit. Zoals het boek Het mooiste blauw, over Faizah die vertelt over haar zus met een prachtige blauwe hijab, waarvan niet iedereen snapt waarom ze deze draagt. 'Dat soort boeken laten wel zien dat we, zo durf ik gevoelsmatig te zeggen, op de goede weg zijn,' zegt De Bruijn, 'maar er is nog veel te winnen.'
Dat merkt ook Hanane (36): zij heeft een zoon van 3, Mo, die dol is op prentenboeken. 'Laatst was hij aan het tekenen in de knutselhoek in de woonkamer, tong uit de mond, heel intensief. Ik dacht: hij kleurt een kleurplaat in. Was hij dus een wit personage in een prentenboek lichtbruin aan het kleuren, omdat hij dat zelf, vanwege zijn Marokkaanse roots, ook is.'
Hanane geeft toe dat ze er eerst een beetje om moest lachen, ze vond het vrij vindingrijk. Maar het deed haar ook pijn. Steeds meer ook, naarmate ze er langer over nadacht. 'Ik zag het als een teken: mijn kind is op zoek naar herkenning en vindt dat nu dus niet – tenzij hij zelf de stiften pakt.'
Pop met down
Representatie is erg belangrijk voor kinderen, stelt De Bruijn. 'Vooral die kleintjes zijn visueel ingesteld, en normen en waarden en wat ze als normaal zien, ontwikkelt zich heel vroeg. Dat gaat door tot de puberteit en daarna, maar de basis wordt gelegd wanneer een kind klein is.'
Zo zegt Diana (41) over haar dochter Merlin (3): 'Ze zuigt alles op wat ze om zich heen ziet. Merlin heeft het syndroom van Down. Ik was zo blij om te zien dat er in een aflevering van de Teletubbies een kind met het syndroom van Down zat. Toen besefte ik: het zou eigenlijk normaal moeten zijn.'
Merlin heeft ook een pop met het syndroom van Down. Toen Diana deze zag, twijfelde ze geen moment om deze te kopen. 'Hoe mooi is het om een pop te hebben die op je lijkt?'
Lees ook: Inclusief en genderneutraal is een van de trends in speelgoed
Van alles wat
De pop kocht Diana bij de winkel Coloured Goodies in Amsterdam, opgericht door Ellen Brudet, kind van een Surinaamse vader en een Nederlandse moeder. 'Ik kon me als kind nergens in herkennen,' vertelt ze. 'Al mijn vriendinnetjes waren wit, alle poppen waren wit. Ik wilde daarom altijd op mijn moeder lijken.'
Toen ze zelf kinderen kreeg, was het zoeken met een vergrootglas naar een geboortekaartje met een kind van kleur erop. En zo ontstond haar bedrijf, waarmee Brudet nu trouw- en geboortekaartjes met daarop mensen van kleur ontwerpt. Zes jaar geleden produceerde ze voor het eerst een pop met een afrokapsel, al snel volgden poppen met albinisme, een schisis en dus het downsyndroom.
Opbloeien
'Ik zie kinderen in onze winkel echt groeien en opbloeien. "Mama, papa, kijk!" zeggen ze dan, en dan pikken ze de pop eruit die op hen lijkt.' Brudet krijgt dan ook geregeld aanvragen van ouders: 'Hebben jullie ook een pop met een wijnvlek?' 'Heb je een pop met de huidziekte vitiligo?' Voor dit soort aanvragen huurt ze iemand in die handmatig de aandoening op de pop schildert.
'Het gaat niet alleen maar om het herkennen van jezélf,' zegt onderzoeker De Bruijn. 'Kinderen zien op die manier ook dat er heel veel verschillende soorten mensen en uiterlijke kenmerken zijn.'
Positieve rol
Maar alleen representatie is niet genoeg: het is ook belangrijk dat al die diverse personages, al die mensen van kleur, een positieve rol spelen in bijvoorbeeld een film of boek – in tegenstelling tot hoe het vroeger vaak was.
Zo waarschuwt streamingsdienst Disney+ kijkers nu voor oudere films waarin personages of verhaallijnen als stereotyperend of beledigend kunnen worden beschouwd. In de disclaimer wijst het bedrijf kijkers op een 'verouderde culturele representatie'.
'Het is belangrijk dat kinderen met allerlei achtergronden en culturen mooie rolmodellen krijgen,' zegt De Bruijn. 'Dat ze zien: ah, dat personage van kleur is dierenarts, ik kan dus ook dierenarts worden.'
Kennis over cultuur
Recht doen aan iemands cultuur, al is het tussen de regels door op de achtergrond, is ook belangrijk, stelt ze. En dat moet dan niet alleen maar gebeuren door een huidskleur of naam, maar kan ook door bijvoorbeeld een personage in een boek woordjes te laten zeggen uit de moedertaal, of eten te laten maken uit zijn of haar land. Of door bepaalde rituelen te laten zien.
Want, zo zag De Bruijn in veel boeken: 'Áls de personages van kleur waren, was er alsnog weinig aandacht voor hun etnische achtergrond. Dan waren ze eigenlijk vrijwel inwisselbaar met een wit personage. Terwijl kennis over de culturele context ook belangrijk is.'
Zo zegt Josan: 'Het is goed om verschillende huidskleuren te laten zien, maar ik krijg vaak de vraag: "Kom je uit Suriname?" Het is belangrijk om kinderen ook iets te leren over verschillende culturen. Er zijn zwarte mensen die uit Suriname komen, maar ook die uit Afrika komen. Of Amerika.'
Normaal zijn
En zo wil Hanane aan haar zoon Mo laten zien dat er veel kinderen zijn die qua huidskleur op hem lijken, maar uit een ander land kunnen komen. Ze heeft nu De jongen achter in de klas voor hem gekocht, als lezen-voor-bedtijd-boek. Het gaat over een jongen die vertelt over Ahmet. Hij komt erachter dat Ahmet gevlucht is vanwege de oorlog.
'We zijn er net in begonnen en Mo heeft nog niets gezegd over dat Ahmet dezelfde huidskleur heeft als hij, maar hij hoeft het ook niet bewust te zien of te benoemen. Want weet je: het moet juist niet opvallen, het moet normáál zijn. Mijn zoon moet opgroeien met de norm: ieder kind hoort erbij en iedereen is mooi.'
Tekst: Lisanne van Sadelhoff – Beeld: GettyImages
