Even denkt José nog dat de politie haar komt helpen, met de burenruzie waarin ze is verwikkeld. Maar ze heeft zich vergist. Haar kind is nog maar zes weken. En nu nemen jeugdzorg en agenten het mee. Het is 2004 en José raakt haar baby kwijt.
José is 3 jaar, als haar vader Herman haar in 1966 meeneemt. Hij is gescheiden, zijn vrouw heeft mentale problemen. Herman kan zelf niet voor het meisje zorgen. Daarom brengt hij José naar een pleeggezin in Rijswijk. Zo wordt José het kind van een andere familie. En een kind van 'het systeem': jeugdzorg.
Altijd kijkt iemand mee terwijl ze opgroeit. Steeds weer iemand anders, welteverstaan. In vijf jaar tijd komen vier verschillende jeugdvoogden in beeld. De laatste voogd uit deze rij besluit: het tot dan veelvuldige contact tussen José en haar vader moet minder worden. En het wórdt minder, zeker als José met haar pleeggezin naar Friesland verhuist.L
Lees ook: Helft van de ouders heeft de voogdij niet geregeld
Net een beetje anders
Daar lijkt Josés leven gewoon, met school, de scouting. Toch is het allemaal net een beetje anders, daar met vader, moeder en de andere pleegkinderen. Dat ze timide en leergierig is, wordt vastgelegd in rapportages. Haar zakgeld wordt als ze ouder is betaald door de staat, zoals vastgelegd in een brief.
Er is nog iets anders aan José: wie haar vader en moeder zijn, blijkt als ze puber is opnieuw geen vaststaand feit. Ruzies tussen de opstandige José en haar pleegouders lopen zo hoog op, dat ze weer een nieuw thuis voor haar moeten zoeken.
José heeft als 16-jarige in vier gezinnen gewoond, maar is nog steeds nergens thuis. Ze besluit dat het mooi is geweest. José wil op eigen benen staan. In een leefgroep zal ze leren hoe dat moet, wordt besloten.
Wisselende medewerkers
José heeft weer de naam aangenomen die ze bij haar geboorte kreeg. Maar ze kan de tijd niet terugdraaien. Bij haar biologische vader voelt ze zich niet meer thuis. Haar moeder is uit beeld. José moet het zelf doen, en ze dóét het zelf. Van de leiding in het leefhuis trekt ze zich nog maar weinig aan. Maar ze ziet dat het voor anderen daar lastiger is te blijven staan.
Soms heeft ze medelijden met de 'kleintjes'. Altijd maar die wisselende medewerkers. Hoe is dat voor hen? Het is een symptoom van een dan al haperend systeem. Jeugdzorg heeft zelf ook wel gezien dat er verbeteringen doorgevoerd moeten worden: er liggen hervormingsplannen op tafel.
Lees ook: Nederland zorgt niet goed voor kwetsbare kinderen: 'We zakken als land door het ijs'
Eigenwijze puber
Dierenpsycholoog – José weet dat het beroep niet bestaat. Maar als eigenwijze puber heeft ze zich voorgenomen daar verandering in te brengen. En wie wat wil, moet aan de slag, weet ze. Ze haalt de havo, het vwo. Uiteindelijk gaat ze geneeskunde studeren. Dat is bijzonder. Te midden van stress, verhuizingen en een gebrek aan passend onderwijs lukt het veel jeugdzorgkinderen niet zover te komen. Maar José? Die studeert af.
Dat heeft haar wel wat gekost. Tijdens haar studie kreeg José last van mentale problemen. Ze begrijpt dat ze die aan moet pakken, met therapie. Die slaat volgens rapporten aan. Goed, misschien is ze niet helemaal als alle anderen. Maar ze vindt een baan. Noteert trots en precies hoe ze haar schulden wegwerkt, een eerste auto koopt, een eigen leven opbouwt.
Burenruzie
Ze is tegen de 40 jaar als ze in een dorp in Drenthe, een lieflijk vrijstaand boerderijtje vindt om in te wonen. Ze koopt het van een andere alleenstaande vrouw. De koop is in een dag gesloten. Samen proosten ze op de toekomst.
Het leven tussen de weilanden lijkt José te bevallen. Soms gaat ze mee zwemmen met de buurman. Ze woont, ze werkt. Maar ze overziet niet, of in elk geval niet helemaal, dat haar Drentse buren ook met verwondering naar haar kijken. Die aparte nieuwe bewoonster die zegt dat ze arts is. Ze geloven er niets van, zeggen ze tegen elkaar.
Dan is er nog dat gedoe. Naar Josés huis leidt maar één weg: langs de rij huizen van haar buren. Over dat pad komt er ruzie met een buurvrouw, die hoog oploopt en die niet stopt als ze zwanger is, in 2004.
Dat nooit meer
Het is het jaar waarin in het Zuid-Hollandse Alphen aan den Rijn een meisje dood wordt gevonden, in de kofferbak van haar ouders, die haar levenloze lichaampje wilden dumpen. De ouders van Savanna hadden een washand in haar mond gestopt en verband over haar gezicht gewikkeld. Ze stierf, terwijl jeugdzorg het gezin in het vizier had. Nederland stond op zijn kop: dat nooit meer.
In Elim maken de buren zich zorgen over die alleenstaande José, die zegt dat ze in Ghana in een kinderziekenhuis heeft gewerkt en nu alleen zou willen bevallen. Die ruzie blijft maken. Niet stabiel overkomt. Als de baby is geboren, vinden ze dat er wat moet gebeuren. Die ene buurvrouw, die belt naar het Advies - en Meldpunt Kindermishandeling (AMK).
Lees ook: Kindermishandeling: herken de signalen
Systeem buiten de deur
Of José jeugdzorg kent? Ja, zegt de kersverse moeder tegen de mensen voor haar deur en smijt 'm dicht. Ze wil het systeem dat ze zo goed kent buiten de deur houden. Ze kan het zelf wel. Tot de politie komt en Josés baby meeneemt.
In de weken daarna loopt het in Elim uit de klauwen. José ontdekt dat haar buurvrouw heeft gebeld met jeugdzorg. De burenruzie bereikt nieuwe dieptepunten. De vrouw van de makelaar die Josés huis aan haar verkocht, schiet te hulp als ze ziet hoe de buurvrouw met een opgestoken middelvinger voor Josés raam staat en neemt José in huis.
Daar glijdt José steeds verder af. De makelaarsvrouw snapt het wel: zij ziet hoe contactmomenten tussen José en haar baby steeds niet doorgaan, zelfs op het laatste moment worden afgezegd. Ze ziet José vechten: dag en nacht belt José iedereen waarvan ze denkt dat ie kan helpen. Hoe langer het duurt, hoe argwanender José wordt. Ook tegenover het gezin bij wie ze verblijft. Het gaat niet meer.
Zich staande houden
Steeds wat meer wordt José een verwarde vrouw. Of dat nu veroorzaakt is door de uithuisplaatsing of niet, doet er uiteindelijk niet toe. Om haar kind terug te kunnen krijgen, moet ze aan kunnen tonen dat dat écht kan. Dat het veilig is. Dat betekent ook dat ze mee moet werken met jeugdzorg. Maar José trekt haar eigen plan.
Om zich staande te houden, begint ze audiobestanden in te spreken. Misschien zal haar dochter deze ooit horen. Om 'niet gek te worden', doet ze soms alsof die niet bestaat. 'Maar door te ontkennen dat ze bestaat, word ik ook gek', spreekt ze in.
In die jaren na de uithuisplaatsing is het alsof ze af en toe in een plaat terechtkomt. Gevangen in de groeven, die haar langs daders en complotten leiden. Die een verhaal vertellen waarin haar baby is vermoord en waarin iedereen haar kwaad wil doen.
Lees ook: Suïcide onder moeders: 'Depressie is geen taboe, denken aan de dood nog wel'
Zwervend bestaan
De plaat is blijven hangen, als José tijdens een zwervend bestaan is neergestreken in België. Ook nu, in 2023, beheerst haar verloren zaak haar leven. Waar ze ook is, ze vertelt over haar baby, laat informatie achter. Ze heeft al aangeklopt bij toenmalig koningin Beatrix, en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. In België zoekt ze weer iemand die haar kan helpen.
Met het verstrijken van de jaren is haar verhaal steeds ongeloofwaardiger geworden. De Nederlandse staat die haar achtervolgt, de kwaadaardige buurvrouw. De CIA is betrokken bij haar zaak, zegt ze. Er zijn 'grote vissen' die gevangen kunnen worden, als iemand maar bereid is dat te doen.
Haar verhaal vertellen
Ze klopt aan bij een oud-journalist die nu cold cases probeert op te lossen. Maar Kurt Wertelaers kan niets met het verhaal over een dode baby. Een journalist in Nederland misschien wel, denkt hij. Zodat haar verhaal verteld kan worden, twintig jaar na die ene uithuisplaatsing in Elim, terwijl jeugdzorg voor de zoveelste keer onder vuur ligt.
Een meisje van 10 jaar is in Vlaardingen zwaar mishandeld. Ze werd vastgehouden in een kooi, ze werd van een trap gegooid. Terwijl haar pleegouders worden gearresteerd en José haar verhaal weer vertelt, werkt jeugdzorg aan weer een nieuwe set hervormingsplannen.
Jeugdzorg is benaderd om te reageren op het verhaal van José, maar gaat niet op individuele zaken in.
Wat is waar van Josés verhaal? Wat gaat er mis in jeugdzorg en hoe reageren instanties op Josés relaas? Luister de nieuwe podcast van het AD en de aangesloten regiokranten: De verloren zaak van José.
