'Het schrijven van Charlie was een langgekoesterde wens van mij. Er is veel materiaal beschikbaar voor volwassenen, maar nauwelijks iets voor kinderen zelf. Pieter, die zedenrechercheur is, en ik als klinisch psycholoog, zien vaak de worsteling waar kinderen in terechtkomen na zo'n traumatische ervaring.
We wilden iets maken waarin kinderen zichzelf herkennen, voelen dat ze niet alleen zijn, en begrijpen dat het niet aan hen ligt. Om dat goed te doen, hebben we geprobeerd ons te verplaatsen in een kind van 7 of 8 jaar, dat vastzit in zo'n situatie.
We hebben op sociale media ook bijna driehonderd volwassenen gevraagd, die als kind misbruik hebben meegemaakt, om hun ervaringen te delen. Hun antwoorden hebben ons geholpen om nog beter te begrijpen hoe een jong kind denkt en zich voelt in zulke omstandigheden van geheimhouding en manipulatie.
Lees ook: Seksueel weerbaar maken van je kind: zo zorg je dat je kind het jou vertelt als er iets is
Het verhaal van Charlie
Het boek gaat over een jongetje, Charlie, die in een fijn gezin woont. Hij heeft leuke ouders en voelt zich thuis in zijn buurt, vooral bij buurman Jan, met wie hij veel optrekt. Maar op een gegeven moment gebeurt er iets als Charlie ligt te slapen: Jan zit aan hem onder de dekens.
Eerst denkt Charlie dat hij het misschien gedroomd heeft, omdat Jan doet alsof er niets aan de hand is. Charlie begint te denken dat het aan hem ligt, dat er iets mis is met hem. Hij voelt zich schuldig en is bang dat hij straf krijgt als hij het vertelt, hij is bang dat zijn ouders boos worden.
Schuld bij zichzelf zoeken
In het boek laten we vooral zien hoe kinderen vaak de schuld bij zichzelf zoeken. Ze denken niet 'Jan doet iets vreemds', maar eerder 'ik ben stout, vies of verkeerd'. Dat heeft gevolgen voor hun gedrag: ze worden prikkelbaar, boos, trekken zich terug.
Charlie speelt niet meer buiten en is veel alleen, omdat hij niemand durft te vertellen wat er aan de hand is. Uiteindelijk kan hij het niet meer voor zichzelf houden en vertelt hij het aan zijn moeder, die gelukkig liefdevol reageert.
Verkeerde conclusies trekken
De kern van het boek is dat kinderen vaak een verkeerde conclusie trekken over zichzelf. Volwassenen denken vaak: 'Als zoiets met mijn kind gebeurt, komt hij of zij wel naar me toe'. Maar de realiteit is anders. Degene die het misbruik pleegt, is vaak iemand die het kind liefheeft – een broer, een opa, iemand die belangrijk is.
Kinderen willen die persoon niet kwijt, en ze willen ook niet dat anderen boos worden op diegene. Zo raken ze gevangen in een web van geheimhouding, met grote gevolgen voor henzelf en hun omgeving.
Seksueel misbruik herkennen bij een kind
Seksueel misbruik herkennen bij een kind is helaas niet eenvoudig. Bijna de helft van de kinderen die misbruikt zijn, vertoont helemaal geen signalen. En de signalen die er wél zijn, zijn vaak niet specifiek voor seksueel misbruik. Kinderen kunnen bijvoorbeeld stiller worden, in bed gaan plassen, driftbuien krijgen, zich niet kunnen concentreren of bepaalde activiteiten niet meer leuk vinden die ze eerder wél leuk vonden.
Sommige kinderen vertonen seksueel gedrag, zoals veel masturberen of seksuele handelingen met andere kinderen, maar dat hoeft niet altijd een teken te zijn. In het prentenboek zie je bijvoorbeeld dat Charlie ineens niet meer buiten wil spelen en woede-uitbarstingen krijgt, wat opvalt bij de buurvrouw. Maar vaak zijn veranderingen veel subtieler en daardoor moeilijker te herkennen voor de omgeving.
Lees ook: Kindermishandeling: herken de signalen
Verborgen houden
Wat het nog lastiger maakt, is dat kinderen die denken dat het hun schuld is, er alles aan doen om te voorkomen dat anderen – ouders of een leerkracht – vragen gaan stellen. Als kinderen uiteindelijk over misbruik vertellen, wat zeldzaam is, is het belangrijk als ouder om rustig te blijven en niet meteen allemaal sturende vragen te stellen. Zeg gewoon: ,,Vertel het maar. Vertel alles maar aan mij".
Zo creëer je ruimte voor het kind om zelf te kiezen wat hij wil bepraten. Het is ook goed om te weten dat jonge kinderen nog geen lange gesprekken kunnen voeren en vaak niet eens weten wat seksueel misbruik is. Zij noemen het bijvoorbeeld 'aanzitten' of 'vieze dingen', maar niet 'seksueel misbruik', want dat is een volwassen term.
Het is dus ontzettend moeilijk om signalen van seksueel misbruik te herkennen, en kinderen doen zelf vaak hun uiterste best om het verborgen te houden. Uit onderzoek onder volwassenen die als kind misbruikt zijn, bleek dat ze er gemiddeld dertien jaar over deden voordat ze het durfden te vertellen. Dat laat zien hoelang het vaak verborgen blijft.
Seksuele voorlichting
Het is goed om seksuele voorlichting te geven aan kinderen. Vertel je kind: jouw lichaam is van jou, en alles wat onder hun ondergoed zit is privé. Niemand anders mag daar aankomen, en zij ook niet bij anderen. Als het toch gebeurt, laat je dan niet de mond snoeren. Kinderen moeten weten dat het nooit hun schuld is, omdat zij er niets aan kunnen doen.
Grote mensen en oudere kinderen mogen niet aan hen zitten, en als dat wel gebeurt, mogen ze het aan iemand vertellen die ze vertrouwen. Maar dat is voor veel kinderen ontzettend moeilijk. Er ligt vaak een enorme druk op hun schouders, zeker als het gaat om iemand uit de familie.
Praten over wensen en grenzen biedt helaas geen garantie dat het niet gebeurt, maar uit onderzoek blijkt dat wanneer in de klas en thuis gesproken wordt over dit onderwerp seksueel misbruikte kinderen eerder overgaan tot onthullen.
Check altijd je vermoeden
Als je een vermoeden hebt dat je kind slachtoffer is van seksueel misbruik is het belangrijk om eerst te onderzoeken waar je vermoeden op gebaseerd is. Sommige ouders maken zich zorgen over gedrag dat eigenlijk volkomen normaal en gezond is voor de leeftijd van hun kind. Bijvoorbeeld, als een kind vadertje en moedertje speelt, is dat heel normaal voor een 4-jarige.
Er zijn veel misverstanden over wat normaal is in de seksuele ontwikkeling van kinderen. Daarom is het belangrijk voor ouders om zich te verdiepen in de verschillende ontwikkelingsfasen. Jonge kinderen kunnen bijvoorbeeld ook masturberen, niet zoals volwassenen het doen en bedoelen, maar ze kunnen wel wiebelen, wippen en wrijven omdat ze er rustig van worden. Zonder deze kennis kunnen ouders onterecht schrikken, terwijl dit gedrag niets met seksueel misbruik te maken heeft.
Lees ook: Seksuele ontwikkeling van je kind (van baby tot tiener)
Stappen ondernemen als ouders
Als je ontdekt dat je kind seksueel misbruik heeft meegemaakt, zijn er belangrijke stappen die je als ouder kunt ondernemen. Het eerste en belangrijkste is om kalm te blijven, hoe moeilijk dat ook is. Zeg tegen je kind: ,,Wat goed dat je me dit hebt verteld. Ik geloof je en vertel me er alles over". Vermijd gesloten vragen en laat je kind in zijn eigen tempo praten. Schrijf op wat je kind vertelt.
Daarna kun je beslissen of je aangifte wilt doen, en of je kind psychologische hulp en medische zorg nodig heeft. Voor deze stappen kun je contact opnemen met het Centrum Seksueel Geweld, waar politie, kinderartsen, verpleegkundigen, psychologen en advocaten samenwerken. Je kunt bellen naar 0800-0188 of chatten via hun website. Dit nummer is 24/7 bereikbaar, wat vooral belangrijk is als het misbruik recent heeft plaatsgevonden, zodat er nog sporen van de verdachte kunnen worden veiliggesteld.
Ouders krijgen veel voor hun kiezen, terwijl ze ook nog voor hun kind willen klaarstaan. Juist dan is het cruciaal dat ouders steun en begrip bieden aan hun kind. Het Centrum Seksueel Geweld kan ouders hierin adviseren. Hoewel het begrijpelijk is dat je als ouder in beslag wordt genomen en verschillende emoties ervaart zoals angst, boosheid en schuldgevoelens, is het belangrijk om rustig te blijven en het gewone gezinsleven ook weer op te pakken. Het Centrum Seksueel Geweld kan je ook verder informeren over de beschikbare hulp en ondersteuning.
Bredere beeldvorming over seksueel misbruik
Wat betreft het boek Charlie, hoop ik dat het bijdraagt aan een bredere beeldvorming over seksueel misbruik. Vaak denken mensen aan een 'slechterik' als dader, terwijl de meeste misbruikers iemand zijn die we goed kennen en vertrouwen. Het boek is bedoeld om kinderen die dit hebben meegemaakt erkenning en herkenning te bieden.
We willen helpen de verkeerde overtuigingen die kinderen over zichzelf hebben, recht te zetten. Het gedicht in het boek benadrukt dat Charlie niet raar of vies is, maar gewoon een lief kind, net als ieder ander. We hopen dat dit boek helpt om een breder en realistischer beeld te krijgen van wat seksueel misbruik inhoudt en wat de impact ervan is op kinderen.'
