Dit artikel verscheen eerder in De Gelderlander. De trailer van de film bekijk je onder aan dit artikel.
Een diepvries die steeds voller wordt met flesjes ingevroren moedermelk. Dat beeld komt telkens terug. De melk krijgt in de film de functie van een personage. Of de melk een tegenstander of medestander is, daar zullen kijkers verschillend over denken. In elk geval is de moedermelk onlosmakelijk verbonden met het rouwproces waar de hoofdpersoon doorheen gaat.
De eerste speelfilm van Stefanie Kolk (37) ziet er heel Nederlands uit en wie de omgeving van Nijmegen kent, herkent het landschap. Melk krijgt niet alleen lovende recensies in Nederland maar ook internationaal. De film is geselecteerd voor tal van festivals in en buiten Europa. Op het prestigieuze filmfestival van Venetië was de ontvangst ook zeer positief.
'Verdriet om een doodgeboren kindje is universeel', zegt de filmmaakster. 'De persoonlijke invulling met plaatselijke eigenheden maakt het verhaal juist invoelbaar.'
Gefilmd in Nijmeegse omgeving
'Ik heb de Nijmeegse omgeving gekozen om me als verteller zekerder te voelen', vervolgt ze. 'Zelf heb ik nooit een stilgeboorte meegemaakt. Deze film volgt de personages van heel dichtbij. Door gebruik te maken van wat mij bekend is: de stad waar ik ben opgegroeid, hoe mensen hier praten, hoe mijn vrienden en familie met elkaar omgaan, durfde ik erop te vertrouwen dat de toon klopte. De kleine rollen, zoals artsen en verpleegkundigen, zijn gespeeld door echte zorgverleners uit de regio Nijmegen.'
Haar eigen ervaring met moedermelk was de aanzet tot deze film. De filmmaakster was een paar jaar geleden in Londen voor een filmfestival. Haar dochter was 1 jaar oud en bleef thuis. Kolk was van plan om de borstvoeding af te bouwen.
We staan er niet altijd bij stil, maar mensen zijn zoogdieren. De essentie van je verbinden met een ongeboren kindje begint fysiek, het is een oergevoel.
Stefanie Kolk
'Ik had het niet verwacht, maar ik voelde verdriet dat ik zou stoppen met voeden, dat deze periode voorbij zou zijn. We staan er niet altijd bij stil, maar mensen zijn zoogdieren. De essentie van je verbinden met een ongeboren kindje begint fysiek, het is een oergevoel.'
Ze moest ook denken aan haar zus die een stilgeboren kindje heeft gehad en haar borsten moest afbinden om de melk te stoppen. 'Het gegeven moedermelk intrigeerde me. Wat gebeurt er als een vrouw na een doodgeboren kindje doorgaat met kolven en probeert een nieuwe bestemming te vinden?'
Interviews over stilgeboorte
Stefanie Kolk interviewde vrouwen en mannen die een stilgeboorte hebben meegemaakt. 'Er waren vrouwen die per se hun moedermelk wilden doneren, anderen wilden er juist zo snel mogelijk mee stoppen. In elk geval werd me duidelijk hoe verschillend mensen rouw beleven.'
Melk is gefilmd zonder effectbejag. Het jonge stel Robin (Frieda Barnhard) en Jonas (Aleksej Ovsiannikov) wordt gevolgd in sobere scènes. In hun eenvoudige woning zoals je die veel ziet in Nijmeegse jaren 70-wijken. Tijdens gesprekken met de verloskundigen en verpleegkundigen. Als familie en vrienden de twee opvangen bij thuiskomst.
Robin heeft in het ziekenhuis gehoord dat haar lichaam melk kan aanmaken, ze krijgt een kolfapparaatje mee om haar borsten leeg te maken als ze pijn doen. 'Steeds minder melk pompen, dan droogt de stroom op', is het advies.
Afgewezen voor donatieprogramma
Als ze de melk door de gootsteen moet spoelen, wordt ze nóg verdrietiger. Robin besluit mee te doen aan een donatieprogramma van het ziekenhuis. Om mensen te helpen die geen moedermelk kunnen produceren, 'dan komt er nog iets goeds uit voort'. Ze heeft al een behoorlijke voorraad als ze hoort dat ze is afgewezen. Vanwege een eerder doorgemaakte infectie voldoet ze niet aan de criteria.
Vastberaden gaat Robin online op zoek naar informele kanalen om de melk weg te geven. Intussen kolft ze door en groeit de voorraad flesjes.
Een ander terugkerend element is de wandelgroep 'Rouwen in stilte' waar Robin zich bij aansluit. Een diverse groep mensen die zwijgend door de bossen bij Groesbeek en Molenhoek loopt. 'Ik heb het eerst bedacht', zegt Kolk. 'Ik zag het beeld van zo'n wandelgroep voor me. Vervolgens bleek dat er echt groepen bestaan die in stilte rouwen in de natuur.'
Niet veel gepraat
Ook in andere scènes van Melk wordt niet veel gepraat. 'Praten over rouw is natuurlijk heel belangrijk', zegt Kolk. 'En het staat ook als het ware op een voetstuk als de beste manier om te rouwen. Maar het is niet de enige manier waarop mensen verdriet delen met een ander. Ik wilde met deze film laten zien wat er nog meer gebeurt, lichaamstaal en hoe mensen met elkaar omgaan. Een vader uit de voorgesprekken vertelde me dat hij zich eerst afvroeg wat hij moest zeggen of doen. Tot hij zich realiseerde dat hij er gewoon voor zijn vrouw moest zijn.'
'Deze film gaat ook over hoe mensen zich zonder woorden met elkaar verbinden. Dat zie je bijvoorbeeld tussen Robin en Jonas. Zij hebben een vertrouwde vanzelfsprekendheid. Bij de wandelgroep zie je met blikken en gebaren verbanden ontstaan.'
Melk oogt bedrieglijk eenvoudig, maar is meeslepend. Door de kleine maar betekenisvolle verschuivingen in de terugkerende handelingen en scènes. Soms met subtiele humor. Zoals bij de wandelgroep waar zelfs het inschrijven in stilte gebeurt.
Heldin met een missie
Al die tijd groeit de melkvoorraad. Er wordt een extra vriezer aangeschaft om de flesjes weg te stouwen. Die melk! Daar moet wat mee gebeuren. Vrienden van Robin beginnen inmiddels te twijfelen aan haar missie en ook de kijker vraagt zich misschien af of dit wel gezond is.
Kolk: 'Ik ben een bewonderaar van de filmmaker Miyazaki. Hij is bekend van animatiefilms als Spirited Away. Zijn heldinnen zijn vrouwen met weinig innerlijk conflict. Ze zijn niet bang voor het gevaar en worden er zelfs vrienden mee. Ze weten wat ze moeten doen en gaan ervoor. Robin lijkt op een hoofdpersoon van Miyazaki.'
Rouw is een eenzaam proces, laat Kolk zien. En iedereen verwerkt verdriet op zijn eigen manier. Al die flesjes melk van Robin maken haar verlies zichtbaar: geen kindje, geen moederschap, wel die grote hoeveelheid moedermelk. Tegelijkertijd wekt haar kalme vastberadenheid begrip en bewondering. Het komt wel goed met haar.
Dit artikel verscheen eerder op De Gelderlander.
Auteur: Anne Nijtmans voor De Gelderlander
