De gepromoveerde verloskundige Bahareh Goodarzi heeft zich samen met schrijver en journalist Daan Borrel in deze materie verdiept. Goodarzi is ook docent aan de Academie Verloskunde Amsterdam Groningen (onderdeel van Hogeschool Inholland) en postdoctoraal onderzoeker op de afdeling Verloskundige Wetenschap aan het Amsterdam UMC.
In haar onderzoek richt Goodarzi zich op discriminatie en rechtvaardigheid in de geboortezorg, waarbij ze onder meer aandacht heeft voor racisme. Haar boek Baren buiten de box is een pleidooi om het risico op ziekte en sterfte tijdens zwangerschap en baring te verminderen door gelijkwaardige zorg. Voor het boek interviewde ze tien wetenschappers en beleidsmakers.
Je schrijft in je boek dat wereldwijd zwangeren en baby's van kleur met een migratieachtergrond een hogere kans hebben om te overlijden dan witte zwangeren en baby's zonder migratieachtergrond. Ook in Nederland bestaat dit verschil. Hoe kan dit?
,,Ondanks dat we meer zorg zijn gaan geven in Nederland, en we het heus hartstikke goed doen vergeleken met andere landen, worden de cijfers voor ziekte en sterfte van zwangeren en baby's rondom vroeggeboorte en andere geboorteproblematiek niet duidelijk veel beter.
Toen ik voor mijn proefschrift onderzoek deed naar hoe we de zorg het beste kunnen laten aansluiten bij de individuele behoeften van zwangeren om ziekte en sterfte te verminderen, ontdekte ik dat het probleem niet alleen in de zorg zelf zit, maar vooral daarbuiten, namelijk bij omgevingsfactoren.
Waar mensen geboren zijn, wat ze eten, of ze toegang hebben tot een goede baan of opleiding, en informatie over gezondheid, of ze in een omgeving met schone lucht wonen: al die factoren blijken veel bepalender te zijn voor gezondheid, dan de zorg die we leveren.
Lees ook: Onderzoek wijst uit: kind in groene omgeving ervaart minder angstklachten
Zwangere vrouwen en baby's die tot gemarginaliseerde groepen behoren - met andere woorden, mensen die minder kansen krijgen in onze maatschappij als gevolg van discriminatie - doen het over het algemeen het slechtst.
Vaak wordt er, zelfs in de zorg, gedacht dat we dingen als diabetes, te hoge bloeddruk en zelfs kans op overlijden kunnen herleiden naar biologie. Maar dat blijkt niet waar. Het heeft meer te maken met (het ontbreken aan) kansen in de samenleving als gevolg van discriminatie, waardoor sommigen ongezonder beginnen aan een zwangerschap en daarbij op oneerlijke gronden anders behandeld worden dan anderen. De complexiteit van die sociaal-maatschappelijke factoren zorgt dat ze het minder goed doen in de zorg, en dat is heel erg kwalijk."
Je geeft aan dat zelfs in de zorg wordt gedacht dat biologie de oorzaak is van bepaalde gezondheidsproblemen. Dat klinkt best racistisch.
,,Je kunt stellen dat de zorg in principe ook racistisch is. Een witte heterovrouw is de norm in de verloskundige zorg, waardoor zwangeren van kleur minder goede geboortezorg ontvangen. Neem bijvoorbeeld de vingeroximeter; dat is het apparaat dat je om iemands vinger klemt om het zuurstofgehalte te meten. Dit is gemaakt om te werken op een witte huid, en werkt minder goed op een donkere huid.
Of wat dacht je van de poppen waar studenten de baring of bloedprikken op leren, maar ook alle afbeeldingen in de lesboeken. Dat is allemaal wit. Een gevolg is bijvoorbeeld dat zorgprofessionals niet goed leren om ziekten te herkennen op een donkere huid. In de zorg levert dit problemen op, bijvoorbeeld bij het beoordeelden of een pasgeborenen voldoende zuurstof in het lichaam heeft door naar de kleur van de huid te kijken. Ook worden huidafwijkingen bij kinderen met een donkerdere huid later of niet herkend.
Lees ook: Verloskundige Djanifa: 'Hoog tijd voor voorlichtingsposters waar iedereen zich in herkent'
Ook je kans op vaginaal bevallen wordt als hoger ingeschat als je je als zwangere als wit wordt gezien. Hartstikke vreemd natuurlijk. De meeste zorgprofessionals weten niet dat het gebruik van ras en etniciteit om iets te zeggen over het verloop van de baring berust op raciale ideeën. Deze kennis is gebaseerd op laatnegentiende-eeuws onderzoek waarin witte en mannelijke westerse onderzoekers onderscheid probeerden te maken tussen groepen op basis van de afmeting van de schedel en het bekken.
In die onderzoekstraditie maakte anatoom William Turner verschillen tussen het bekken van witte en zwarte mensen en associeerde het bekken van zwarte mensen met dat van apen, waardoor het minder geschikt zou zijn om te baren. Uiteraard heeft onderzoek uitgewezen dat deze theorie niet klopt.
Wat belangrijk is om toe te voegen, is dat de zorgverlener ook slachtoffer is van het systeem. Ik als verloskundige kan niets doen aan de (maatschappelijke) problemen die er al jaren zijn. Ik kan iemand wel vertellen biologisch en onbewerkt te eten, maar als diegene een kleine portemonnee heeft, is dat veel minder haalbaar. Er zijn gelukkig wel programma's om mensen te ondersteunen, maar die stoppen op een gegeven moment. Onze maatschappij is dus niet toereikend genoeg op dat gebied."
Lees ook: Hoeveel groente en fruit moet een kind eten?
In je boek schrijf je dat veel zorgprofessionals het idee hebben dat zwarte mensen minder pijn ervaren dan witte mensen. Voor dit laatste vooroordeel bestaat zelfs een term, namelijk 'obstetrische taaiheid'. Studies laten zien dat veel zorgprofessionals dit nog steeds geloven en dat het hun besluitvorming over zorg beïnvloedt. Zo blijkt uit studies bijvoorbeeld dat zwarte barenden en barenden van kleur minder vaak pijnmedicatie krijgen als ze daarom vragen en later geholpen worden als ze pijn melden bij een levensbedreigende situatie zoals een baarmoederscheur. Waar komt dit toch vandaan?
,,Discriminatie ontstaat als gevolg van vooroordelen. En die vinden vaak onbewust plaats. Daar word je mee opgevoed. Als je wordt geboren krijg je vaak al roze of blauwe kleding aan, dus kleur associëren we al met sekse en gender. Meisjes zijn schattig, jongens zijn stoer. En dat gaat alleen maar door.
Associaties worden gelegd tussen gedragingen, waarden, normen en bepaalde groepen, en die worden geïnternaliseerd. Als je iemand vraagt of diegene discrimineert, is het antwoord vaak 'nee natuurlijk niet', maar het gebeurt onbewust. Want uit onderzoek blijkt dat het idee dat zwarte vrouwen minder pijn ervaren dus wel degelijk leeft. Of dat mensen uit bijvoorbeeld India hun pijn overdrijven, en dat Nederlanders dat niet doen. Onze samenleving is een discriminerende samenleving en de geboortezorg is daarin niet heilig."
Lees ook: Het belang van representatie voor kinderen: 'Het moet juist niet opvallen, het moet normáál zijn'
Hoe werken wij samen toe naar verandering in de geboortezorg?
,,Zwangeren worden gezien als gelijk, maar dat zijn ze niet. Iedereen is anders en de maatschappij en de zorg kunnen niet goed inspelen op die verschillen. Om dat te kunnen, moeten we mensen als gelijkwaardig gaan zien. We moeten de maatschappij verantwoordelijk houden, en die vormen we allemaal samen.
Wat je zelf kunt doen? Ga op zoek naar belangenorganisaties (bijvoorbeeld de GeboorteBeweging of Het Buikencollectief) en laat je stem horen. En ga naar protesten. Juist als je niet direct te maken krijgt met deze vooroordelen of discriminatie. Ga er staan voor je buurvrouw, je zus, je vriendin, je kinderen. Samen staan we sterker."
Baren buiten de box is verschenen bij De Arbeiderspers (21,99 euro).
