Sandra en Lieke werken in een abortuskliniek: 'Ik help vrouwen met iets wat ik zelf ook heb meegemaakt'

Op het eerste gezicht lijkt het een normaal woonhuis in het centrum van de Brabantse stad. Enkel het naambordje verraadt wat er achter de voordeur gebeurt. Eenmaal binnen verwacht je een witte, medische omgeving, maar niets daarvan: warme kleuren, veel hout, natuurstenen en ronde vormen. Het glas-in-lood in de deuren maakt de huiselijke sfeer compleet. ,,Dat hebben we heel bewust gedaan. Dit werkt geruststellend", zegt directeur en abortusarts Sandra Kroeze (54) van het Vrouwen Medisch Centrum.

,,Als je voor een zuigcurettage komt, moet je tabletten innemen die één tot drie uur moeten inwerken. Het is toch verschrikkelijk als je dan op een plastic stoel onder de tl-verlichting moet zitten? Als je je veilig voelt, ga je zo'n behandeling heel anders in dan wanneer je stijf staat van de spanning."

Lees ook: Abortus, wat houdt zo'n behandeling in?

Ergste dagen

De reden voor ons bezoek? De abortuscijfers stijgen. Daarnaast is de verplichte bedenktijd een jaar geleden afgeschaft. We willen weten hoe dat wordt ervaren, maar ontdekken dat er nog veel meer speelt in de wereld die regelmatig onder vuur ligt door kritiek uit de conservatieve hoek van de samenleving.

Kroeze is opgelucht dat ze vrouwen na het eerste gesprek met de arts niet meer verplicht vijf dagen naar huis hoeft te sturen om over de beslissing na te denken. ,,We hadden wekelijks vrouwen die er helemaal kapot van waren, sommigen noemden het de ergste dagen van hun leven, want ondertussen groeit de zwangerschap door."

Nu die verplichte termijn is afgeschaft, adviseert Kroeze zelden nog een vrouw er thuis langer over na te denken. ,,Zo'n 95 procent is al zeker van het besluit op het moment dat ze ons bellen. Als er wel twijfel is, wordt de abortus natuurlijk niet uitgevoerd."

De boodschappen, maar ook anticonceptie zijn niet voor iedereen betaalbaar

Cijfers over het aantal abortussen in 2023 zijn er nog niet, maar in 2022 stegen ze na jarenlange stabiliteit met 15 procent. Kroeze verwacht dat ook dit jaar de cijfers hoog zullen zijn. ,,Ik denk dat er veel abortussen om sociaaleconomische redenen zijn gedaan. De boodschappen, maar ook anticonceptie zijn niet voor iedereen betaalbaar."

Lees ook: Steeds meer gezinnen hebben moeite met rondkomen: hier kun je terecht

Geen hormonen

Een andere groeiende trend: vrouwen willen zelf bepalen wat er in hun lichaam komt. Ze weren hormonen en willen dus geen anticonceptiepil, hormoonspiraal of -staafje. Van de vrouwen tussen de 18 en 29 jaar gebruikt 14 procent helemaal geen voorbehoedsmiddel tijdens de seks, bleek uit onderzoek van Kenniscentrum Rutgers. Ze houden liever hun menstruatie bij via een app of agenda om zwangerschap te voorkomen: ook wel natuurlijke anticonceptie genoemd.

Maar dat geldt niet alleen voor jongeren die hierover horen op sociale media. Bij de abortuskliniek zien ze juist moeders die deze techniek gebruiken. ,,Ze zijn lang samen, hebben niet meer iedere dag seks. Ze hebben kinderen op de wereld gezet, ze kennen hun eigen lichaam en dus ook hun cyclus. Dat gaat jarenlang goed, totdat het een keer niet goed gaat. Die moeders zien we soms wel tien keer per dag."

Kroeze wil niet zeggen dat er geen enkele jongere door deze hormoonloze manier van anticonceptie in haar kliniek komt, want die zijn er wel degelijk, maar het overgrote deel is 30 tot 40 jaar. Gezinnen die niet nóg een kind wensen of daar gewoonweg geen ruimte voor in huis, portemonnee of leven hebben.

Lees ook: Alles over hormoonvrije anticonceptie

Eisprong

Wat ook meespeelt: een coronavaccinatie of griep kan invloed hebben op de menstruatiecyclus. De eisprong kan hierdoor een paar dagen later plaatsvinden. De voorspelling van de menstruatieapp klopt in zo'n geval niet meer en bij onveilige seks ligt een zwangerschap dus op de loer.

De hormoonangst baart Kroeze zorgen. ,,Een jaar of tien geleden ontstond een verschuiving van pil naar spiraal. Dat vond ik logisch, want iedere dag een tabletje slikken past niet in het drukke leven van een vrouw. Maar door de hype van geen hormonen in je lijf willen, denkt iedereen gelijk aan natuurlijke anticonceptie. Terwijl de koperspiraal (zonder hormonen) een ondergeschoven kindje is. Die is hartstikke betrouwbaar."

Ik heb hele hockeyteams in mijn behandelkamer zitten sinds we ook spiraaltjes mogen plaatsen bij vrouwen die geen abortus hebben gehad

Kroeze en andere abortusartsen zijn verplicht om met vrouwen in gesprek te gaan over anticonceptie, want de cijfers zijn schrijnend: bij één op de drie cliënten blijft het niet bij één abortus. Meest genoemde reden is geld, ze kunnen geen anticonceptie betalen. Die vrouwen komt Kroeze met haar stichting tegemoet door de spiraal of hormoonstaafje gratis aan te bieden via subsidie van de overheid. Met resultaat: de cijfers van herhaalde abortussen dalen in haar kliniek.

Sinds juni vorig jaar mag ze ook een spiraal of implanon plaatsen bij vrouwen die geen abortus hebben gehad. ,,Eindelijk. Sindsdien heb ik hele hockeyteams in mijn behandelkamer zitten." In de Bossche kliniek worden twintig tot dertig spiralen per week geplaatst, terwijl sommige huisartsen dit nauwelijks doen. ,,Vorige week was hier nog een vrouw die zo'n traumatische ervaring bij de huisarts had gehad, dat ze daarom in therapie moest. Ik heb bij haar een spiraal onder narcose moeten plaatsen."

Lees ook: Geen big deal of helse pijn: gynaecoloog legt uit waarom ervaring met plaatsen spiraaltje zo verschillend is

Verpleegkundige én ervaringsdeskundige

Lieke (26) onderging tijdens haar studie verpleegkunde twee keer een abortus in de Bossche kliniek. Nu werkt ze er zelf. ,,Ik was net twee maanden samen met mijn vriend en raakte ongepland zwanger, we waren niet consequent met condooms. We woonden in een studentenhuis en waren volop bezig met onze studie, dus het besluit was snel genomen." Ze liet meteen een koperspiraal zetten om dit niet nogmaals te hoeven meemaken.

Toch raakte ze zeven maanden later opnieuw zwanger. ,,Doordat ik menstruatiecups gebruikte, is de spiraal waarschijnlijk uitgezakt. De keuze was deze keer makkelijker, omdat ik het gevoel had dat ik alles aan anticonceptie had gedaan."

Kan iedereen overkomen

Lieke weet hoe kwetsbaar vrouwen zijn die voor zwangerschapsbeëindiging kiezen. ,,Mooi dat ik nu vrouwen kan helpen met iets wat ik zelf ook heb meegemaakt. Ik zeg het niet tegen iedere cliënt, maar soms helpt het. Als een vrouw zich schaamt en zich afvraagt: hoe kon ik zo stom zijn? Dan stel ik haar gerust met het feit dat het iedereen kan overkomen."

De kliniek bestaat nu vijf jaar. Het eerste jaar zijn er 1300 abortussen uitgevoerd, vorig jaar waren dat er 2600. Het team van Kroeze bestaat inmiddels uit 22 vrouwelijke medewerkers. Vrouwen met een abortuswens kunnen de zwangerschap soms nog op dezelfde dag beëindigen, vertelt Lieke. Is dat niet wat snel? ,,Het gevoel van eigen regie is ontzettend belangrijk", zegt de verpleegkundige. ,,Vrouwen lopen opgelucht weer naar buiten."

Lees ook: Daphne raakte ongepland zwanger: 'En eigenlijk ook ongewenst'

Draagtijd

Veruit de meeste abortussen vinden plaats voor de grens van negen weken draagtijd is bereikt. Dat kan met de abortuspil. Een zwangerschap afbreken mag in Nederland tot 24 weken. ,,Goed dat het kan, maar ik doe het niet", zegt Kroeze die in haar kliniek een grens van dertien weken hanteert.

Bij een latere zwangerschapsafbreking is een meer ingrijpende behandeling nodig. In Nederland zijn er slechtst twee klinieken die dat doen. ,,Als gynaecoloog in opleiding heb ik jarenlang late zwangerschapsafbrekingen moeten doen vanwege medische redenen. Dat is zeer ingrijpend. Als abortusarts moet je je eigen grenzen kennen. Die ligt voor mij bij 13 weken."

Het is geen schande om de keuze voor abortus te maken. Als vrouw moet je veertig jaar lang managen om niet zwanger te raken, op de paar keer na als je een kind wilt

De behandelkamer waar zuigcurettage plaatsvindt is steriel wit en steekt qua uitstraling sterk af bij de rest van het gebouw. Maar aan het plafond, precies boven de behandelstoel, is toch nog die persoonlijke en warme stijl van Kroeze te zien. Het is een schilderij van een vrouw met een sluier van vogels, getiteld Let her be free.

Het doel van zo'n afbeelding? Afleiding, rust, bezinning. En het werkt, weet Kroeze. Ze laat een van de vele bedankkaartjes zien. ,,Deze is van een vrouw die herkenning vond in dat schilderij. Ze schrijft dat de verwerking hierdoor al in de behandelstoel begon."

Wat ook bijdraagt aan de verwerking: ze vragen na de behandeling of de cliënt het vruchtzakje wil zien. ,,Dat klinkt misschien gek, maar toch wil één op de tien dit graag. Ze mogen het meenemen als ze willen, sommigen begraven het."

Voor een buitenstaander lijkt het mijlenver uit elkaar te liggen, maar volgens Kroeze is zowel een abortus als een geboorte een life event. ,,Als gynaecoloog in opleiding heb ik ruim drieduizend bevallingen gedaan en later nog veel meer abortussen. Het is net zo speciaal."

Lees ook: Gynaecoloog Koen Deurloo schreef boek over zijn vak: 'De vrouw die zelf haar kind eruit tilde blijft me altijd bij'

Geen schande

Schaamte is dan ook niet nodig, is haar mening. ,,Het is geen schande om deze keuze te maken. Als vrouw moet je veertig jaar lang managen om niet zwanger te raken, op de paar keer na als je een kind wilt. Als je dat überhaupt al wilt. En als ze hier komen, denken ze dat ze de enige zijn die dit overkomt, maar één op de vijf zwangerschappen eindigt in een abortus. Tóch ligt er een taboe op."

Moet dat taboe eraf? Kroeze: ,,Vertel mij maar hoe." Lieke: ,,Het is tegelijkertijd iets heel heel intiems. Dat wíl je niet altijd met mensen delen." Het tweetal oppert om te beginnen met het onderwerp wat neutraler te benaderen. Ze ergeren zich er bijvoorbeeld aan dat veel mensen het 'een abortus plegen' noemen. ,,Alsof je iets illegaals doet."

En dat terwijl het recht op abortus al bestaat sinds 1984. Kroeze weet hoe opgelucht vrouwen zijn na de behandeling, vooral als ze beschermd met een spiraal of hormoonstaafje de deur uit lopen. ,,Dan zeggen ze: 'We komen hier nooit meer.' Nou ja, nog één keer, zeg ik dan. Voor de nacontrole."

Lees ook: Anticonceptie na de bevalling: dit zijn de opties

Zo begon Sandra Kroeze haar eigen kliniek

Het opzetten van een abortuskliniek was geen droom voor Sandra Kroeze. Ze studeerde nota bene voor de opleiding tot gynaecoloog en begeleidde daarna ruim drieduizend bevallingen. Tot ze werd benaderd door de farmaceutische multinational Organon met de vraag om medisch directeur gynaecologie te worden van acht landen in Zuid-Amerika. ,,Op dat moment had ik nog geen man en kinderen dus ik greep de kans aan."

Eenmaal daar werd het fundament gelegd voor hetgeen ze nu doet. Ze zag schrijnende situaties; vrouwen die overlijden aan illegale abortussen. Dat raakte haar zo diep dat ze besloot de abortushulpverlening in te gaan. Terug in Nederland liet Kroeze zich bijscholen en werd ze medisch directeur van een abortuskliniek in Nederland.