Larissa (34) heeft een relatie met Jerfi (49). Samen hebben ze twee dochters: Julia (6) en Bodhi (3). Het gezin woont bijna zes jaar in Wijk aan Zee.
Strand in de achtertuin
'Ons geluksmoment? Een mooie zomerdag. We halen Julia uit school en met een bakfiets vol eten, drinken, de barbecue en een kleed fietsen we naar het strand. Er is geen gevoel van tijd meer. We eten, turen, zwemmen, genieten van de zon en elkaar. De kinderen vermaken zich met zand en water.
"Wie heeft dit nou?" zeggen we dan tegen elkaar. Waar de meeste mensen voor in het vliegtuig stappen, hebben wij hier. In onze achtertuin. Dit is waarom wij hier wonen, in Wijk aan Zee. Thuis zetten we de meiden onder de buitendouche, spoelen het zand van onze voeten, pyjama aan. De dag is voldaan.'
Hinder van geur, stof en geluid
Vervolgens brengen Larissa en Jerfi de kinderen naar bed, maar omdat het – zoals vaker op een zomerdag – zo warm is, zetten ze de ramen open. Daar is weer die realiteit en kukelt dat zalige geluksgevoel een beetje het raam uit. Verderop bij Tata Steel zijn ze druk in de weer. Het geluid dendert hun serene zomeravond binnen. Net als de geur.
Larissa: 'Dan zeg je tegen jezelf: ik hoop dat het ooit stopt. Dat er een dag komt dat de overheid ingrijpt of dat het personeel zelf het werk neerlegt. Dat iedereen hetzelfde doel krijgt: frisse lucht en vrijuit ademen voor iedereen die hier woont, werkt en leeft.'
Fijnstof en stikstofoxiden
Dat die frisse wind er nu niet is, werd afgelopen 22 september weer duidelijk. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat de bewoners van de IJmond extra kans hebben om ziek te worden door de huidige uitstoot vanaf het terrein van Tata Steel. Het RIVM zegt op hun website: 'De meeste winst voor de gezondheid in de IJmond is te bereiken door de hinder door en blootstelling aan uitstoot van Tata Steel te verminderen.'
In het onderzoek bracht het RIVM beschikbare kennis samen over de samenhang tussen de uitstoot van het Tata Steel-terrein en de gezondheid van mensen die in de omgeving wonen. 'Zo ervaart 80 procent van de inwoners van Wijk aan Zee hinder van geur, stof en geluid. En door de uitstoot van fijnstof en stikstofoxiden door Tata Steel is de verwachte levensduur daar 2,5 maand korter.'
Lees ook: Baby's krijgen in de buik al roet van luchtvervuiling in hun organen
Trots op zijn werk
Even terug in de tijd. Jerfi en Larissa groeiden zelf allebei op in Beverwijk. Larissa: 'Mijn opa werkte bij Tata Steel en was trots op zijn werk. De buurman, vaders van kinderen bij wie we speelden: veel werkten bij de Hoogovens. Tata Steel was een begrip, maar niet beladen.
Dat het vervuilend of vies was, heb ik niet meegekregen. Ik heb mijn moeder nooit horen zeggen: "Ik kan de was niet buiten hangen door Tata." Het was een andere tijd, het onderwerp speelde niet. Nooit heb ik gedacht: wat stinkt het hier. Ik heb mijn ouders er ook nooit over gehoord.
Denderend geluid
Jerfi en ik woonden driehoog op een flatje, we wilden meer ruimte, een eigen huis, een fijne plek voor onze dochter om op te groeien. Jerfi had een voorkeur voor Wijk aan Zee. We wilden in de regio blijven, dicht bij familie, vrienden en de vrijheid van het strand. Ik hou ook van de zee, dus ik was snel om en we vonden dit huis.
Achteraf misschien naïef, maar we realiseerden ons toen niet dat we zo veel last zouden kunnen hebben van Tata Steel. Dat besef kwam die eerste zomer dat we er woonden. Op een zomeravond wil je graag de ramen openzetten voor verkoeling.
En dan hoor je het denderende geluid dat er iets gestort wordt op de grond, best hard, een treintje dat heen en weer rijdt. Nu zijn er wel afspraken dat ze om middernacht moeten stoppen geloof ik, maar voor die tijd slapen gaat dan niet.'
Zwarte regen
Het gezin, dochter Julia is in die tijd nog een peuter, ziet ook de grafietregens neerkomen in hun tuin. Het RIVM beschrijft de regens zo: 'Grafietregen ontstaat bij een verwerkingsproces van het restproduct 'slak' van Tata Steel door Harsco. Volgens de vergunning van Harsco mag stof dat vrijkomt bij het kiepen van slak niet verder dan 2 meter van de bron komen.
Maar het stof werd vaak verder verspreid en kwam neer in de omgeving van Tata Steel en in de omliggende dorpen. Afhankelijk van de windrichting en windsnelheid wordt de grafietregen verspreid. Waar en hoeveel neerslag neerkomt, verschilt per grafietregen.
Grafietregen bestaat uit fijn stof en grof stof. Fijn stof is niet zichtbaar met het blote oog, en slaat minder snel neer. Mensen in de directe omgeving van Tata Steel kunnen worden blootgesteld aan grafietregen door inademing, aanraking (huid) of inslikken.'
Lees ook: Klimaatverandering: gaan we straks met de kano naar de crèche?
Blijven schoonmaken
Larissa ziet het liggen vlak voor hun eerste zomer in Wijk aan Zee, als ze bezig zijn om de tuin zomerklaar te maken. 'Er lagen grijze, glinsterende stofjes op de vensterbank en de tuintafel. Ik dacht: wat is dit? Vies vond ik het en ik dacht meteen: dat moet van de fabriek komen.
We pakten een doekje en maakten het schoon. "Dit kan niet goed zijn voor je gezondheid," zeiden we tegen elkaar. De machteloosheid: wat kun je doen? Schoonmaken, een klacht indienen en het blijven melden.'
Op het zand en het gras
De boosheid en bezorgdheid komen niet veel later, na een onderzoek van het RIVM over die grafietregens. 'We geloofden onze ogen niet. Ik was zwanger van Bodhi. We voelden ons verslagen. Uit dat onderzoek bleek dat kinderen er ziek van kunnen worden, dat deze regens schadelijk zijn voor de gezondheid.
En overal zat waar zij spelen: op het zand, de speeltoestellen, het gras, alles. En niet alles kunnen ze schoonmaken, dus hoe dan ook kreeg onze dochter er iets van binnen. Sterker nog: het zat al in haar lichaam, we speelden dagelijks op die plekken! Waar waren we in beland? We woonden er net en zaten nog op onze roze wolk.
Er was een bijeenkomst in het dorp, we wilden weten: wat is dit? Iedereen was bezorgd en boos. Waarom mag dit? Het voelde alsof de economische belangen belangrijker waren dan onze gezondheid. Verdrietig liepen we naar huis.
Samen sta je sterk
Ik ben niet iemand die naar de buren stapt om te praten over Tata Steel. Het blijft een gevoelig onderwerp. Er is ook een tweedeling in het dorp. Er zijn mensen die zoiets hebben van: zeur niet zo, het valt allemaal wel mee, je weet dat het er is. Toen Julia naar de basisschool ging, kwam ik in contact met andere ouders, die zich ook zorgen maken.
Het is fijn om met deze ouders dit thema te bespreken en samen sta je sterk. Ik ben heel blij met de actiegroep Frissewind.nu (die o.a. een massaschadeclaim tegen Tata Steel indiende afgelopen zomer) en dat Greenpeace aandacht vraagt voor het onderwerp.
Lees ook: Duurzaam opvoeden? Deze 14 producten helpen je daarbij
Verkopen of verbouwen?
Natuurlijk hebben we ons afgevraagd of we moeten verhuizen. Het oude karakteristieke huis dat we hier kochten, was perfect om te verbouwen en verduurzamen. We hebben vaak gedacht: we kopen ergens nieuwbouw, ver weg van de fabriek.
Maar is dat dan de enige weg om van die schadelijke stoffen en de overlast af te komen? Door weg te gaan? Dat is toch de omgekeerde wereld? En dat terwijl we zo verliefd zijn op ons plekje. Met de luxe van de zee en het strand, de duinen en het kneuterige dorpje.
De fabriek hoort erbij
We kozen ervoor: we zetten ons in om die vervuiling te stoppen. Je wilt niet je leven erdoor laten beheersen, je hele humeur gaat eraan. Ik ben er niet voor dat Tata Steel weggaat. De fabriek staat er al ruim honderd jaar, dat wisten we ook.
De imperfectie van die stomende fabriek tussen de duinen en het strand hoort bij het dorp. Bij ons. Wijk aan Zee is niet perfect, iedereen mag hier zijn: de fabriek en industrie en een prachtig mooi stuk natuur. Die twee werelden bij elkaar is niet verkeerd, maar het moet niet zo zijn dat de industrie de gezondheid van de mensen beïnvloedt.
Kleine stappen
De vervuiling moet stoppen. Het voelt vaak scheef in deze tijd van klimaatverandering. Wij zijn thuis bezig om ons huis te verduurzamen, zonnepanelen aan te schaffen, gewoon de dingen die je doet voor een duurzaam leven.
Maar ik kan met mijn kleine stapjes, en veel burgers met mij, lang niet zulke grote slagen maken als Tata Steel. Soms voelt het alsof de druk om te verduurzamen en gezondere keuzes te maken meer bij de burger ligt dan bij zo'n grote fabriek met z'n economische belangen.
Schuldgevoel
Gelukkig zijn er verbeteringen. 'De speeltuinen worden een keer per dag schoongemaakt door Tata Steel en de grafietregens zijn gestopt. Maar de gezondheidsrisico's blijven. Het voelt machteloos, we hadden van de week alle vier een ontstoken oog en je eerste gedachte is dan toch: zou het door Tata komen? Dat kan, hoeft niet. Dat hard maken is lastig.
En hoe zal de toekomst eruitzien? Ik voel me schuldig als moeder, want je wil niet dat ze, als ze straks volwassen zijn en ziek worden, vragen: "Je wist dat het zo schadelijk was, waarom zijn we dan niet verhuisd?" Er is altijd de angst dat ze ziek worden omdat we hier wonen en er dus ook voor kiezen om hier te blijven wonen. Dat vind ik moeilijk.
Lees ook: Astma bij kinderen: wat moet je weten?
Geen gezondheidsklachten
Straks krijgen ze astma of iets met hun longen. Je ruikt een heleboel, hoort een heleboel, maar er is ook een heleboel dat we niet zien of ruiken. Wanneer we meteen onze verhuisdozen inpakken? Als een van onze kinderen ziek wordt, dan is het al te laat, maar dan is het klaar. Want we hebben nu gelukkig geen gezondheidsklachten.
We proberen zo gezond mogelijk te leven en gezonde keuzes te maken. Ook gaan we misschien weg als Tata Steel zich niet aan de tot nu toe gemaakte afspraken houdt, of als er weer een incident zoals de grafietregens is. Dan ga je toch denken: dit is een gevecht dat we nooit gaan winnen.
Misschien kiezen we dan eieren voor ons geld. Hoewel: wie wil er dan nog in Wijk aan Zee wonen? Krijg je überhaupt je huis verkocht? Laatst waren we in Denemarken, dat trekt ons erg, die eindeloze ruimte.
Plannen maken
Ondanks de twijfels kiezen we ervoor om hier te blijven. En te kijken naar wat ons op dit moment blij maakt. We hebben een tuinhuis gebouwd, en we hebben nog meer verbouwplannen om te verduurzamen. En als we dan bij onze favoriete strandtent Timboektoe zijn, zetten ze meteen twee kopjes onder de koffiemachine zodra ze ons zien. Onze meiden spelen in het zand, wij turen naar de zee of naar boten die binnenvaren via de pier. Ja, dan is het meteen vakantie.'
