Hormoonzalf bij je kind

Wat is hormoonzalf?

In hormoonzalf zitten corticosteroïden: een medicijn dat lijkt op het hormoon cortisol, dat door onze bijnieren wordt aangemaakt. Deze corticosteroïden zorgen ervoor dat de ontstekingsreactie van de huid wordt geremd. Het onderdrukt eigenlijk het afweersysteem in de huid. Daarnaast helpt het ook tegen de jeuk.

Hormonen in hormoonzalf

In hormoonzalf zitten géén geslachtshormonen, ‘echte’ hormonen, of (anabole) steroïden, zoals nogal eens wordt gedacht. Er zitten alleen synthetische bijnierschorshormonen in: corticosteroïden. Deze corticosteroïden lijken op het lichaamseigen hormoon cortisol, dat als functie heeft ontstekingen en celdeling te remmen.

Wanneer gebruik je hormoonzalf?

Als je kind eczeem heeft, kun je dit in eerste instantie proberen te verminderen of te laten verdwijnen met andere middelen. Zeker bij beginnend eczeem is het vaak goed onder controle te krijgen met een neutrale, vette zalf. Ook als het eczeem verdwenen is, is het belangrijk dat je de huid van je kind nog regelmatig insmeert met een vette crème of zalf, zodat het minder snel terugkomt.

Maar als je kind hevige of hardnekkig eczeem heeft, er niet vanaf kan blijven omdat het zo jeukt, er zelfs slecht door slaapt of als er door het krabbelen wondjes ontstaan en het pijn gaat doen, is het tijd om er mee langs de huisarts te gaan. De huisarts kan goed beoordelen of het nodig is om (tijdelijk) een hormoonzalf te gebruiken om het eczeem onder controle te krijgen.

Kan hormoonzalf eczeem genezen?

Nee, hormoonzalf kan eczeem niet genezen, maar het zorgt er wel voor dat de symptomen van het eczeem verminderen en verdwijnen. Zo kan de huid zich herstellen. In principe is eczeem een chronische ziekte, die niet (blijvend) te genezen is.

Eczeem wordt bij kinderen vaak in stand gehouden doordat ze eraan blijven krabbelen of erover wrijven. Daardoor kan de huid niet herstellen. Maar als door het gebruik van hormoonzalf de jeuk en huiduitslag verminderen, stopt je kind waarschijnlijk met krabben en krijgt de huid wél de kans om goed te herstellen. Als die eenmaal hersteld is, kun je het gebruik van de hormoonzalf afbouwen, in de hoop dat het eczeem daarna (voorlopig) niet meer terugkomt. Soms komen de klachten wel meteen terug (vaak als je te abrupt stopt met het middel), soms pas na een tijdje, maar in het beste gevalkomen de klachten helemaal niet meer terug.

Eczeem is een vervelende aandoening, maar hoeft niet permanent te zijn. Soms verdwijnt het een tijdje of het kan juist ineens verergeren. Hormoonzalf kan helpen om uitbraken van eczeem snel onder controle te krijgen en het eczeem weer te laten verdwijnen.

Als je een permanente oplossing wilt voor het eczeem, kun je (in het geval van contacteczeem of een allergie) proberen de precieze oorzaak te achterhalen – maar dat is soms erg lastig. Als je weet door welk stofje of welke prikkel het eczeem ontstaat of verergerd wordt, kun je ervoor zorgen dat je kind niet meer in contact komt met die stof. In het geval van atopische eczeem, waarbij het van binnenuit komt, is de oorzaak een erfelijke aanleg. Daar kun je helaas niets aan veranderen. Een kind kan er nog wel overheen groeien.

Hormoonzalf voor kinderen

Er bestaan verschillende sterktes van hormoonzalf: deze zijn onderverdeeld in vier klassen. Klasse 1 is het minst sterk en 4 het sterkst. Voor kinderen worden over het algemeen klasse 1 en 2 gebruikt, zoals hydrocortisonacetaat 1% (klasse een) en triamcinolonacetaat 0,1% (klasse twee).

Klasse 1 en 2 kunnen zonder problemen bij kinderen worden gebruikt. Bespreek met de huisarts of apotheker hoe de zalf precies gebruikt moet worden en lees altijd de bijsluiter. In principe geldt:

• Gebruik niet meer dan 30 gram hormoonzalf per week bij kinderen die jonger zijn dan twee jaar.
• Gebruik niet meer dan 50 gram per week bij kinderen tussen twee en vijf jaar.
• Voor kinderen ouder dan vijf geldt: gebruik maximaal 100 gram per week.

Hormoonzalf van klasse 3 en 4 wordt eigenlijk alleen voorgeschreven als er sprake is van extreem eczeem dat steeds verergert. In dat geval wordt je kind meestal al behandeld door een dermatoloog, niet meer door de huisarts.

Verschillende soorten

Soms is het even zoeken wat de beste hormoonzalf is voor jouw kind. Er bestaan namelijk verschillende soorten dikke zalven, maar ook dunnere crèmes of lotions en in verschillende sterktes. De huisarts kan op basis van de klachten van je kind beoordelen welke soort de beste optie is om mee te beginnen. Heeft de eerste optie weinig of geen effect, dan kan het zijn dat hij een iets sterkere klasse nodig heeft of een dikkere zalf. Het heeft dan geen zin om de minder sterke zalf extra dik op te smeren of vaker te gebruiken. Het is verstandiger om terug te gaan naar je huisarts en een andere (sterkere) optie te proberen, tot het eczeem onder controle is.

Hoe gebruik je hormoonzalf?

Hormoonzalf kun je niet onbeperkt gebruiken. Het is belangrijk om je goed aan de voorgeschreven dosis te houden en om tussendoor ‘stopdagen’ te houden. Zo voorkom je bijwerkingen. Juist gebruik van hormoonzalf houdt in:

• Bespreek vooraf met de huisarts op welke manier je de zalf bij jouw kind moet gebruiken. Je krijgt dan een persoonlijk smeeradvies voor jouw kind. Ga niet alleen op de instructies in de bijsluiter af.
• Smeer de zalf niet vaker op dan voorgeschreven.
• Over het algemeen wordt voor kinderen aangeraden om vier dagen achter elkaar wel te smeren en de zalf daarna drie dagen achter elkaar niet te gebruiken. Door deze stopdagen voorkom je dat de huid gaat wennen aan de zalf en dat er bijwerkingen optreden.
• Als het eczeem tijdens de stopdagen steeds weer snel terugkomt of verergert, moet je de zalf niet alsnog gaan gebruiken tijdens die drie dagen. In dat geval kun je beter een hormoonzalf van een klasse hoger gaan gebruiken, maar houdt die stopdagen in stand.
• Smeer de zalf normaal dik op je huid. Niet extreem dun smeren, zoals soms wordt geadviseerd.
• Wees voorzichtig met hormoonzalf op het gezicht, in de lichaamsplooien en rond de genitaliën van je kind, want daar is de huid extra gevoelig voor corticosteroïden. Bij eczeem rond die gebieden krijg je daarom in principe altijd een hormoonzalf van de lagere klasse.
• Bouw het gebruik wanneer het moment daar is, rustig af.

Afbouwen

Wil je stoppen met het gebruik van de hormoonzalf omdat het eczeem verdwenen is? Bouw het dan rustig af. Zo kun je uitproberen of je kind met minder dagen per week ook eczeemvrij blijft. En misschien kun je wel helemaal stoppen met de medicijnzalf.

Stop niet direct met smeren zodra je verbetering ziet. Realiseer je dat je alleen de buitenkant van de huid ziet. Het kan zijn dat die goed aan het herstellen is, maar de onderste huidlagen moeten ook de kans krijgen om weer gezond te worden. Wacht dus tot de huid echt weer gezond is, hou hierbij de aangeraden smeerperiode van de huisarts aan. Begin daarna met afbouwen.

Afbouwen doe je als volgt:

• Smeerde je twee keer per dag, ga dan een keer per dag smeren. Blijft dit goed gaan, bouw dan verder af.
• Smeerde je vier dagen en hield je drie stopdagen? Ga dan naar drie dagen smeren en vier stopdagen.
• Blijft het eczeem weg, ga dan naar twee dagen smeren en vijf stopdagen. En vervolgens naar een dag smeren en zes stopdagen. Daarna kun je helemaal stoppen met het gebruik.

Mogelijke bijwerkingen

Zoals bij elk medicijn zijn er een aantal mogelijke bijwerkingen van hormoonzalf, die verplicht in de bijsluiter vermeld moeten worden. Maar de kans op die bijwerkingen is klein. Zeker bij de lichtere hormoonzalven (klasse een en twee) treden bijna nooit bijwerkingen op. De mogelijke bijwerkingen op een rijtje:

• Je kind zou allergische kunnen reageren op (een van de ingrediënten) van de zalf, met symptomen als verergering van de jeuk, roodheid of zwellingen.

Bij langdurig gebruik (na maanden of jaren) of onjuist gebruik:

• Dunner worden van de huid waardoor onderhuidse bloedvaatjes en blauwe plekken (sneller) zichtbaar worden.
• Donkere of lichte verkleuring van de huid.
• Bij gebruik in de buurt van de ogen: verhoging van de oogboldruk.

Daarnaast kunnen er bij langdurig gebruik en grote hoeveelheden van een sterke soort hormoonzalf nog een aantal bijwerkingen optreden, als de corticosteroïden in het bloed worden opgenomen. Deze mogelijke bijwerkingen bij langdurig gebruik kunnen zijn:

• Een opgezwollen gezicht.
• De eigen cortisolhuishouding (de natuurlijke variant van het hormoon) kan verstoord raken.
• Onderdrukking van de werking van de bijnierschors.
• Vertraging van de lengtegroei bij kinderen.
• Kans op osteoporose (botontkalking).

Als je deze lijst met bijwerkingen leest, is het best begrijpelijk als je een beetje huiverig wordt om de zalf te gebruiken. Maar zolang je de zalf gebruikt op de manier zoals de huisarts je heeft voorgeschreven, is de kans op bijwerkingen echt minimaal. Zeker bij de lichtere hormoonzalven die voor kinderen worden voorgeschreven.

Angst voor hormoonzalf

Sommige ouders willen liever geen hormoonzalf gebruiken tegen het eczeem van hun kind. Dat is op zich begrijpelijk, omdat de zalf volgens een vast schema gebruikt moet worden en ook weer afgebouwd moet worden. Maar als je het op de juiste manier gebruikt, is de zalf volkomen veilig. Hormoonzalf bestaat al heel lang en er is veel onderzoek naar gedaan waardoor precies bekend is welke bijwerkingen ’ie kan hebben én hoe je die kunt voorkomen door middel van juist gebruik.

De angst voor hormoonzalf komt vooral door de naam. Het klinkt een beetje eng doordat er gesproken wordt over hormonen. Sommige mensen beschouwen die als ‘troep’ en willen niet dat hun kind daarmee in aanraking komt.

De keuze voor het wel of niet gebruiken van hormoonzalf bij je kind ligt bij jou. Je kunt altijd eerst proberen of neutrale crèmes en zalven werken. Ook kun je op internetfora positieve ervaringen lezen over sommige homeopathische middelen. Maar als jouw kind erg veel last heeft van het eczeem, continu jeuk heeft en er slecht door slaapt, is het toch verstandig om (tijdelijk) de hormoonzalf te proberen. Het kan het leven van je kind een stuk prettiger maken.

Fabels en feiten over hormoonzalf

Angst voor hormoonzalf komt zo vaak voor, dat er zelfs een officiële naam voor is: corticofobie. De weerstand tegen hormoonzalf komt eigenlijk voort uit vooroordelen over hormoonbehandelingen: zo wordt er weleens gezegd dat hormoonzalf astma zou kunnen veroorzaken, maar dat is een fabel. We zetten een aantal van die fabels én een aantal feiten, voor je op een rij:

FABEL: Eczeem kan door hormoonzalf ‘naar binnen slaan’ en astma veroorzaken.

Dit is dus niet waar. Het is wel zo dat kinderen met atopisch eczeem sowieso een grotere kans hebben om (later) ook astma te krijgen. En niet alleen astma, maar ook hooikoorts of andere (voedsel)allergieën. Dit komt omdat het allemaal uitingen zijn van hun atopische aanleg. Of een kind die atopische aanleg heeft of niet, is erfelijk bepaald. Daar heeft de hormoonzalf geen invloed op. Er zijn dus zeker kinderen die na het gebruik van hormoonzalf tegen eczeem later astma hebben gekregen, maar de zalf was daar niet de oorzaak van. Die astma hadden ze zonder het gebruik van de zalf ook gekregen.

FABEL: Hormoonzalf werkt verslavend.

Je kind zal niet verslaafd raken aan hormoonzalf. Zolang je je aan het smeeradvies en de gebruiksaanwijzing houdt, is het gebruik van de zalf veilig en went de huid er ook niet aan.

FEIT: Hormoonzalf neemt de oorzaak van het eczeem niet weg.

Dat klopt: hormoonzalf geneest het eczeem niet, maar onderdrukt de symptomen. Het neemt de oorzaak van het eczeem dus niet weg. Vaak komt het van binnenuit, doordat je kind er erfelijke aanleg voor heeft. Daar kun je niets aan veranderen. Er kan ook sprake zijn van een allergie, maar het is vrij lastig om te achterhalen om wat voor allergie het gaat. Als je vermoedt dat je kind allergisch is en je wilt uitzoeken voor welke stof, dan moet je daar voor worden doorverwezen naar een specialist of een arts in het ziekenhuis.

FABEL: Hormoonzalf mag niet in het gezicht gesmeerd worden.

Dat verschilt per zalf. Een dokter zal bij eczeem in het gezicht meestal hydrocortisonacetaat 1% (klasse een) voorschrijven: dat is de lichtste hormoonzalf. Die mag wel in het gezicht gebruikt worden. Je moet wel voorzichtig zijn in het gebruik rondom z’n ogen: bespreek dit ook altijd even met de arts die de zalf voorschrijft.

FABEL: Je krijgt er witte vlekken van.

Omdat hormoonzalven er soms voor kunnen zorgen dat bloedvaatjes even dichtknijpen (vasoconstructie) kan de plek waar een (sterke) hormoonzalf wordt gesmeerd tijdelijk wat lichter zijn. De witte vlekken die ontstaan op de plekken waar eczeem heeft gezeten, worden niet veroorzaakt door de hormoonzalf, maar door het eczeem zelf. Doordat er eczeem was, kon het pigment niet op de normale manier verdeeld worden in de huid, waardoor er een witte vlek ontstaat. Gelukkig is dit allemaal tijdelijk.

FABEL/FEIT: Als je de voeding van je kind aanpast, heb je geen hormoonzalf nodig.

Dit is in principe niet waar. Voeding heeft vrijwel zelden invloed op eczeem. Maar als je kind regelmatig na het eten onder het eczeem zit en daarnaast dan ook nog andere klachten heeft (zoals maag- of darmklachten, hoesten of een piepende ademhaling), kan het wel zijn dat het om een allergische reactie op voeding gaat. In dat geval is het verstandig om te laten uitzoeken of er misschien sprake is van een voedselallergie.

Alternatieven voor hormoonzalf?

Wil je echt liever geen hormoonzalf gebruiken bij je kind? Er zijn een aantal alternatieven:

• Neutrale zalven: beginnende eczeemplekjes kun je met een neutrale zalf vaak onder controle krijgen. Zo’n zalf of crème bevat geen medicinale stoffen, maar is vooral bedoeld om de huid vet te houden. Hierdoor wordt het vocht in de huid vastgehouden en voorkom je dat de huid verder uitdroogt. Zo kan ’ie zich weer herstellen.

Neutrale zalven of crèmes die bij eczeem worden aangeraden zijn onder meer:
– Cetomacrogolzalf of -crème
– Lanettezalf of -crème
– Vaseline-Cetomacrogolcrème
– Vaseline-Lanettecrème
– Koelzalf (unguentum leniens)
– Paraffinevaseline
– Droge-huidzalf van Drs Leenarts

• Teerzalf: een andere zalf die vroeger regelmatig bij eczeem werd gebruikt, is teerzalf. Deze kan heel effectief zijn, maar weinig artsen schrijven het nog voor. De nadelen zijn vooral dat het erg vlekt en een vreemde geur heeft.
• Calcineurine remmers: in de zalf tacrolimus (Protopic) en de crème pimecrolimus (Elidel) zitten geen hormonen. Kinderen vanaf twee jaar mogen deze middeltjes gebruiken. Het wordt meestal voorgeschreven in het geval dat de hormoonzalf niet werkt of als je kind langdurig hormoonzalf zou moeten gebruiken. Ze worden voorgeschreven door een dermatoloog.
• Homeopathische middelen: De werking van homeopathische geneesmiddelen is niet wetenschappelijkebewezen, maar er zijn positieve verhalen over te vinden. Maar zoals bij zo veel: bij het ene kind kan het goed werken, terwijl het bij het andere kind geen effect heeft.

Podcast ‘Ouders van Nu vraagt door’: Eczeem

Dit artikel is tot stand gekomen en goedgekeurd door artsen en andere (medische) deskundigen van het Ouders van Nu expertteam.

Bronnen: Thuisarts, Diakonessenhuis

Paracetamol zetpillen

Bestel

Neusspray voor baby's

Bestel

Digitale thermometer

Shop

Vitamine D

Bestel

Oorthermometer

Shop