Seksuele opvoeding: Wat doe je als je dochter (4) aan de piemel van haar broer (5) wil voelen?

Praten over seks is hartstikke normaal. Maar met je kinderen? Da’s andere koek, vooral omdat het zo… ongemakkelijk voelt. Journalist Marleen vraagt zich af: wanneer heb je het er thuis over? En dat gênante gevoel dan?

Mag ik voelen?

Warme douche, het avondritueel is halverwege. Dochter (4) vraagt aan haar broer: ‘Mag ik es aan jouw piemel voelen?’ Zoon (5): ‘Nee, dat mag niet, die is van mij, toch mama?’ Ik knik en let op dat ik mijn ogen niet wijder opensper dan ik eigenlijk wil.

Dochter geeft niet op: ‘Maar ik heb er niet een en wil het voelen.’ Ze brengt haar hand naar voren, alsof ze een ouderwetse bel een goeie slinger wil geven. Mijn zoon springt weg.

Lees ook: Piemelles voor moeders

Onderbroekenregel

Zoon, dochter en ik hebben onlangs de onderbroekenregel besproken, een tip die ik eens in de krant had gelezen. Een speelse manier om aan je kind het fenomeen grenzen en wensen te introduceren, met in het bijzonder die in de zone van de onderbroek. Met het besef dat je lijf van jou is en dat niemand daaraan mag zitten zonder te vragen.

Het idee dat mijn dochter even de piemel van mijn zoon wil aanraken, voelt raar. Nee, herstel: ík vind het niet raar, want ik snap best wel dat ze nieuwsgierig is en dat zij geen seksuele lading aan die hele handeling geeft, maar joe, ik voel me ongemakkelijk.

Mijn zoon: ‘Maar mama, dat mag toch niet? Het is toch onder mijn onderbroek?’ Mijn hoofd ratelt, wat doe en zeg ik ook alweer in zo’n situatie? Lalala, ik wil mijn vingers in mijn oren doen. Volwassen als ik ben, zeg ik tegen mijn dochter: ‘Ik snap dat wel hoor, wij hebben er zelf geen, da’s toch anders. Maar als iemand nee zegt, dan is het nee.’ Mijn zoon knikt, dochter pakt de zeep en weg is het hele piemelvoelverhaal.

Gêne

Die avond vertel ik het aan mijn man. ‘Huh, jij, ongemak?’ vraagt hij. Het hele begrip gêne is op mij niet van toepassing, of nou ja, blijkbaar dus wel, maar doorgaans niet. Ook seks is geen taboe voor mij. Sterker nog, ooit interviewde ik zes schrijvers over hun seksscènes voor mijn afstuderen en deed ik een onderzoek naar seksscènes in de literatuur. Ik ontleedde Ik Jan Cremer en las beroepshalve porno.

Seks: ik kan er prima over praten, denken en ook het doen bevalt mij doorgaans prima. Dat seks en ik goed met elkaar gaan, wil ik ook graag aan mijn kinderen doorgeven. Het is iets fijns, en totaal niet raars. Maar zodra mijn kinderen aan elkaars geslachtsdelen willen zitten, klap ik dicht als een oester. En dat geldt eigenlijk voor alles in de combinatie van seks en mijn kinderen.

Lees ook: De seksuele ontwikkeling van je kind van baby tot tiener

Seks bespreken

‘Veel ouders zijn het ontwend om belangrijke zaken zoals seks, angst en de dood te bespreken met hun kinderen. Ze gaan het gesprek rond de keukentafel uit de weg, omdat ze het te druk hebben met zichzelf,’ zegt relatietherapeut Roefke Carmiggelt in het FD op 30 november 2022.

Praten over seks? Maar hoe oud moet je daar dan voor zijn? vraag ik me af. Wanneer begint die hele seksuele ontwikkeling eigenlijk? Nou, we zijn er vroeg bij: vanaf onze geboorte. Elsbeth Reitzema is expert seksuele vorming bij Rutgers, het expertisecentrum seksualiteit: ‘Alle kinderen maken een seksuele ontwikkeling door en dat zie je al terug in de babytijd. Zodra je hun luier uitdoet, gaat die babyhand naar het geslachtsdeel. Baby’s houden van aanraken, en vinden nabijheid fijn.’

Seksuele ontwikkeling of seksuele gezondheid gaat dus niet alleen maar over seks, de daad en lust, maar vooral over het ontdekken van je lichaam en dat elk lichaam er anders uitziet. Over ontdekken wie je bent, wat je voelt en fijn vindt. En over wat anderen fijn vinden, over aanraken, sociale interactie en identiteit. Over een jongen of een meisje zijn of misschien allebei niet. Al deze onderwerpen komen samen in de seksuele ontwikkeling, die je als ouder allemaal herkent, maar wellicht niet dusdanig als een apart onderwerp hebt bestempeld.

Lees ook: Een seksleven als ouders, hoe dan?

Basis van je bestaan

Groeit je kind seksueel gezond op, dan heeft dat veel voordelen. Reitzema: ‘Zoals een positieve kijk op hun lichaam, ze weten wat hun eigen wensen en grenzen zijn en hebben respect voor de grenzen van anderen. Seksueel gezonde mensen hebben een beter zelfbeeld en beschermen zichzelf beter tegen soa’s en onbedoelde zwangerschap. Ze kunnen gezondere keuzes maken op het gebied van seksualiteit en relaties. Ze hebben meer acceptatie naar genderkwesties en homoseksualiteit en kunnen daar op een positievere manier over praten.’

Kortom: ‘Seks raakt de basis van je bestaan,’ lees ik ergens op de website van de GGD. Groot voordeel: die seksuele ontwikkeling gaat vanzelf, daar hoef je als ouder geen slinger aan te geven. Maar wat moet je dan wel doen?

Snel ongemakkelijk

Erover praten is misschien wel het belangrijkste. Bij mij roept dat ongemak op en al helemaal aan de keukentafel. Waarom is dat? Reitzema: ‘Nagenoeg alle ouders hebben ooit seks gehad, anders hadden ze geen kinderen, en precies daaraan denken we in dit soort situaties. Wij hebben er associaties bij en ook de intimiteit van seks is niet iets wat je in verbinding wilt brengen met je kinderen. Heb je zelf van huis uit niet geleerd om over seks te praten, dan wordt het helemaal snel ongemakkelijk.’

De oplossing? Maak praten over seks normaal binnen je gezin, ook als het ongemak oproept. Reitzema: ‘Communiceren over seksualiteit kun je leren. Hoe vaker je dat doet, hoe makkelijker het is. Voor zowel de ouder als het kind.’

Lees ook: Seksuele voorlichting: wat vertel je hoe en wanneer aan je kind?

Zet je volwassen bril af

En dat ongemak over het onderwerp dan? ‘Die bestrijd je door de knop om te zetten. Zet je volwassen bril af en bedenk dat kinderen nog nooit seks hebben gehad, geen idee hebben van seksuele handelingen en dat het voor hen iets heel anders, abstracter is. Ze hebben er geen beelden bij en kennen nog geen lust, die gevoelens komen pas in de puberteit onder invloed van hormonen. Ze zien geslachtdelen én ze weten dat die een prettig gevoel kunnen geven als ze eraan zitten. Dat is het. Onze ongemakkelijke reacties voelen kinderen wel, en zo weten ze dat het een spannend onderwerp is.’

Vandaar ook die lachsalvo’s bij woorden als piemel (whoehaaaa), borsten (hahahaha) en kont (‘Hij zei kont!’). Erover praten dus, alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Je sluit aan bij de belevingswereld van je kind en brengt het simpel.

Reitzema: ‘Mijn kind (toen 6) vroeg een keer: “Mama, hoe komt die baby dan in de buik?” Ik zei: “Als er een piemel in een vagina gaat, gaat het zaadje van de man zo in de buik van de vrouw.” Dat was het. Ik geef als voorbeeld weleens: als je jeuk in je oor hebt, krab je ook met je vinger in je oor. Nou, bij seks gaat de piemel in de vagina. Zie het als een handeling.’

Net als de hik

Toen mijn zoon voor het eerst doorhad dat hij een harde piemel had, hij was een jaar of 4, riep hij: ‘Mama, mijn piemel is groot!’ Ik had geen idee wat te doen, dus zei ik: ‘Bel maar naar papa, want ik heb zelf geen piemel.’ Papa vertelde vanaf zijn werk dat springen een goed idee was. Niet veel later zag ik hem springend door de kamer gaan. Het hielp!

Was dat een goede reactie of niet? ‘Ja,’ zegt Belle Barbé, seksspecialist en schrijver van het boek 100 antwoorden bij seksuele opvoeding: ‘Soms helpt afleiden en trekt het snel weg. Je kunt vragen: “O, is het vervelend?” Zie zijn harde piemeltje als de hik, een soort ongemak waar je niet veel aan hoeft te doen.

En nee, je hoeft het niet aan te grijpen om te vertellen over seksueel plezier. Daar begrijpt je kind dan nog niet veel van. Vanaf heel jonge leeftijd kun je wel meegeven dat je lichamelijke aanrakingen fijn vindt, net als een voetmassage of kriebelen in je nek. Daarmee leer je al dat het oké en lekker is als je je lichaam aanraakt.’

Blote mensen kijken

En zo zijn er nog wel meer herkenbare situaties die het dagelijks leven je zo op het seksuele blaadje presenteert. En die een aanleiding zijn om het onderwerp te bespreken en te normaliseren. Zoals de topless vrouwen aan zee.

Barbé: ‘Ik geef ook weleens als tip om met je kind naar een naaktstrand of de hamam te gaan. Het is goed als kinderen op jonge leeftijd verschillende soorten lichamen zien. Zo leren ze dat niemand gelijk is, een mooie aanleiding om over lichaamsbeelden te praten. Je kunt vragen wat je kind ziet en ook meteen uitleggen dat dat anders is dan op televisie of in de film. Ik zeg wel altijd tegen mijn kinderen: niet wijzen, niet staren, dat is niet zo netjes.’

Ontdekkingstocht

De grote peuter die zijn broek bij de visite naar beneden trekt (heel normaal, maar zeggen dat hij dat maar niet moet doen waar andere mensen bij zijn is ook normaal). Je dochter van 4 die benieuwd is naar hoe borsten voelen en graag even de jouwe wil aanraken. Je kleuter die met zijn geslachtsdeel over een knuffel rijdt, omdat dat zo lekker kriebelt. Jongetjes van 3 die met de broek op hun enkels hun piemels aan elkaar laten zien en verbaasd zijn over dat ze allebei ook een zakje hebben.

Kinderen ontdekken hun lijf en alles wat daarmee samenvalt en dat kun je alleen maar aanmoedigen als ouder. Geen dingen zeggen als: “Haal die hand uit de broek. Niet doen, dat is vies!” Maar maak afspraken over waar je kind wel even aan zijn piemel mag zitten, alleen zonder de visite bijvoorbeeld. Ook zijn er een paar spelregels als kinderen samen op ontdekkingstocht gaan.

Reitzema: ‘Iedereen moet het leuk vinden, wederzijds goedvinden dus, niemand mag gedwongen worden, iedereen moet even oud en even slim zijn, er mag geen machtsverhouding zijn, een kind mag geen schade berokkenen en alles moet zich afspelen in een omgeving die niet vervelend is voor anderen.’ Barbé voegt toe: ‘Gun jonge kinderen de privacy om op ontdekkingstocht te gaan. Ze zijn gewoon nieuwsgierig.’

Lees ook: Poenie-les: dit leer je je dochter over haar vagina

Wat weet jij?

Kinderen hebben vragen, en stellen die ook. Maar kun je ook te veel zeggen? Dus te expliciet zijn? Barbé: ‘Ik had mijn dochter net uitgelegd over hoe baby’s gemaakt worden, iets over zaadjes en eitjes. Een week later zaten we te ontbijten en vroeg ik aan mijn man: “Mag ik het brood met de zaadjes?” Waarop mijn dochter vroeg: “Zijn dat dan de zaadjes waar baby’s mee geboren worden?”

Kortom: als jij iets zegt wat niet past in hun wereldbeeld of wat ze domweg nog niet kunnen plaatsen, dan valt het kwartje niet of het gaat het ’t ene oor in en andere oor uit.’ Check daarom wat je kind zelf al weet door de vraag terug te stellen, zo koop je meteen tijd om na te denken over het antwoord.

Ook een tip: praat over je eigen ervaringen, maar dan vanuit een eerder perspectief. Dus dan zeg je: “Toen ik zo oud was als jij vond ik dat ook spannend…” Je ervaringen nu als ouder, die laat je wél achterwege. Dus je gaat als ouder niet voordoen hoe seks gaat. Barbé: ‘Dat gebeurde wel in de jaren zeventig, tijdens de seksuele revolutie. Dan lagen ouders naakt op de grond een demonstratie te geven.’

Veilige haven

Knop omzetten, je kind op ontdekkingstocht laten gaan, leren over grenzen en wensen, wellicht een dagje sauna en het hele onderwerp dus vooral bespreekbaar maken: heel ingewikkeld lijkt het me niet om je kind te begeleiden. Dat samen praten heeft nog een voordeel. Reitzema: ‘Zo went je kind eraan om met jou te praten over dit soort dingen, en mocht er ooit wel iets vervelends gebeuren, dan zal je kind sneller bij jou aankloppen.’

Dat open praten geldt trouwens voor meer onderwerpen, zoals menstruatie en het ontwikkelen van je lijf. Natuurlijk vertel je iets anders aan een kleuter dan aan een tiener, maar je hoeft tampons of maandverband ook niet te verstoppen. Op een dag zal je kind vragen: “Wat is dat?” En dan kun je hoe ouder, hoe meer aan je kind erover vertellen. Op een gegeven moment zullen de kwartjes steeds vaker vallen.

En wat levert dat aan het einde van de rit precies op? Reitzema: ‘Meer mensen met een positief zelfbeeld, die respect hebben voor zichzelf en anderen, en plezierige ervaringen met seksualiteit hebben.’

De volgende douchebeurt dus: knop om. Misschien kan ik zelf een keer terugkomen op de piemelvraag? Nog beter, zei een moeder en ook seksuoloog die ik vanmorgen sprak bij school: ‘Stiekem hoop je juist wel dat ze veel experimenteren en ontdekken. Dat is namelijk heel normaal. En hoe meer ze zo over zichzelf ontdekken, hoe beter.’