Zelfredzaamheid van je kind

Getty Images

Leestijd 6 minuten

22 februari 2025, 10:49

Je baby kan nog niet voor zichzelf zorgen. Oftewel, hij is nog niet zelfredzaam. Naarmate je kind ouder wordt, wordt zijn zelfredzaamheid steeds groter. Wat houdt zelfredzaamheid precies in? En waarom is dit zo belangrijk?

(Medisch) beoordeeld door:

Valerie Ritchie

Opvoedcoach

Lees verder onder de advertentie

Wat is zelfredzaamheid?

Zelfredzaamheid is kortweg het vermogen om jezelf te kunnen redden. Baby's en kleine kinderen zijn nog niet zelfredzaam: zij kunnen nog niet voor zichzelf zorgen. Ze moeten geholpen worden met eten en drinken, aankleden, badderen enzovoort. Zelfredzaamheid is dus iets wat kinderen met de jaren ontwikkelen. Hoe snel die ontwikkeling gaat, verschilt per kind. Er is geen leeftijd waarop je kind zelfredzaam 'moet' kunnen zijn.

Zelfredzaamheid kinderen stimuleren

Je kunt de zelfredzaamheid van je kind ondersteunen door de volgende stappen aan te houden: voordoen, samendoen, alleen laten proberen, zelf doen. Zelfredzaamheid betekent overigens niet dat je kind álles zelf moet kunnen. Weten hoe je om hulp vraagt en dat het oké is om om hulp te vragen, is ook een vorm van zelfredzaamheid.

Wat is het verschil tussen zelfredzaamheid en zelfstandigheid?

Zelfstandigheid en zelfredzaamheid zijn niet hetzelfde. Zelfredzaamheid is het vermogen om jezelf te kunnen redden. Zelfstandigheid betekent in hoeverre je het alleen kan. Een peuter kan misschien wel zelfstandig zijn boterham eten, terwijl jij bij hem aan tafel zit. Maar als jij niet in de buurt bent, zal hij rond lunchtijd g en boterham pakken, smeren en opeten. Hij kan dingen dus wel zelfstandig, maar is nog niet zelfredzaam.

Lees verder onder de advertentie

Lees ook: 8 tips om het zelfvertrouwen van je kind te vergroten

Het belang van zelfredzaamheid bij kinderen

Het is belangrijk dat je kind zelfredzaam wordt. Niet alleen omdat het voor jou als ouder fijn is dat je kind steeds zelfredzamer wordt en zich prima redt zonder jou. Het is ook goed voor het zelfvertrouwen en het zelfbeeld van je kind.

Daarnaast is het belangrijk dat je kind zelfredzaam wordt voor het geval dat je hem ooit uit het oog verliest. Je hoopt dat zoiets nooit zal gebeuren, maar vrijwel iedere ouder overkomt het ooit een keer. Je staat op het strand of in een drukke winkel en opeens zie je hem niet meer. Het is dan belangrijk dat je kind op zo'n moment weet wat hij moet doen, zodat je hem snel weer in je armen kunt sluiten.

Lees ook: Zo leer je je kind zelfstandig en samen spelen

Lees verder onder de advertentie

Zelfstandigheid en zelfredzaamheid per leeftijd

Je kind wordt met de jaren steeds zelfredzamer. We noemen wat vaardigheden die passen bij de zelfredzaamheid per leeftijd. Sluiten de voorbeelden niet volledig aan op de ontwikkeling van jouw kind? Geen zorgen. Ieder kind ontwikkelt zich op zijn eigen manier.

Baby's (0 tot 1 jaar)

Pasgeboren baby's zijn absoluut niet zelfredzaam, ze kunnen nog vrijwel niets zonder hulp. Toch zet je kind in de babytijd heel wat stappen richting zelfstandigheid: iets vastpakken, omrollen, zitten, optrekken, kruipen en misschien zelfs al lopen. Ook gaat je baby vaste voeding eten en leert hij zelf uit een beker te drinken. Rond zijn eerste verjaardag kan hij al heel wat dingen zelfstandig, maar zelfredzaam is hij nog lang niet.

Dreumes (1 tot 2,5 jaar)

In de dreumesfase wordt je kind stap voor stap zelfstandiger. Hij wil steeds meer 'zelluf' doen, zoals met een vork eten, zijn haren kammen, lopen in plaats van in de buggy zitten en de trap op en af gaan. Ook gaat je kind steeds vaker in zijn eentje op onderzoek uit. Al houdt hij jou of je partner nog goed in de gaten en waarschijnlijk durft hij niet ver weg te lopen.

Lees verder onder de advertentie

Je kind leert in deze periode dat hij een eigen mening heeft. En dus kan hij flink eigenwijs zijn en luistert hij niet altijd even goed. Dit kan best vermoeiend zijn. Deze fase wordt niet voor niets de 'terrible two's' genoemd. Aan de andere kant voert je kind ook steeds beter kleine opdrachten uit en doet dit met plezier, zoals zijn bord naar de keuken brengen en zijn schoenen pakken. Dit soort taken geven je kind veel zelfvertrouwen. Een belangrijke stap op weg naar zelfredzaamheid.

Lees ook: Tips voor ouders tijdens de peuterpuberteit

Van peuter tot kleuter (2,5 tot 6 jaar)

In de peuter- en kleutertijd wordt je kind nóg zelfstandiger en ontwikkelt hij langzaam maar zeker zelfredzaamheid. Hij leert zichzelf aankleden, kan alleen naar de wc gaan en leert fietsen. Op het kinderdagverblijf of de peuterspeelzaal en de kleuterschool wordt zijn zelfstandigheid verder aangemoedigd. Je kind kan inmiddels goed zelf vertellen wat hij wil. En laat je je kind vooroplopen, dan kan hij waarschijnlijk moeiteloos de juiste route van de supermarkt naar huis vinden. Geef je kind vooral dit soort opdrachten (vanzelfsprekend zonder hem uit het oog te verliezen): dit geeft zijn zelfvertrouwen een boost.

Lees verder onder de advertentie

Basisschoolkind (6 tot 12 jaar)

In de basisschoolleeftijd leert je kind ontzettend veel, in een tempo dat je soms zal verbazen. Met al die wijsheid groeit ook zijn zelfstandigheid. Je kind leert lezen en schrijven, rekenen en klokkijken. Door het geven van zakgeld, leer je je kind om te gaan met geld. Wacht hier niet te lang mee, want voor je het weet wil je kind zelfstandig naar de winkel. Dit is in het begin misschien even slikken, maar waarschijnlijk kan je kind dit prima aan. Hij is nu al behoorlijk zelfredzaam.

Natuurlijk is het wel belangrijk om afspraken te maken en grenzen te stellen, maar probeer je flexibel op te stellen en goed te kijken naar wat je kind al aankan. Je kind vertrouwen en ruimte geven is goed voor zijn zelfvertrouwen.

Het blijft belangrijk dat je kind de ruimte krijgt om zelf dingen te proberen. Laat hem steeds meer zelf bepalen: welke kleren hij aan doet, op welke sport hij wil, of hij zijn huiswerk voor of na het eten maakt. Geef hem daarnaast ook taken, zoals een opdracht die hij nog nooit eerder heeft gedaan. Als dit hem lukt, geeft dat zijn zelfvertrouwen een boost. Hoe meer taken hij zelf kan uitvoeren, hoe zelfredzamer je kind wordt.

Zelfredzaamheid bij paniek

Een zelfredzaam kind weet wat hij moet doen in panieksituaties. Maar dit zal hij wel eerst moeten leren. Hier wat handige tips:

Gaan jullie naar het strand of een pretpark? Doe je kind een polsbandje om met zijn naam en jouw telefoonnummer of schrijf het op zijn arm met watervaste stift. Vertel je kind dat als hij iedereen kwijt is, op zoek moet gaan naar iemand van de politie, reddingsbrigade of een andere papa of mama met kinderen.
Spreek een herkenbaar punt af, voor als jullie elkaar kwijtraken, bijvoorbeeld een strandtent of verdwaalpaal.
Kom deze afspraak zelf ook na. Het gebeurt dat kinderen braaf bij het afgesproken meeting point staan te wachten en dat ouders in paniek overal aan het zoeken zijn.
Fietst of loopt je kind alleen naar school of speelt hij zelfstandig buiten? Maak afspraken over wat hij moet doen als hij bijvoorbeeld valt. Bespreek waar hij kan aanbellen, denk na over een eigen telefoon voor je kind of bedenk samen wat hij kan doen om het op te lossen.
Leer je kind dat hij nooit met iemand meegaat zonder het eerst aan jou te vragen. Zelfs niet met bekenden.
Is je kind terecht nadat je hem bent kwijtgeraakt? Word niet boos, maar laat zien hoe blij je bent dat hij er weer is. Bespreek later pas met je kind hoe zo'n situatie in de toekomst voorkomen kan worden.

Lees verder onder de advertentie

Lees ook: 9x zo voorkom je dat je je kind kwijtraakt