Hoewel de morning-afterpil alweer sinds 2005 zonder doktersrecept verkrijgbaar is bij drogist en apotheek, roept het gebruik ervan nog opvallend veel schaamte op. Dat blijkt uit Flairs onderzoek onder ruim duizend Nederlandse vrouwen in de leeftijd tussen 18 en 45 jaar. Dat moet anders.
Dus: wat willen en moeten we weten over de morning-afterpil? Hoe zit het met eventuele fysieke en mentale bijwerkingen? En wat kunnen (huis)-artsen en drogisterijpersoneel daarin betekenen?
Lees ook: Anticonceptie na de bevalling: dit zijn de opties
Schaamte bij het aanschaffen
Fiona (28) vertelt hoe de kassière net iets te hard vroeg of ze wel wist wat ze precies wilde afrekenen. 'En of zij mij dat anders nog even moest uitleggen? Het was druk in de drogist en achter me stond inmiddels een enorme rij. Ik kreeg zo'n infantiel gevoel van haar, dat ik met een rood hoofd van schaamte ben afgedropen. Die morning-afterpil heb ik later maar bij een avondapotheek gehaald.'
86% van de ondervraagden ondervond geen problemen om aan de morning-afterpil te komen.
Het lijkt 'slechts' één ervaring uit Flairs grote onderzoek naar de morning-afterpil, maar een verhaal als dat van Fiona staat niet op zichzelf. En de diepgewortelde schaamte en behoefte aan geheimhouding die het gebruik van de morning-afterpil blijken te omringen, ook niet.
Meer dan de helft van de ruim duizend ondervraagden in dit onderzoek zei ooit ernstige schaamte te (hebben) ervaren bij het aanschaffen van de noodanticonceptiepil, 45% hield het gebruik ervan geheim uit angst voor oordelen. Dat diepe ongemak werd soms verergerd door ongepaste interacties met drogisterijpersoneel, zoals luide ondervragingen bij de kassa of opmerkingen van winkelpersoneel ('Nou, jij weet wel hoe laat het is').
Die schaamte blijft trouwens niet beperkt tot jonge vrouwen (18-34 jaar); ook in de leeftijdsgroep van 35-45 jaar werd dit ervaren. Ook schuldgevoelens of de persoonlijke overtuiging dat deze pil halen iets 'stoms' is wat je jezelf moet aanrekenen, kan voor grote gevoelens zorgen.
Gebruik morning-afterpil verzwijgen
'Ik was 14 jaar, heel jong nog, en schaamde me dat ik de pil nodig had. Daarom vertelde ik niemand iets, ook niet aan mijn toenmalige vriendje', schreef iemand.
Een andere ondervraagde zei: 'Ik voelde me op mijn 22e eigenlijk heel erg verdrietig en verward nadat ik de morning-afterpil had geslikt. Ik studeerde nog, ik wilde geen kind en al helemaal niet van de rommelige onenightstand die de vader kon zijn. Het was dus fijn dat ik die pil meteen en in alle rust kreeg voorgeschreven van mijn huisarts. Maar niemand had me erop voorbereid hoe ingrijpend ik dat alsnog vond.
Eerst om de volgende dag in mijn eentje te besluiten dat ik die pil nodig had, daarna om 'm in mijn eentje te regelen, 'm te slikken én gestrest mijn menstruatie af te wachten. Niemand haalt voor haar plezier een morning-afterpil, maar wie 'm nodig heeft, wordt toch snel als een soort losbol gezien. Tenminste, ik was bang dat ík zo werd gezien. Daarom hield ik mijn mond erover. Nu ik daar tien jaar later op terugkijk, denk ik: wat eenzaam en oneerlijk. Waar was dat nou voor nodig?'
Ruim een derde van de ondervraagde vrouwen ervoer fysieke bijwerkingen van de morning-afterpil, zoals buik- en hoofdpijn, bloedverlies en misselijkheid. Ook schuldgevoel en/of depressieve gedachten werden genoemd.
'Onverantwoordelijk' seksueel gedrag
Rond de ongewenste gevolgen van onbeschermde seks hangen vaak schaamte en taboe, zegt Karin van der Velde. Zij is expert reproductieve gezondheid bij Rutgers, het onafhankelijke expertisecentrum seksualiteit in Nederland en ziet rond de morning-afterpil eenzelfde moreel oordeel als die rond ongewenste zwangerschappen of abortus.
'Dat komt deels omdat rond reguliere anticonceptie een maakbaarheid hangt die soms onterecht is. Want een condoom kan altijd scheuren, de anticonceptiepil kan een keer worden vergeten of iemand zit in een twijfelperiode over haar anticonceptie waardoor het risico op zwangerschap tijdelijk groter is.
Iedereen kan in de situatie komen waarin een morning-afterpil nodig is, maar daar 'hoor' je als vrouw nog steeds excuses voor te maken of je voor te schamen. Het stigma dat je 'beter had moeten weten' of zelfs 'onverantwoordelijk seksueel gedrag hebt vertoond' kan in die gevallen nog groot zijn, terwijl seks natuurlijk menselijk gedrag is.
Lees ook: Ongewenst zwanger terwijl je al moeder bent: drie moeders over hun abortus
Goede begeleiding
Voor sommigen is een oordeelvrije houding daar kennelijk nog een leerpunt bij. Want je weet als buitenstaander helemaal niet hoe een (mogelijke) zwangerschap is ontstaan, en daar iets van vinden zou zeker voor zorgprofessionals zoals artsen of werknemers in een drogist ook niet aan de orde moeten zijn.
Al kan die begeleiding ook heel goed gaan. Er zijn genoeg voorbeelden van vriendelijk drogisterijpersoneel dat zonder iets te zeggen een neutraal papiertje om het doosje van de morning-afterpil doet of de bijsluiter even rustig toelicht. Deze noodpil is veilig in gebruik, maar slik je 'm bijvoorbeeld nadat je eisprong al is geweest, dan werkt ie niet.
En uit een recent onderzoek van Rutgers bleek dat één op de acht gebruikers die een abortuskliniek bezocht een morning-afterpil had gebruikt. Wij willen niemand ontmoedigen met dat cijfer, maar het is wél belangrijk om te weten dat de morning-afterpil niet altijd werkt.
Ongeveer 4% van de ondervraagden bleek toch zwanger te zijn, ondanks het gebruik van de morning-afterpil.
Het is ook geen plan B voor als je geen anticonceptiepil wilt slikken vanwege de hormonen die daarin zitten: de morning-afterpil bevat een hogere dosis hormonen dan de anticonceptiepil. Dat is verder niet gevaarlijk of ongezond, maar het kan soms wel bijwerkingen geven. Huisartsen weten dat en kunnen je informeren als je twijfels of vragen hebt.'
Niet alleen een vrouwenzaak
In 2022 werden in Nederland zo'n 435.000 morning-afterpillen verkocht, recente(re) cijfers zijn (nog) niet beschikbaar. In ons onderzoek waren de redenen daarvoor vaak het vergeten van het reguliere anticonceptiemiddel, een probleem met het condoom en/of onbeschermde seks. En de afgelopen jaren nam het aantal jonge meiden die de noodpil nodig had toe van 12% naar 17%.
Het goede nieuws is dat dit ook kán: sinds 2005 is een doktersrecept niet langer nodig en kunnen vrouwen zonder tussenkomst van een arts zelf naar de drogist als dat nodig is. Die zelfbeschikking is een essentieel recht, maar intussen is er nog wel wat ruimte voor verbetering, blijkt uit ons onderzoek.
'Ik durfde niet af te rekenen', zeggen enkele ondervraagden. 'De drogist in mijn christelijke dorp is op zondag gesloten, bovendien kennen ze mij daar', zegt iemand. En ook: 'Ik zakte door de grond toen ik hoorde hoe duur die pil is, dat geld had ik helemaal niet'. De pil kost tussen de 12 en 20 euro.
Voor 5% van de ondervraagde vrouwen was de prijs een obstakel, naast gesloten winkels, een uitverkochte pil of (angst voor) ongemakkelijke situaties of herkenning aan de kassa.
De morning-afterpil is dan ook niet gratis in Nederland, daarnaast kan een gebrek aan toegang tot de juiste voorlichting soms ruis veroorzaken. 'Niemand had mij verteld dat ik een te hoog lichaamsgewicht had voor de noodpil', is zo'n voorbeeld in de reacties van de ondervraagden – terwijl er geen wetenschappelijk aangetoond bewijs bestaat voor een relatie tussen BMI en de werking van de morning-afterpil.
Wél gaat het bij deze pil vrijwel altijd om een tijdsgevoelige beslissing, en dat kan stress en onzekerheid geven. Het ideaalste scenario is daarom proberen om de noodoplossing van de morning-afterpil zo veel mogelijk te voorkomen via betrouwbare anticonceptiemaatregelen (condoom, anticonceptiepil, prikpil, spiraal of sterilisatie).
En dat zou zeker niet alleen een vrouwenzaak moeten zijn. Want waar twee mensen al dan niet per ongeluk onbeschermde seks hebben, zijn twee mensen verantwoordelijk. Die mindset houdt niet alleen ongepaste en ouderwetse oordelen buiten de deur wanneer het toch 'mis'gaat, maar vooral veel onnodige eenzaamheid, schuldgevoelens en stille schaamte onder vrouwen.
Bron: jouwggd.nl, medischcontact.nl, thuisarts.nl, rtl.nl/editie-nl
