Wat is een taalontwikkelingsstoornis?
Kinderen met een taalontwikkelingsstoornis, ook wel TOS genoemd, verwerken taal in de hersenen minder goed. Daardoor hebben ze bijvoorbeeld veel moeite met praten of met het begrijpen van taal. De taal- en spraakontwikkeling verloopt bij hen anders dan bij leeftijdsgenoten.
Een TOS komt regelmatig voor bij jonge kinderen. Volgens schattingen heeft zo'n 7 procent van alle 5-jarigen een taalontwikkelingsstoornis. Een TOS komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes.
Lees ook: De meest voorkomende spraakproblemen bij kinderen
Wat veroorzaakt een taalontwikkelingsstoornis?
Hoe een TOS bij je kind ontstaat, is nog niet precies bekend. Wel is zeker dat het een neurocognitieve ontwikkelingsstoornis is. Dat wil zeggen dat taal bij deze kinderen in de hersenen minder goed wordt verwerkt. Er zijn aanwijzingen dat erfelijkheid hierbij een rol speelt. Als een van de ouders een TOS heeft, dan is de kans groter dat het kind er ook last van krijgt.
Welke vormen van een TOS bij je kind?
Een TOS kan zich uiten in verschillende vormen. Zo kan het zijn dat een kind heel laat gaat praten. Denk aan een 3-jarige die alleen in losse woorden spreekt en slechts heel af en toe een zinnetje maakt van twee woorden, in plaats van volledige zinnen. Een kind met een TOS kan ook een kleine woordenschat hebben of moeite hebben met het vinden van de juiste woorden. Sommige kinderen vinden het lastig om goede zinnen te maken. En soms kunnen kinderen met een TOS bepaalde klanken niet maken waardoor ze moeilijk te verstaan zijn. Ze zeggen bijvoorbeeld 'aties' als ze 'eendjes' bedoelen.
Sommige kinderen hebben niet alleen moeite met praten, maar ook met het begrijpen van opdrachten. Hierdoor kan je kind bijvoorbeeld moeilijker meekomen op school. Kinderen met een TOS kunnen een van deze problemen hebben, of meerdere tegelijk.
Verschil met een taalontwikkelingsachterstand
Kinderen met TOS hebben een ernstige taalachterstand die niet vanzelf over gaat. Ze beginnen ook vaak later met praten. Maar niet alle kinderen met een taalachterstand hebben ook een taalontwikkelingsstoornis. De meeste "late praters" halen de achterstand op hun leeftijdsgenoten vanzelf weer in. Daarom spreken we bij een jong kind (tussen 0 en 3 jaar) alleen van een 'vermoeden' van een taalontwikkelingsstoornis.
Een taalachterstand kan ook komen door een 'blootstellingsachterstand'. Dat betekent dat een kind nog te weinig taalaanbod heeft gehad. Bijvoorbeeld omdat een kind (tijdelijk) niet goed kan horen. Of omdat het kind te weinig interactie heeft met de omgeving.
Ook meertalige kinderen of nieuwkomers kunnen een achterstand in het Nederlands hebben. Dat komt dan omdat ze het Nederlands nog te weinig hebben gehoord. Deze kinderen leren de taal die thuis gesproken wordt (de "thuistaal") dan meestal wel zonder problemen. Dat is anders bij een meertalig kind met TOS: dan heeft het kind moeite met het leren van alle talen.
TOS en voorlezen
Een taalontwikkelingsstoornis heeft niks te maken met een verminderd taalaanbod. Je hoeft dus niet bang te zijn dat je kind een TOS heeft opgelopen, omdat je hem bijvoorbeeld te weinig hebt voorgelezen.
Om nog maar meteen een ander kwetsend vooroordeel de wereld uit te helpen: je kind heeft ook niet meer kans op een TOS als je als ouder veel op je telefoon zit.
Een taalontwikkelingsstoornis ontstaat doordat je kind taal in de hersenen niet goed kan verwerken. Uiteraard is het voor een kind met TOS wel heel helpend als je hem of haar veel voorleest en samen liedjes zingt. Je kind heeft namelijk veel meer taalinput nodig dan een kind zonder een TOS.
Ook handig: Tweetalig opvoeden: hoe pak je dat aan?
Gevolgen van een TOS in de toekomst
Een taalontwikkeling die anders verloopt, kan best wat gevolgen hebben voor zowel je kind als jou. Je kind kan gefrustreerd raken als hij zich niet goed kan uiten. Stel, je wilt geen hagelslag op je brood maar jam, maar je kunt het niet zeggen, dan is het best begrijpelijk dat je daar boos om wordt.
Een kind met een TOS kan zulke situaties de hele dag door ervaren. Andere kinderen worden juist heel stil. Ze hebben het gevoel dat ze toch niet begrepen worden. Een TOS kan zo leiden tot gedragsproblemen. Ouders geven soms aan dat ze merken dat ze van hun kind verwijderd raken en dat ze hun kind niet begrijpen. Andersom snapt hun kind hen niet. Dat kan bij beiden tot veel frustratie en ook opvoedproblemen leiden.
Ook in sociaal opzicht is taal een heel belangrijk instrument. Als je taal te langzaam verwerkt, val je sneller buiten de boot. Kinderen met een TOS hebben dan ook vaker sociale problemen dan kinderen zonder TOS, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit Leiden. Ze worden bijvoorbeeld vaker buitengesloten of voelen zich vaker eenzaam. Hierdoor krijgen ze minder mogelijkheden om hun sociale vaardigheden verder te ontwikkelen.
Sommige kinderen met TOS vinden het moeilijk om emoties bij anderen en zichzelf te herkennen en te begrijpen. Ze vinden het bijvoorbeeld moeilijk om te begrijpen waarom iemand zich bang of verdrietig voelt. Dit kan vervolgens weer invloed hebben op de omgang met vriendjes. Zo kan de sociaal-emotionele ontwikkeling in een negatieve spiraal terechtkomen.
Welke symptomen bij een TOS?
Hoe kun je een TOS bij je kind herkennen?
Je kind begint laat met praten. Het zegt bijvoorbeeld nog geen 2-woord zinnen op 2-jarige leeftijd.
Je kind praat weinig of onverstaanbaar.
Je kind begrijpt vaak niet wat je zegt.
Je kind maakt veel foute zinnen.
Je kind vindt het moeilijk om een goed verhaal te vertellen.
Een TOS wordt lang niet altijd op tijd herkend. Soms wordt gedacht dat een kind een vorm van autisme heeft of dat hij niet zo goed kan leren. Een TOS heeft echter niks te maken met intelligentie. Het risico dat een TOS niet op tijd wordt herkend, is groter bij kinderen die meertalig zijn. Het kan voorkomen dat je omgeving je probeert gerust te stellen. Maar het kan nadelig uitpakken om lang af te wachten. Hoe jonger een kind is, hoe beter het de taal kan leren.
Wat te doen bij een taalontwikkelingsstoornis?
Als je je zorgen maakt om de taalontwikkeling van je kind, kun je dit bespreken met de jeugdarts of de verpleegkundige van het consultatiebureau of met de huisarts. Het consultatiebureau of de huisarts kan je verwijzen naar een audiologisch centrum waar je kind kan worden getest. Het advies van het audiologisch centrum is bepalend voor het soort hulp dat je krijgt.
Je kunt ook contact opnemen met een logopedist. Let erop dat deze is gespecialiseerd in TOS en in jonge kinderen. De logopedist kan de taalontwikkeling van je kind onderzoeken en je doorverwijzen naar een audiologisch centrum als dat nodig is.
Ook handig: Zo gaat een logopedist bij kinderen te werk
Wat is de behandeling bij een TOS?
Voor kinderen onder de vier jaar met een TOS is een behandelgroep of begeleiding thuis een optie. Er zijn verschillende organisaties die deze zorg bieden, zoals bij Auris, Kentalis of de NSDSK.
Bij oudere kinderen kan de behandeling bestaan uit gewone logopedie, ondersteuning op school of intensieve groepstherapie buiten school. Het kan ook zijn dat je kind het beste op zijn plaats is op bijvoorbeeld cluster 2 onderwijs. De zwaarte van de TOS is bepalend voor de hulp die je kind krijgt.
Lees ook: Welke soorten basisscholen zijn er?
Tips om je kind te helpen
Als je te horen krijgt dat je kind een TOS heeft, vraag je je vast af wat je kunt doen om je kind te helpen. Hieronder een aantal tips.
Doe het voor
Alle kinderen, maar zeker kinderen met TOS, leren van nadoen en naleven. Als je kind een opdracht niet begrijpt, zoals 'smeer je boterham en doe het in je trommeltje', doe het dan voor. Zeker als het gaat om samengestelde opdrachten. Je kind kan het dan nadoen.Blijf praten, op de 'gewone' manier
Blijf met en tegen je kind praten. Ook als je kind weinig terug praat. Je hebt misschien de neiging om veel vragen te stellen of je kind woorden te laten nazeggen. Maar zo verstoor je de natuurlijke taalverwerving. Praat zoals je anders ook doet.Praat rustig
Veel met je kind praten is goed, maar let erop dat je geen 'spraakwaterval' wordt. Praat op een rustig tempo en gebruik korte zinnen. Geef je kind de tijd om te reageren en te verwerken wat je zojuist hebt gezegd. Luister goed naar hem. Bijkomend voordeel van rustig praten is dat je zelf ook meer tijd hebt om te reageren.Benoem emoties
Emoties zijn belangrijk om over te praten met kinderen met een TOS, omdat zij moeite kunnen hebben met sociale vaardigheden en het herkennen en uiten van emoties. Benoem daarom de emoties van je kind. En praat over je eigen emoties. Dat kan met je kind, maar ook bijvoorbeeld met je partner, terwijl je kind erbij is. Je kind leert ook van bij een gesprek zitten en ernaar luisteren. Praat over de vier basisemoties; blij, boos, verdrietig of bang. Maar ook over andere emoties zoals frustratie of ongerustheid. Zo geef je je kind de kans meer woorden te geven aan al deze gevoelens. Het helpt hem om er beter mee om te gaan.Gebruik visuele ondersteuning
Maak gebruik van afbeeldingen. Heb je het bijvoorbeeld over een eend, laat dan een plaatje van een eend zien. Als je het over een boek hebt, kun je een boek omhoog houden terwijl je zegt; wil je een boek lezen? Als het kind later het woord lastig vindt, kan het ook zelf het boek pakken. Zo help je je kind met jou te communiceren op een manier die voor hem prettig is.
Gaat een TOS vanzelf over?
Helaas gaat een TOS niet vanzelf over. Een TOS kan overgaan of milder worden met goede behandelingen, maar een groot deel van de kinderen met een TOS blijft er zijn hele leven last van houden. Zij blijven bijvoorbeeld moeite houden met het vinden van woorden, als ze moe zijn. Of met luisterverhalen of teksten op de middelbare school. Gelukkig wordt er veel onderzoek gedaan naar TOS en wordt er steeds meer over bekend. Behandeling, begeleiding en (ouder)ondersteuning is volop in ontwikkeling. Lees meer over de laatste onderzoeken naar TOS.
Wil je als ouder meer informatie over TOS? Neem een kijkje op allesoverTOS.nl. Heeft je kind een TOS en wil je praten met andere ouders over waar je tegenaan loopt, dan zijn er diverse Facebook- groepen voor ouders.
Lees ook: Ontwikkelingsachterstand bij kind: wanneer zorgen maken?
Dit artikel kwam tot stand met medewerking van Heleen Gorter, auteur van het boek Vechten voor mijn kind met een TOS
Bronnen: Kentalis, JGZ, Logopedie.nl
