Voor vrouwen kan het iets zijn om tegenop te zien. De gêne om je onderbroek naar beneden te doen tegenover een onbekende, met de benen wijd te moeten en de eendenbek die koud aanvoelt of zelfs pijn doet.
Haar variant op de eendenbek is lieflijker en opent zich als een bloem. Maar eerst over de tragische geschiedenis die schuilgaat achter het vaginale speculum, zoals de eendenbek officieel heet. Want daarmee wil ontwerper Hoveling graag beginnen.
Het meestgebruikte gynaecologische instrument werd in 1845 bedacht door James Marion Sims, een Amerikaanse chirurg en vrouwenarts, die de titel 'vader van de gynaecologie' heeft gekregen. Hij sloot een 'deal' om te mogen opereren op tot slaaf gemaakte vrouwen. Drie van hun namen zijn Anarcha, Betsy en Lucy. Wat op hen werd uitgevoerd, gebeurde zonder hun toestemming, zonder verdoving en zonder steriele hechtingen.
Lees ook: Uitleg en tips om onderzoek bij de gynaecoloog makkelijker te maken
Praten, en laten zien
Een barbaarse manier van experimenteren, maar zo kwam hij wel tot het huidige ontwerp. Dat is blijven steken in de tijd, omdat de medische wereld lang een mannenbolwerk was. 'Het is heel raar dat het speculum al die tijd niet is veranderd', zegt Hoveling, verbonden aan de faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft.
'Nu komen er meer vrouwen, die over dit soort dingen gaan nadenken. Ik kan me heel goed voorstellen dat een man dat niet doet, die heeft de ervaring ook niet. Mannelijke gynaecologen hebben wel door dat behoefte is aan verbetering, maar hebben geen idee hoe zij dat kunnen doen. De weg voorwaarts is praten, en laten zien.'
Uit een gereedschapskist
Ze hoopt dat een bezoek aan een huisarts of gynaecoloog minder een obstakel wordt. 'Als je ziet hoe dit speculum eruitziet, en hoe het klinkt', zegt Hoveling, terwijl ze de metalen variant vastpakt. 'Het ziet eruit als een martelwerktuig, alsof het uit een gereedschapskist komt. Het is koud. Het doet pijn. Het voelt gewoon niet prettig.' De onderzoeker is gepassioneerd over het verbeteren van medische hulpmiddelen voor gynaecologisch onderzoek en kwam zo bij de eendenbek terecht.
Dit deed ze met student Ariadna Izcara Gual, die afstudeerde op het herontwerp van de eendenbek. Zij interviewde vrouwen over hun ervaringen in de behandelkamer. Een deel van hen was angstig, want de setting is kwetsbaar en het uiterlijk van de eendenbek versterkt dat ongemak. Bij vrouwen die oncologisch onderzoek moeten ondergaan, zit de spanning sowieso al diep. Ook het plaatsen van een spiraaltje is voor sommige vrouwen niet iets om naar uit te kijken.
Het perspectief van de arts
'Patiënten trekken de vergelijking met een pistool', zegt Hoveling. 'Het gaat in je lichaam, op een psychologisch kwetsbare plek, en doet pijn. Deels omdat de verkeerde maat wordt gebruikt of omdat het koud aanvoelt.'
Als de vrouw nerveus is, knijpen haar bekkenbodemspieren samen waardoor het inbrengen niet lukt. 'Het openen is ook pijnlijk, en voor sommige vrouwen ook het eruit halen.' 30 tot 35 procent van de vrouwen ervaart schaamte, angst of pijn bij vaginaal onderzoek, zegt ze. 'Als de eendenbek wordt geopend bij vrouwen die overgewicht hebben of die al meerdere keren zijn bevallen, kan de vaginale wand naar binnen vallen tussen de twee bladen, waardoor je de baarmoedermond niet meer kan zien.'
Hoveling wil voor elkaar krijgen dat vrouwen minder last hebben van dit soort gynaecologisch onderzoek, maar richtte zich samen met de student ook op het perspectief van de arts. Beiden keken naar de afmetingen van de vagina, wat daar in past en welke materialen gesteriliseerd kunnen worden. Daar is haar ontwerp uit komen rollen: Lilium, beter bekend als lelie.
Lees ook: 11x de opvallendste vragen aan de gynaecoloog
Zelf inbrengen
De drie 'blaadjes' van het prototype openen zich als bovengenoemde bloem. Door de afgeronde vormen ziet deze eendenbek er vriendelijker uit. Het apparaat gaat niet verder open dan nodig is om voldoende te kunnen zien. Door vrouwen controle te geven - deze eendenbek kunnen ze zelf inbrengen - verdwijnt een deel van hun angst. 'De meesten willen dat niet, omdat zij bang zijn dat ze iets verkeerd doen, maar de optie waarderen zij enorm.' Haar 'lelie' heeft een smallere punt en wordt gemaakt van plastic dat flexibel is, maar sterk genoeg dat het niet breekt of terugbuigt.
De vondst kreeg een speciale vermelding van de jury van de internationale BraunPrize in Duitsland. Ook de ondervraagde vrouwen waren heel positief, zegt ze. Op patiënten uitproberen mag nog niet, pas als de werking van het speculum wetenschappelijk is aangetoond.
Geloof
De onderzoeker wilde ook iets goeds doen voor het milieu. Vroeger waren namelijk alle eendenbekken van metaal, maar inmiddels zijn veel ziekenhuizen overgestapt op een plastic variant. En die kan maar één keer worden gebruikt. 'Steriliseren is alleen nodig bij een operatie en kost veel energie en water. Als je aan het hart opereert, moet alles steriel zijn, maar een vagina zit vol bacteriën, dan is een minder milieubelastende vorm van reiniging voldoende.'
Lilium is getest op een kunstvagina en bestaat uit twee en niet negen delen, wat het schoonmaken vergemakkelijkt. Het materiaal is hittebestendig zodat het instrument eventueel kan worden gesteriliseerd. 'Of dit echt het beste ontwerp is, kunnen we niet met honderd procent zekerheid zeggen. Als we het materiaal hebben vastgesteld, kunnen we een aanvraag doen voor een klinische test.'
Hoveling hoopt dat gynaecologen uiteindelijk hoog opgeven over haar eendenbek. Maar eerst is geld nodig om de volgende stap te zetten. 'Ik geloof hierin. Als ik dit vergelijk met wat er is, denk ik: dit zou zeker de volgende stap kunnen zijn.'
