Hoeveel plastic krijgt jouw kind binnen?

Microplastic: het is overal. In smeersels voor je huid, in de tandpasta van je peuter en wetenschappers vonden het zelfs terug in een placenta. Kan dat kwaad?

Roken is een goed voorbeeld van hoe men vroeger dacht dat iets geen kwaad kon en er jaren later blijkt dat het toch schadelijk is voor de gezondheid. Welnu, dikke kans dat die vlieger ook opgaat voor plastic.

Alles is plastic

Wetenschappers hebben het sterke vermoeden dat die enorme plasticsoep die in onze oceanen ronddobbert en onze plastic fantastic-omgeving (van speelgoed voor je kind, ontbijtbordjes, fruitbakjes, flesjes, verpakkingen tot tandpasta) niet alleen (negatieve) invloed hebben op Moeder Aarde, maar ook op onze gezondheid.

Dick Vethaak is als toxicoloog verbonden aan het kennisinstituut Deltares en emeritus hooglaar waterkwaliteit en gezondheid aan de VU en maakte zich de afgelopen jaren sterk om het onderwerp op de kaart te zetten: wat voor effect hebben microplastics op onze gezondheid?

Het vergaat niet

De Plastic Soup Foundation legt uit: plastic vergaat niet. In het milieu valt het vroeg of laat uit elkaar in steeds kleinere stukjes. Microplastics zijn alle stukjes kleiner dan een halve centimeter, maar vaak zó klein dat ze niet meer zichtbaar zijn voor het blote oog. Dan zijn er nog de microplastics als gevolg van slijtage, zoals vezels van synthetische kleding of slijpsel van autobanden. En de microplastics die door fabrikanten bewust aan verzorgingsproducten worden toegevoegd omdat ze een bepaalde functie vervullen.’

Populair

Vethaak: ‘Dan fungeren ze als een soort schuurmiddel.’ Microplastics zijn overal: van het synthetische tapijt, synthetische kleding, polymeerverf op de muur, een polsbandje, vulling in je kies, tandpasta, bodymilk, lippenstift, nagellak tot shampoo. Van je keukenspatel tot de verse haring (die van de plasticsoep in zee heeft gesnoept) met uitjes. Of wat dacht je van plastic babyflesjes? Op dagelijkse basis ademen we ze in, slikken we ze door, en smeren we onze huid ermee vol. Plastic is populair. Het helpt ons namelijk ook verder: bepaalde medicijnen en de werking daarvan kunnen niet zonder die plasticdeeltjes. Dankzij plastic kunnen producten makkelijker worden gemaakt, het is licht en dus makkelijker te vervoeren, plastic gaat voedselbederf tegen en zorgt ook voor leefplezier. En we gebruiken het al jaren en jaren. Dus hoe erg is het nou helemaal?

Lees ook: ‘Het wordt tijd om plastic hebbedingen in de ban te doen’

Schadelijk

Voor de natuur? Denk even aan die vissen in de zee met die stukken plastic in hun maag. De bossen vol afval. Ja, dat effect is wel duidelijk. Maar voor de mens en onze gezondheid dan? Gek genoeg roepen wetenschappers al langer dat al dat plastic schadelijk is voor de planeet. Maar dat het ook groot effect op ons mensen kon hebben; op de een of andere manier dacht tot tien jaar geleden vrijwel niemand daaraan. Aannames zijn er zeker, want het kan niet anders dan effect hebben op het menselijk lichaam.

Geen wetenschappelijk bewijs

Maar toch is er nog geen wetenschappelijk bewijs dat microplastics zich blijvend nestelen in ons lichaam. Dat we ze dus niet gewoon weer uitpoepen, maar dat ze voorbij de darmwand gaan of via onze longen in onze aderen terechtkomen. Vethaak: ‘We verwachten dat het voornamelijk de kleine en zeer kleine plastic deeltjes zijn die diep in ons lichaam kunnen doordringen, maar die deeltjes hebben we nog niet kunnen aantonen. We weten van luchtvervuiling, zoals zeer kleine roetdeeltjes, dat die schadelijk zijn voor je gezondheid.

We weten het (nog) niet

De vraag is: zijn die zeer kleine plastic deeltjes net zo schadelijk? Daar weten we weinig van af. We weten wel dat we breed, via voedsel, drinkwater en lucht, worden blootgesteld. Wat gebeurt er met die kleinere deeltjes? Waar blijven die? Het meten daarvan is lastig.’ Nederland is voorloper als het gaat om onderzoek naar microplastics. ‘Daar zijn we wereldwijd uniek in. Er zijn vijftien projecten die het effect onderzoeken van microplastics op de mens,’ aldus Vethaak. Deze projecten zitten nu in de evaluatiefase en het analyseren van alle data.

Van moeder naar kind

Een van die vijftien onderzoeken wordt uitgevoerd door Marja Lamoree, hoogleraar analytische chemie voor milieu en gezondheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en Gavin ten Tusscher onderzoeker en kinderarts bij het Dijklander Ziekenhuis. Zij onderzoeken met een heel team of er microplastics zijn terug te vinden in de placenta. In december van het afgelopen jaar maakte Italiaanse wetenschappers al bekend deeltjes in de placenta van een gezonde vrouw te hebben teruggevonden. Ten Tusscher heeft dertig placenta’s gekregen, met toestemming, van vrouwen die zijn bevallen met een keizersnee in het Dijklander ziekenhuis. De onderzoeksresultaten verwachten ze binnenkort. Ten Tusscher: ‘Ons standpunt is eigenlijk: wat er niet hoort, hoort er niet. En plastic hoort niet in je placenta te zitten.’

Kwetsbaar

De onderzoeksgroep heeft zelf meetmethoden ontwikkeld die die kleine plastics moeten opsporen. De methode is grondig maar langzaam. Lamoree: ‘Je gaat het onderzoek niet doen als je niet verwacht dat je het daar gaat vinden.’ En dus denken de onderzoekers ook daadwerkelijk microplastics in de placenta te ontdekken. En dan? Ten Tusscher: ‘Duidelijk is: die microplastics horen daar niet. Veel effecten op de gezondheid weet je pas op lange termijn, dus wat die plastics dan voor eventuele schade aanbrengen, dat moeten nieuwe onderzoeken weer verduidelijken. Duidelijk is wel dat foetussen kwetsbaarder zijn dan al geboren kinderen. Ze hebben nog geen goed verdedigingsmechanisme tegen schadelijke deeltjes en stoffen.’

Gezondheidseffect

Door aan te tonen dat microplastics in de placenta voorkomen én daarmee een ongeboren kind kunnen beschadigen, krijg je ook de aandacht die het onderwerp nodig heeft. Lamoree: ‘Als het al in de baarmoeder zit, zo diep in het lichaam, niks kwetsbaarders dan dat!’ Het aantonen DAT er microplastic in het menselijk lichaam zitten, is stap één. De volgende stap is kijken welk effect dat op het lichaam heeft. Dat is ook weer lastig, zegt Vethaak. ‘Want dan moet je ontrafelen/uitzoeken welke rol die plastics spelen bij het ontstaan van chronische ontstekingsziekten, kanker of longproblemen.’ Maar dát er een gezondheidseffect zal zijn, ja die kans achten de wetenschappers aanwezig.

Lees ook: Alles wat je moet weten over de placenta

Mag dat wel?

Na bewijs volgt regelgeving. Die is er nu ook al deels voor plastic. Sommige chemicaliën zijn verboden omdat ze toxisch zijn. Maar wetende dat er duizenden verschillende soorten zijn, en er steeds weer nieuwe soorten plastics op de markt komen: dat is niet bij te houden. De verantwoordelijkheid om aan te tonen dat zo’n nieuwe soort niet schadelijk is, ligt bij de wetenschappers en niet bij de fabrikant. In Europa is er een wetsvoorstel waarin ze bewust toegevoegde microplastics in cosmetica willen verbieden.

Weliswaar om milieuvervuiling tegen te gaan, maar de eerste stap is gezet, zegt Susanne Waaijers-van der Loop, senior wetenschappelijk medewerker circulaire economie & plastics bij het RIVM. Het instituut adviseert o.a. de Gezondheidsraad in Nederland en de overheid op het gebied van volksgezondheid. Ook zij willen dat er meer onderzoek op dit gebied komt, net als de Gezondheidsraad. Een gezondheidsadvies rondom microplastics is er dus niet, met de simpele reden dat er nog te weinig onderzoek en dus bewijsmateriaal is dat het schadelijk is voor de gezondheid.

Meer inzichten

‘Er zijn nu geen aanwijzingen dat je er ziek van wordt. We hebben nog niet genoeg gevonden om een risicobeoordeling mee te kunnen doen. Je maakt richtlijnen met de beste stand van kennis, van nu.’ En is er ook de optie: microplastics zijn niet schadelijk voor onze gezondheid? ‘Ja, dat kan, maar daarom moeten we die onderzoeken doen. Sinds de jaren tachtig worden we steeds meer blootgesteld aan plastics. Het is goed dat we meer inzichten krijgen.’

Wat kun je zelf doen?

En tot die tijd dan maar zelf een paar leefregels opstellen? Goed idee. En je boerenverstand gebruiken, zegt Lamoree. Hierbij een paar microplasticvrije tips van deskundigen, speciaal voor ouders:

• Warm de voeding van je kind niet meer op in een plastic flesje, maar in glas, net als vroeger. Dick Vethaak: ‘Als je plastic verwarmt, komen er plastic deeltjes en mogelijk schadelijke chemische stoffen vrij. Ook weten we dat van alles wat van plastic is en je opwarmt in de magnetron, er een groter risico is dat de chemicaliën uit het plastic  in  je voeding  lekken.’
• Stofzuig regelmatig je huis. En ventileer, dus zorg ervoor dat je altijd een raam open hebt, aldus Vethaak. Microplastics concentreren zich in huisstof. Zo zuig je microplastics op die op de vloer zijn neergedaald.
• Weet waar je je speelgoed koopt. Susanne Waaijers-van der Loop: ‘Het plastic speelgoed van Europese winkels valt binnen onze norm, dus die kun je veilig kopen. Maar dat geldt niet voor de plastic spullen die je bijvoorbeeld in China bestelt.’
• Eet gevarieerd en met mate, zodat je niet te lang dezelfde concentraties microplastics in voedsel binnenkrijgt. Er zijn volgens het Voedingscentrum nu geen voedingsmiddelen bekend die je zou moeten mijden.
• Verf niet als je zwanger bent om je niet onnodig bloot te stellen aan stoffen die uit de verf verdampen
• Koop je een nieuwe kinderwagen of nieuw babymatrasje: pak het uit het plastic en laat het buiten luchten, aldus Ten Tusscher.
• Ook wijst ten Tusscher op het volgende: ‘Zinvol is om als zwangere vrouw, of kersverse moeder en niet te vergeten vader, terughoudend te zijn met persoonlijke verzorgingsproducten en cosmetica, zoals bodylotion, parfum, aftershave, haarstylingsproducten en nagellak.’
• Probeer een beetje op te letten. De Plastic Soup Foundation heeft de gratis app Beat the Microbead gemaakt, die op basis van de ingredientenlijst van producten kan aangeven of er microplastics in het product verwerkt zijn.

Risico’s nemen

Tegelijkertijd onderzoeken wetenschappers of die microplastics die in ons lijf kruipen zich daar gezellig nestelen en als een onuitgenodigde gast het feestje verpesten en hun steentje bijdragen aan allerlei nare ziektes. Is dat het geval, dan komen er vast nieuwe leefregels én meer wetgeving. Wellicht zijn microplastics over tien jaar wel het nieuwe roken.

Wat doen we in de tussentijd? Marja Lamoree: ‘Je kunt de blootstelling aan chemische stoffen nergens vermijden. Maar je kunt wel zelf keuzes maken die beter zijn voor de planeet én je kind. Over het algemeen geldt nog altijd dat het voor een kind schadelijker is als-ie zonder liefde wordt omringd dan met een plasticje.’ Leven is risico’s nemen, maar bij voorkeur zonder plastics.

Dit artikel is eerder verschenen in Ouders van Nu Magazine – Tekst: Femke Zijlema, beeld: Shutterstock

Artikelen van Ouders van Nu ontvangen in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief.