De placenta (moederkoek): wat is haar functie?

Wat is een placenta precies?

Het woord 'placenta' komt uit het Latijn en betekent 'koek'. In Nederland noemen we de placenta daarom ook wel moederkoek. De placenta is een orgaan dat zich tijdens de zwangerschap in de baarmoeder vormt. Het is van levensbelang voor je ongeboren baby. Je baby kan nog niet eten of ademen. Daarom krijgt hij via de placenta en navelstreng voedingsstoffen en zuurstoffen uit jouw lichaam.

Ontwikkeling van de placenta

Zodra een eicel is bevrucht, deelt deze zich op in verschillende cellen. Al die cellen hebben verschillende functies. Een groot deel van de cellen wordt het embryo (de baby), maar een ander deel van de cellen worden de placenta, navelstreng en vliezen. De placenta groeit tot ongeveer 12 weken en gaat vanaf de derde maand zijn werk doen. Daarvoor zorgt de schil van de eicel voor de groei van je baby.

De placenta zit aan de ene kant vast aan de baarmoederwand (de kant van de moeder) en aan de andere kant is hij via de navelstreng verbonden met je baby. De placenta verbindt dus de moeder en baby. De moederkoek zit op de plek waar het embryo (bevruchte eicel) zich aan het begin van de zwangerschap heeft ingenesteld.

Hoe ziet een placenta eruit?

De placenta lijkt op een dikke, donkerrode pannenkoek. Het is een goed doorbloed orgaan en je ziet de bloedvaten erop zitten en doorheen lopen. In het midden (meestal) en aan de kant van de baby zit de navelstreng. Aan het einde van een zwangerschap weegt de placenta ongeveer een halve kilo. Het orgaan is dan ongeveer twintig centimeter in doorsnee en zo'n tweeënhalve centimeter dik.

Wat doet de placenta?

De placenta heeft verschillende functies die ervoor zorgen dat je baby kan groeien. We leggen ze hieronder uit.

1. 1

   Scheiden bloedsomloop moeder en kind
   Jij en je baby hebben ieder een eigen bloedsomloop, die vlak langs elkaar lopen in het overgangsgebied tussen de baarmoederwand en placenta. Tussen deze bloedstromen is een dunne scheiding, waarover de uitwisseling van stoffen plaatsvindt. Er zit een scheiding tussen, omdat jouw bloedgroep en die van je baby kunnen verschillen. Als jij bijvoorbeeld bloedgroep A hebt en je man AB, kan je baby bloedgroep B hebben. Als bloedgroep A en B met elkaar in contact zouden komen, kan dit gezondheidsproblemen opleveren.

2. 2

   Aanvoer van 'goede stoffen'
   Je baby heeft voedingsstoffen en zuurstof nodig om te kunnen groeien. Jouw bloed stroomt naar het moederlijke deel van de placenta, dat zuurstof, antistoffen, hormonen en voedingsstoffen door het membraan (een soort tussenscheiding) naar het gedeelte van de placenta van je baby verplaatst. Via de navelstreng komen al deze goede stoffen bij je baby terecht.

3. 3

   Afvoer van afvalstoffen
   Het bloed van je baby gaat ook via de navelstreng terug naar de placenta. De placenta filtert de afvalstoffen en het koolzuur eruit en geeft dit via de tussenscheiding door aan jouw bloed. De afvalstoffen verlaten jouw lichaam vervolgens via jouw nieren en je longen.

4. 4

   Aanmaak van hormonen
   De placenta maakt verschillende hormonen aan: oestrogeen, progesteron, hCG en HPL (Humaan Placentair Lactogeen). Die werken onderling samen voor een gezonde zwangerschap en om je lichaam klaar te maken voor de bevalling en de borstvoeding.

Doorlaten van schadelijke stoffen

Hoewel de placenta dus afvalstoffen van de baby afvoert, kunnen er via de placenta ook schadelijke stoffen uit jouw bloed bij de baby terechtkomen. Behalve nicotine, alcohol en drugs, kun je hierbij ook denken aan sommige medicijnen, bacteriën en parasieten. Bij koorts kun je daarom het beste contact opnemen met je verloskundige of gynaecoloog. Daarnaast is het belangrijk om goed te kijken welke medicijnen je mag gebruiken tijdens de zwangerschap.

Lees ook: Alles over toxoplasmose tijdens de zwangerschap

Placenta problemen

De placenta regelt dus van alles voor de groei en ontwikkeling van je baby, maar in sommige gevallen zijn er toch problemen:

• Placenta werkt niet goed
  Bij sommige vrouwen werkt de placenta tijdens de zwangerschap niet goed. Zuurstof, voedingsstoffen, antistoffen en hormonen komen dan niet goed aan waardoor de baby minder goed groeit. De verloskundige merkt vaak aan de buik dat de groei achterblijft. Je wordt dan naar het ziekenhuis verwezen, waar ze met echo-onderzoek inschatten hoeveel last je baby ervan heeft. Dit kan door de hoeveelheid vruchtwater en de doorbloeding van de navelstreng te bekijken. Als blijkt dat de placenta onvoldoende werkt, betekent dat dat de bevalling wordt ingeleid. In sommige gevallen wordt een keizersnede besproken.

• Placenta praevia
  Bij iedere zwangere vrouw zit de placenta op een andere plek in de baarmoeder. De placenta groeit immers op de plek waar het embryo is ingenesteld. Het kan problemen opleveren als de placenta minder dan een centimeter bij de baarmoedermond vandaan ligt, of de baarmoedermond gedeeltelijk of helemaal afsluit. Dit wordt ook wel een laagliggende of voorliggende placenta (placenta praevia) genoemd. Als de placenta over de baarmoedermond ligt, kan de baby alleen met een keizersnede geboren worden. Overigens kan een placenta die eerst dichtbij de baarmoedermond ligt, gedurende de zwangerschap verder naar boven 'opschuiven' doordat de baarmoeder groeit. Als de placenta uiteindelijk meer dan een centimeter bij de baarmoedermond vandaan ligt, is een vaginale bevalling meestal wel mogelijk.

• Placentabloeding
  De placenta kan soms een bloeding veroorzaken. Meestal is dit bloed van de moeder en het is vaak onschuldig, maar soms kan het zorgen voor (vroege) weeën. De meeste zwangere vrouwen worden daarom kort opgenomen in het ziekenhuis als ze bloedverlies hebben, om te kijken of de bevalling niet op gang komt.

• Placentaloslating
  Een placenta loslating is een zeldzame, levensgevaarlijke situatie voor moeder en baby. Je krijgt dan plotseling veel bloedverlies en vaak heftige buikpijn. Een placenta loslating kan worden veroorzaakt door een gescheurd bloedvaatje tussen de placenta en de baarmoederwand, bijvoorbeeld na een val of klap op je buik. Het bloed hoopt zich dan op achter de placenta, waardoor die deels of zelfs helemaal kan loslaten. Je baby krijgt dan opeens veel minder zuurstof en voedingsstoffen en moet met spoed geboren worden, meestal door middel van een keizersnede. Gelukkig komt een placenta loslating in Nederland bijna niet voor.

• Incomplete placenta
  Nadat je baby is geboren, komt (met nog een paar milde weeën) je placenta eruit. Vaak wacht de verloskundige of gynaecoloog af tot de placenta vanzelf komt, soms met wat druk op je buik. Als de placenta eruit is, bekijkt de verloskundige of de placenta compleet is. Dat is belangrijk, want als er restjes van de placenta achterblijven kan je baarmoeder niet goed samenknijpen. Je blijft dan bloeden en er is een infectiekans. Soms is dit bloedverlies ernstig, dit heet een fluxus postpartum.

• Vastzittende placenta
  Soms komt de placenta er na de bevalling niet vanzelf uit of duurt dit te lang. Bijvoorbeeld omdat je baarmoeder na een lange bevalling niet meer genoeg kracht heeft om de placenta eruit te duwen. De verloskundige of gynaecoloog probeert met medicijnen (oxytocine) de placenta geboren te laten worden. Als de placenta na een uur nog niet is geboren of als je te veel bloed verliest, moet de gynaecoloog de placenta verwijderen. Dit gebeurt onder narcose in de operatiekamer.

Doorbloeding van de placenta verbeteren

Je kunt niets doen om de doorbloeding van de placenta blijvend te verbeteren. Wel kan de verloskundige of gynaecoloog je tijdens de bevalling adviseren om op je linkerzij te gaan liggen. In die positie is de bloedtoevoer naar de placenta optimaal. Heeft je baby het tijdens de bevalling zwaar, dan kan liggen op je linkerzij hem net een beetje helpen.

Vrouwen die al weten dat ze een hoger risico hebben op placentaproblemen, krijgen vaak het advies om vroeg in de zwangerschap te starten met pillen aspirine en calcium. Dit verbetert de placenta-ontwikkeling, maar heeft alleen zin als je er vroeg in de zwangerschap mee begint. Je verloskundige of gynaecoloog zal met je bespreken of dit voor jou zinvol is.

De geboorte van de placenta

Als je baby is geboren, zijn de taken van de placenta volbracht. Zo'n tien tot twintig minuten na de geboorte van je baby stoot je lichaam de placenta af, dit heet ook wel de nageboorte. Je krijgt nog wat weeën, waarmee de baarmoeder de placenta naar buiten duwt. Deze weeën voelen minder krachtig dan de persweeën die je achter de rug hebt. Soms helpt de verloskundige of gynaecoloog de placenta naar buiten door op je onderbuik te drukken en aan de navelstreng te trekken. Het kan ook helpen om rechtop te komen zitten, bijvoorbeeld op de baarkruk. Op de plek waar de placenta in je baarmoeder zat, zit een wond die moet genezen. Daarom heb je nog een paar dagen tot weken na de bevalling bloedverlies.

Lees ook: Alles over de navelstreng doorknippen

Wat kun je met de placenta doen?

Na de bevalling bekijkt de verloskundige de placenta om te controleren of er geen afwijkingen te zien zijn. Dit is belangrijke informatie over de zwangerschap en eventueel voor een volgende zwangerschap. Misschien wil je de placenta zelf ook even zien. Het is bijzonder om te zien hoe de moederkoek heeft gewerkt en hoe de baby al die maanden in de vliezen heeft gezeten.

Na de uitleg en controles gaat de placenta meestal mee met het medisch afval, maar je mag hem ook bewaren. In sommige culturen is het de gewoonte om de placenta te eren met een ritueel, te begraven of te verbranden. Het is tenslotte best bijzonder dat de placenta zo belangrijk is geweest voor de groei van je baby.

Wil je de placenta liever niet zomaar weggooien? Je kunt hem bijvoorbeeld op een mooie plek in de tuin begraven en er een geboorteroos op planten. Ook kun je er een verfafdruk van laten maken. Een foto maken voordat de placenta bij het afval gaat, kan ook. Maar het is ook niet gek als je de placenta liever helemaal niet meer wilt zien. Doe ermee wat bij je past, dat is helemaal aan jou.

Lees ook: De placenta opeten of er capsules van laten maken, goed idee of niet?

Bronnen: De Verloskundige, Degynaecoloog.nl