'Een sperma-allergie is een klassieke type 1-allergie zoals hooikoorts of kattenallergie', zegt Firas Cha'ban, gynaecoloog in Antwerpen. 'Het immuunsysteem ziet een eiwit in sperma als indringer en reageert vaak binnen enkele minuten na de ejaculatie.'
Hoe heftig iemand reageert, verschilt. 'Soms blijft het bij lokale klachten: jeuk, zwelling, blaasjes of een branderig gevoel aan vagina of urinebuis. Die kunnen soms urenlang aanhouden. Maar het is géén soa of infectie, wel een reactie op zaadplasma.'
Lees ook: Sperma: alles wat je wilt weten over de zaadcel
In zeldzamere gevallen is de reactie ernstiger: benauwdheid, huiduitslag, astma, eczeem, netelroos of zelfs een zogenoemde anafylactische schok, met dalende bloeddruk en risico op orgaanfalen. 'Dan wordt het levensbedreigend.'
Hoe vaak komt sperma-allergie voor?
Het aantal goed gedocumenteerde gevallen is klein. Wereldwijd telt de medische literatuur er een honderdtal, maar dat zegt weinig over hoe vaak de aandoening écht voorkomt. 'Officieel spreken we van 1 op de 20.000 mensen, maar dat cijfer is niet zaligmakend', aldus Cha'ban. Ter vergelijking: iets geldt als zeldzaam wanneer het minder dan 1 op 2000 mensen treft.
Sperma-allergie zou dus tien keer zeldzamer zijn – maar dat klopt vermoedelijk niet. De reden? Veel vrouwen krijgen (eerst) een verkeerde diagnose. En dan is er nog het taboe: wie begint er spontaan over dat seks altijd eindigt met een branderig gevoel?
Vaak over het hoofd gezien
Een Amerikaanse studie uit 1997 leverde stof tot nadenken: bijna 12 procent van de vrouwen met klachten na seks vertoonde kenmerken van een vermoedelijke sperma-allergie.
Ook een recente overzichtsstudie uit 2024 bevestigt dat de aandoening vaak over het hoofd wordt gezien. Dat doet vermoeden dat sperma-allergie vaker voorkomt dan gedacht, maar simpelweg niet wordt herkend.
Lees ook: Hoelang duurt het voordat je weer jezelf bent na een bevalling?
Verkeerde diagnose
In zijn praktijk zag Cha'ban meerdere vrouwen met dat patroon. 'Ze zeggen dan: 'Als hij in mij klaarkomt, heb ik altijd last. Maar met een condoom niet.' Dan moet je als arts alert zijn en doorverwijzen naar een allergoloog. Ik kan wel een sterk vermoeden hebben, maar de diagnose kan alleen daar gesteld worden. Daarna bleek bij verschillende patiënten dat het wel degelijk om een sperma-allergie ging.'
Omdat de klachten sterk lijken op vaginale infecties, krijgen veel vrouwen eerst een verkeerde diagnose. 'De meeste patiënten denken aan een schimmelinfectie, bacteriële vaginose of een gevoeligheid voor glijmiddel', zegt Cha'ban. 'Artsen trouwens ook. Want zeg nu eerlijk: bij 'jeuk en pijn na seks' denkt niemand meteen aan het zaad van de partner als boosdoener. Daardoor belanden veel vrouwen in een trial-and-errortraject.'
Toch zijn er duidelijke signalen. 'Als de klachten telkens terugkeren na onbeschermde seks en verdwijnen met condoomgebruik, dan is dat verdacht', zegt hij. 'Ook de timing is cruciaal: een allergische reactie treedt meestal binnen enkele minuten op, terwijl een infectie pas na één of twee dagen klachten geeft.'
Lees ook: Allergische reactie (bij je kind): zo herken je de symptomen
Geen vrouwenkwaal
Hoewel sperma-allergie vaak als een 'vrouwenkwaal' wordt gezien, kan in principe iedereen er last van krijgen. Ook bij seks tussen mannen blijft het risico vaak onderbelicht. En allergisch zijn voor je eigen sperma, kan dat ook? Nee, maar er bestaat wel een verwant, mysterieus syndroom: POIS, oftewel Post-Orgasmic Illness Syndrome.
Mannen die eraan lijden, krijgen na een zaadlozing griepachtige klachten zoals spierpijn, vermoeidheid, koortsgevoel, hartkloppingen of hoofdpijn. 'Het is geen echte allergie', zegt Cha'ban. 'Waarschijnlijk reageert het lichaam op bepaalde eiwitten in het eigen sperma alsof het indringers zijn. Eerder een auto-immuunreactie dus.'
Hoe behandel je een sperma-allergie?
Een sperma-allergie opsporen gebeurt net zoals bij allergie voor noten of katten: met een huidpriktest. 'En als de diagnose positief is, hangt de behandeling af van hoe heftig de klachten zijn', zegt de arts. 'Condooms zijn uiteraard geen echte behandeling, wél een effectieve truc.'
Maar wat als je een kind wil en zo'n sperma-allergie hebt? Symptomen negeren is geen optie. 'Wel kunnen we het sperma wassen: we filteren de allergene eiwitten eruit en brengen de zaadcellen in via inseminatie. Zo vermijd je een reactie, maar blijft een natuurlijke zwangerschap mogelijk.'
Lees ook: Slecht nieuws: kwaliteit sperma holt achteruit door plastic en weekmakers
Desensibilisatie
Wie liever geen leven lang condooms gebruikt, kan bij mildere klachten antihistaminica of vaginale crèmes proberen. Voor hevigere reacties bestaat desensibilisatie: het lichaam raakt zo stapsgewijs gewend aan de eiwitten in sperma via oplopende dosissen – onder strikt medisch toezicht. 'Maar let op: als de gewenning succesvol was, moet je het wel onderhouden. Twee tot drie keer per week seks wordt aanbevolen om terugval te voorkomen.'
En soms blijkt de allergie zelfs partnerspecifiek. 'De meeste eiwitten in sperma zijn universeel, maar sommige zijn uniek per man', aldus Cha'ban. Heel zeldzaam, maar het kan dus dat je alléén op het zaad van één iemand reageert.
