Hoe ga je om met liegen?

Vanaf een jaar of zes, zeven beginnen kinderen een intern geweten te ontwikkelen. Ze weten wat wel waar is en wat niet en kunnen bewust de waarheid gaan verdraaien. Wanneer dit systematisch en met opzet gebeurt, is het goed om het liegen aan te pakken. Maar hoe doe je dat?

Met een stalen gezicht beweren dat ze het niet gedaan hebben: kinderen kunnen het als de beste. Hoe kun je ze leren dat eerlijk zijn belangrijk is?

Liegen of jokken?

Het verschil tussen liegen en jokken? Jokken gebeurt onbewust, liegen kan een kind ook met opzet doen, om er iets mee te  bereiken. Wanneer jonge kinderen liegen, spreken we over het algemeen van jokken. Jonge kinderen zijn nog niet in staat om objectief naar de waarheid te kijken en een grens te trekken tussen wat wel en niet waar is. Fantasie en de werkelijkheid kunnen nog door elkaar lopen. Vanaf een jaar of zes, zeven zijn kinderen in staat om realistisch te denken en kunnen ze echt bewust gaan liegen.

Alle kinderen jokken

Kinderen moeten leren wat het betekent als je niet de waarheid spreekt. Op een dag ontdekt je kind dat hij iets kan zeggen wat niet klopt. Een hele uitvinding. Erachter komen dat je kind jokt is niet leuk, maar er is een voordeel: jokken is dé kans om je kind eerlijkheid bij te brengen. Maak er geen groot punt van. Focus je op de waarheid zonder je kind een leugenaar te noemen.

Waarom liegen kinderen?

Betrap je je kind op een leugen of merk je dat hij het vaker doet? Om hier iets aan te kunnen doen is het goed om eerst te achterhalen waaróm je kind liegt. Daar kunnen verschillende redenen voor zijn:

• Angst voor straf: je kind kan bang zijn voor de gevolgen als hij de waarheid vertelt. Als hij denkt/weet dat hij iets ergs heeft gedaan, kan hij daar dus over liegen.
• Aandacht vragen: als een kind behoefte aan aandacht heeft, kan hij iets verzinnen zodat er naar hem wordt geluisterd. Het kan ook zijn dat hij zich ongelukkig voelt, maar dit niet onder woorden kan brengen. Hij vertelt dan iets anders waarvoor hij troost krijgt. Meestal zijn dit doorzichtige leugentjes, maar het is de moeite waard om te kijken of er iets anders achter schuilt.
• Als experiment: kinderen proberen van alles uit, dus ook liegen. Het kan een kind een gevoel van macht geven als hij merkt dat hij zijn ouders om de tuin kan leiden. Normaal gesproken zal een kind hiermee stoppen als hij merkt dat liegen ook vervelende consequenties kan hebben.
• Uit onzekerheid: een kind kan liegen of de waarheid verdraaien omdat hij zich mooier of groter wil voordoen.
• Uit gemakzucht: je kind heeft geen zin in gedoe en is ‘vergeten’ hoe iets precies is gegaan.

Hoe reageer je als je kind liegt?

Als je merkt dat je kind liegt, kan dat even schrikken zijn. Je eerste reactie is misschien boosheid of teleurstelling. Er zijn een aantal dingen die je beter niet kunt doen, omdat ze niet helpen voor de vertrouwensband tussen jou en je kind:

• Heel boos worden. Dit kan voor een kind voelen als straf en het kan averechts werken. Als je kind bang wordt voor jouw reactie, kan hem dat ook angstig maken om de waarheid te vertellen. Het kan er zo voor zorgen dat hij vaker gaat liegen.
• Hem ontmaskeren met anderen erbij. Overdrijft je kind een verhaal of vertelt hij een leugentje om stoer of interessant te doen? Corrigeren in gezelschap is voor iedereen ongemakkelijk en niet nodig. Het kan je kind onzeker maken en hem het gevoel geven dat je hem in de steek laat. Kom er later op terug als jullie met z’n tweeën zijn en zeg dan dat hij beter gewoon de waarheid kan vertellen.
• Probeer je kind niet in alles te gaan wantrouwen. Een kind dat niet meer wordt geloofd, kan steeds minder de waarheid gaan vertellen.

Merk je dat je kind regelmatig liegt, dan is het bovendien goed om na te gaan wat jouw patroon van straffen is. Kinderen die vaak en snel worden gestraft, zullen liever liegen dan hun eigen schuld toegeven, omdat ze bang zijn voor de consequenties.

Kind liegen afleren

Je kind liegen afleren is eigenlijk: je kind leren dat het belangrijk en waardevol is om de waarheid te vertellen. Dat gaat het beste door hem niet te straffen, maar wel te benoemen dat liegen niet oké is en uit te leggen waarom niet. Vertel je kind dat liegen vervelende gevolgen kan hebben. Het voelt niet fijn als je door de mand valt. Ook kun je je schuldig of eenzaam voelen als je de waarheid niet vertelt. Maak hem duidelijk dat jij niet meer weet wanneer je hem wel en niet kunt geloven als hij regelmatig liegt, en dat het belangrijk is dat jullie elkaar kunnen vertrouwen.

Zo help je je kind eerlijk te zijn

Heeft je kind iets gedaan wat niet mag, en liegt hij erover? Help hem de waarheid te vertellen. Laat merken dat je niet boos zult worden, maar dat je eerlijkheid waardeert. Help hem benoemen wat er precies is gebeurd en wat hij deed. Waarom deed hij het? Wat had hij beter kunnen doen? Hoe kan hij het oplossen? Door daar samen over te praten haal je de aandacht af van het liegen en verleg je de focus naar gedrag dat je wél wenselijk vindt. Ook geef je je kind een veilig gevoel: hij weet dat hij ook bij jou terecht kan als hij iets fout heeft gedaan (wat niet betekent dat je liegen goedkeurt). Geef hem tot slot een complimentje voor het vinden van de oplossing. Dit geeft je kind een goed gevoel over het eerlijke gesprek en hij leert omgaan met lastige situaties, zodat hij er voortaan niet meer over hoeft te liegen.

Voorbeeldfunctie

Geef daarnaast het goede voorbeeld. Een leugentje om bestwil kan door een kind verkeerd worden opgevat. Als je tegen een vriendin zegt dat je hartstikke blij bent met haar cadeau, maar het later aan tafel afkraakt, kan je kind het idee krijgen dat liegen mag. Kinderen begrijpen het verschil tussen een leugentje om bestwil en een echte leugen vaak nog niet. Probeer je hier bewust van te zijn. En stelt je kind jou een vraag, geef dan ook eerlijk antwoord. Uiteraard passend bij de leeftijd van je kind.