Een afgeplat hoofd bij je baby: hoe voorkom je het?

Wat is een afgeplat hoofd bij je baby?

Een afgeplat hoofdje, ook wel plagiocefalie genoemd, is een vervorming van de schedel die ontstaat wanneer een baby langdurig in dezelfde houding ligt. Omdat de schedel van een baby nog zacht en vervormbaar is, kan er aan één kant van het achterhoofd een afplatting ontstaan – vaak daar waar het hoofdje het meest op ligt. Plagiocefalie wordt ook wel een scheef hoofd, een afgeplat hoofd of het platkopsyndroom genoemd.

Hoe vaak komt een plat (achter)hoofd voor?

Ongeveer 15 procent van de baby's ontwikkelt in het eerste levensjaar een afgeplat hoofdje, ook wel schedeldeformatie genoemd. Dat zijn jaarlijks zo'n 25.000 baby's in Nederland.

Een voorkeurshouding en een plat achterhoofdje lijken vaker voor te komen bij baby's die:

• Te vroeg zijn geboren (premature baby's)

• In de buik in stuitligging lagen

• Tijdens de vroege indaling in een afwijkende hoofdligging lagen

• Zijn geboren met een vacuümpomp

• Een afgeplat hoofdje komt ook vaker voor bij jongens, eerste kinderen en baby's van moeders ouder dan 35 jaar

Welke vormen afgeplat hoofdje zijn er?

Er zijn drie verschillende vormen van een afgeplat hoofdje bij baby's: plagiocefalie, brachycefalie en een scafocefalie. Dit is het verschil:

• Plagiocefalie: afplatting aan één kant van het hoofd, rechts of links. Plagio betekent plat, cefalie betekent hoofd.

• Brachycefalie: brachycefalie betekent letterlijk: een kort hoofd. Het hoofd is afgeplat in het midden aan de achterkant van het hoofdje.

• Scafocefalie: de schedel is lang van voor- naar achterhoofd en smal van oor naar oor. De vorm lijkt daardoor wat op de onderkant van een boot.

Wist je dat... 85 procent van de baby's in de baarmoeder al een favoriete kant heeft om het hoofd naartoe te draaien?

Deze afwijkende hoofdvormen komen regelmatig voor bij baby's (Bredenkamp et al., 1990; Clarren et al., 1979; Golden et al., 1999; Littlefield et al., 2002; Mulliken et al., 1999).

Hoe ontstaat een afgeplat hoofd bij je baby?

Sinds bij baby's de rugligging wordt aanbevolen om wiegendood te voorkomen, neemt het aantal kinderen met een plat achterhoofd toe. Meestal is een voorkeurshouding in de eerste maanden na de geboorte de oorzaak. De meeste baby's houden hier na een aantal weken vanzelf weer mee op, waardoor de afplatting vanzelf verdwijnt. Maar sommige baby's blijven hun hoofd telkens naar één kant draaien of recht naar boven kijken.

Door de langdurige druk op een bepaalde plek op het hoofd kan de schedel uiteindelijk zichtbaar platter worden. De structuur van de schedelbeenderen is bij baby's namelijk nog week.

Kan een afgeplat hoofdje vanzelf herstellen?

Soms ontstaat de schedelvervorming al in de baarmoeder. Bijvoorbeeld doordat de baby in stuitligging lag, of een tijd met het hoofdje scheef in het bekken heeft gelegen. Als je baby is geboren met een vacuümpomp of een keizersnede, kan het zijn dat dit nodig was omdat hij niet optimaal in het bekken lag. Bij deze baby's verdwijnt de afvlakking vaak na een aantal weken. Bij baby's die een afgeplatte schedel ontwikkelen door een voorkeurshouding, verdwijnt de afplatting meestal niet vanzelf als er niets aan wordt gedaan.

Kan een afgeplat hoofdje kwaad?

In verreweg de meeste gevallen is een afgeplat hoofdje niet ernstig. Bij de meeste kinderen verdwijnt de schedelvervorming vanzelf. Vaak is dit later niet of nauwelijks meer te zien. Bij minder dan vijf procent van de kinderen blijft de vorm van de schedel op de lange termijn asymmetrisch, of op een andere manier afwijkend. Een afgeplat hoofdje kan ook cosmetische gevolgen hebben. De stand van de oren kan bijvoorbeeld ongelijk worden door de afplatting van het achterhoofd. Bij heel ernstige gevallen kunnen ook de kaak en wangen vervormd raken.

De laatste jaren is er meer onderzoek gedaan naar een afvlakking en vertraagde ontwikkeling van de grove en fijne motoriek, probleemoplossend vermogen en sociale vaardigheden. Er is een verband te zien tussen een afvlakking van de schedel en ontwikkelingsvertraging. Dat komt mede doordat het goed kunnen bewegen van het hoofd belangrijk is voor de vroege ontwikkeling van een baby.

Hoe kun je een afgeplat hoofdje voorkomen?

Als het hoofdje van je baby langdurig eenzijdig wordt belast, kan het afplatten of scheef groeien. Voorkomen dat dit gebeurt, is vooral een kwestie van goed opletten. Merk je dat je baby een voorkeurshouding heeft? Onderneem dan actie. Hoe langer je wacht, hoe moeilijker een plat hoofd bij je baby te verhelpen is. Dit kun je doen om een afgeplat hoofdje te voorkomen als je baby een voorkeurshouding heeft.

Wat te doen tegen plat hoofd als je baby slaapt?

• Leg je baby altijd op de rug te slapen en draai zijn hoofd de ene keer naar links en de andere keer naar rechts. Wissel zo af per slaapje. Gebruik als geheugensteun bijvoorbeeld een zakdoek die je links of rechts aan het ledikant of de wieg knoopt. Draai je baby's hoofd voorzichtig terug als hij in zijn slaap toch weer naar de voorkeurskant is gedraaid. Lees ook: Mag een baby op zijn buik slapen?

• Wordt je baby wakker als je zijn hoofdje draait? Dan is er een andere manier: leg hem eerst op zijn zij aan de niet-voorkeurskant. Wacht even tot hij rustig is en draai hem dan heel langzaam terug naar rugligging, terwijl zijn hoofd naar de zijkant blijft liggen. Zijn hoofd blijft dan makkelijker naar de niet-voorkeurskant gedraaid liggen.

• Baby's kijken graag naar het licht (van een raam) of iets aantrekkelijks, als een muziekdoosje. Een muziekdoosje kun je eventueel weghalen of aan de andere kant ophangen, maar een raam verplaatsen wordt lastig. Maak in dat geval regelmatig het bed andersom op, dus het hoofdeind wordt het voeteneind. Zo stimuleer je dat je baby zelf zijn hoofd naar de goede kant draait.

• Voorkom dat je baby op zijn buik in slaap valt tijdens het spelen. Merk je dat hij moe wordt, leg hem dan voordat hij slaapt op zijn rug. Zo blijft hij gewend aan die slaaphouding.

Wat te doen tegen plat hoofd als je baby wakker is?

1. Tips voor beweging

• Leg je baby als hij wakker is minimaal drie keer per dag op de buik. Blijf er altijd bij. Begin in de eerste weken, bijvoorbeeld tijdens het verschonen. Je kunt beginnen met drie tot vijf keer per dag, één tot vijf minuten. Breid dit uit naar vijf keer vijftien of drie keer dertig minuten per dag op de leeftijd van drie maanden. Je baby ontwikkelt hierdoor sterke nekspieren, zo kan hij gemakkelijker naar alle kanten kijken.

• Vindt je baby op zijn buik liggen niet leuk, laat hem er dan aan wennen. Leg hem niet direct terug op zijn rug als hij huilt. Leid hem af of wieg hem zacht door zijn romp te bewegen, om hem te kalmeren.

• Maak het je baby makkelijker om zijn hoofd op te tillen door met je hand op zijn billen te duwen, hem met zijn armen naar voren te leggen zodat hij op zijn ellebogen kan steunen, en een opgerolde handdoek onder zijn borstkas en oksels te leggen.

• Maak er een spelletje van door speelgoed voor of naast zijn hoofd te bewegen.

• Trek de aandacht van je baby aan de niet-voorkeurskant. Hang in de box eerst een speeltje midden boven hem op borsthoogte, bijvoorbeeld een bewegende mobiel of babygym. Verplaats het geleidelijk steeds verder naar de niet-voorkeurskant. Houd de voorkeurskant zo saai mogelijk en haal al het speelgoed daar weg. Kijk eventueel of je die kant donkerder kunt maken.

• Leg je baby zó in de box dat licht en geluid van de niet-voorkeurskant komen.

2. Tips bij het voeden

• Voed je baby in een licht ronde houding, zijn hoofd mag niet achterover liggen.

• Voed je baby afwisselend op je linker- of rechterarm. Bij borstvoeding gebeurt dit automatisch, bij flesvoeding vraagt het soms om wat oefening. Probeer bij flesvoeding het hoofd in het midden te houden of iets naar de niet-voorkeurskant gedraaid.

• Varieer voedingshoudingen: je kunt je baby ook eens op je bovenbenen leggen, terwijl je je voeten laat steunen op een stoel of lage tafel.

Lees ook: Dit zijn de meest voorkomende borstvoedingshoudingen

3. Tips bij het verschonen

• Probeer je baby zo min mogelijk omhoog te tillen onder de oksels of bij de benen. Rol hem bij het aan- en uitkleden en verschonen liever op zijn zij en buik en weer terug, om overal goed bij te kunnen.

• Leg het aankleedkussen zo neer dat je baby met zijn voeten naar je toe ligt en niet vanaf één zijde wordt verzorgd.

• Kun je het aankleedkussen alleen zo neerleggen dat jij naast je baby staat, leg je baby dan zo neer dat hij naar de niet-voorkeurskant moet draaien om jou te kunnen zien.

• Bij het uit- en aankleden en na het verschonen kun je je baby ook op het aankleedkussen een paar minuten op de buik of op de zij leggen. Blijf er altijd bij.

4. Tips bij het dragen

• Probeer je baby in een ronde houding te dragen. Zo vermindert de spanning in zijn nek en kan hij zijn hoofd beter zelf draaien. Zorg dat zijn benen en heupen licht gebogen zijn en dat zijn armen naar voren liggen.

• Draag je baby niet met je handen onder zijn oksels.

• Draag je baby zó op de arm dat hij spontaan naar de niet-voorkeurskant gaat kijken. Welke arm dit is, hangt af van waar hij graag naar kijkt. Dit varieert dus.

• Je kunt je baby ook in buikligging op je arm dragen. Je ene arm ondersteunt zijn borst, met zijn hoofdje op je onderarm. Je andere arm gaat tussen zijn benen door en steunt onder zijn buik.

5. Tips op schoot

• Leg de enkel van je ene been op je andere been en laat je baby op je schoot zitten in het kuiltje dat zo ontstaat. Hierbij liggen de benen van je baby wat hoger en worden zijn schouders en hoofd goed ondersteund. Hij kan zijn armen zo makkelijker naar voren doen om te spelen.

• Leg je baby met zijn voeten naar je toe op schoot. Zo kun je met hem praten, zingen of spelletjes doen. Wieg hem eventueel rustig met je benen.

Herstel van een afgeplat hoofdje

Een afplatting heeft aandacht nodig vanaf het begin. Meestal wordt de afplatting daardoor minder, zeker als je aan de slag gaat met de bovenstaande tips. Is het hoofdje van je kind afgeplat en blijft hij een voorkeurshouding houden, dan is het verstandig om dit te bespreken op het consultatiebureau. Als het nodig is kunnen ze je doorsturen naar een kinderfysiotherapeut of kinderosteopaat. Je kunt ook zelf een afspraak maken.

Wat kan kinderfysiotherapie doen?

Een kinderfysiotherapeut of -oefentherapeut kan ondersteuning bieden als de voorkeurshouding van je baby moeilijk te corrigeren is. De specialist geeft tips om de motorische ontwikkeling van je baby te bevorderen en instructies hoe je de niet-voorkeurskant kunt stimuleren. Ook leer je manieren om je baby zo gunstig mogelijk te tillen en dragen.

Wanneer naar kinderosteopathie?

Is er ondanks de oefeningen te weinig resultaat? Dan kan de kinderosteopaat een aanvulling zijn. Kies een osteopaat die een opleiding tot kinderosteopathie heeft gevolgd. De osteopaat onderzoekt het lichaam van je baby op verminderde beweeglijkheid en behandelt die met zachte aanrakingstechnieken, zodat zijn hoofd, schedelbotten en wervelkolom vrij kunnen bewegen. De kinderfysiotherapeut en de kinderosteopaat werken vaak nauw samen, allebei vanuit hun eigen expertise. Hier lees je meer over osteopathie voor baby's.

Afgeraden: zijslaapkussens en helmpjes

Er bestaan speciale 'zijslaapkussens' die ervoor zorgen dat je baby op één kant van zijn lichaam blijft liggen. Je kunt hem daarmee op de niet-voorkeurskant leggen. Hoewel dat handig klinkt, raden deskundigen deze kussens af. Je vergroot er de kans op wiegendood mee. De Consumentenbond schrijft over de kussens: 'Gebruik in principe geen speciale kussentjes of andere producten in de wieg tegen scheefhoofdigheid of reflux. Heeft je kind een afgeplatte schedel? In sommige gevallen kun je in overleg met een arts tijdelijk zo'n product gebruiken. Doe dit alleen onder (kinder)fysiotherapeutische begeleiding. Houd altijd toezicht op je kind.'

Een ander hulpmiddel bij een afgeplat hoofdje is een speciale helm: een redressiehelm. Een baby draagt deze helm ongeveer vier tot zes maanden lang, minimaal dertien uur per dag. De helm moet ervoor zorgen dat de schedel in de juiste vorm groeit, maar er is geen bewijs voor dat dit ook echt helpt. Het kost bovendien veel geld en kan bijwerkingen met zich meebrengen. Ook dit hulpmiddel wordt daarom niet aangeraden door deskundigen.

Lees ook ons uitgebreide artikel: Mijn baby heeft een voorkeurshouding

Bronnen: NJC, Kinderneurologie