Eén op de drie moeders is niet financieel onafhankelijk: 'Als mijn relatie strandt, beland ik bij mijn ouders op zolder'

Realitycheck: een derde van de moeders redt het financieel niet zonder de inkomsten van haar partner. Best tricky als je bedenkt dat ook ruim een derde van alle koppels met kinderen uit elkaar gaat.

Toen Marieke, moeder van twee puberzonen, zwanger was van haar oudste zoon stopte ze met haar mondhygiënepraktijk. ‘Er was geld genoeg. Ik bleef thuis voor de kinderen en het huishouden. Het werkte een paar jaar prima. Totdat mijn man en ik steeds meer onenigheid kregen.’

Marieke was getrouwd met een succesvolle ondernemer. Niet in gemeenschap van goederen, en nadat ze had ingeteerd op haar eigen spaargeld zat ze financieel vast in de relatie. ‘Helaas heb ik, toen ik besloot om te stoppen met werken, niet nagedacht over de gevolgen. Laat staan over wat er zou gebeuren als we uit elkaar zouden gaan. Noem me naïef, of dom. Dat is het ook.’

Lees ook: Dit moet je (financieel) regelen als alleenstaande ouder

81% van de mannen wel

Naïef of dom, Marieke is zeker niet de enige. Zodra er kinderen komen, gaat bijna 45 procent van de vrouwen minder werken of stopt. Vaders passen hun werkpatroon zelden aan na de komst van het eerste kind: de meesten nemen geboorteverlof om daarna weer fulltime aan de slag te gaan. Dat blijkt uit de Emancipatiemonitor 2022 van het CBS. Als gevolg daarvan was in 2021 een derde van de vrouwen niet economisch zelfstandig. 81 procent van de mannen was dat wel.

Economisch zelfstandig ben je voor de overheid al als je inkomen boven het bijstandsniveau van een alleenstaande ligt, dat is een kleine 1200 euro per maand. Petje af voor een alleenstaande ouder die zichzelf en de kinderen daarmee kan onderhouden, maar heel sterk kun je die positie niet noemen. Met een inkomen hoger dan het wettelijke minimum wordt iemand financieel onafhankelijk genoemd. In 2021 was slechts 56 procent van de vrouwen dit.

Risico op armoede

Misschien denk je nu: nou en? Moeten die vrouwen lekker zelf weten… Maar volgens journalist en programmamaker Liesbeth Staats is het meer dan een privékwestie. Ze windt zich al jaren op over de cijfers. Dat leidde tot de veelbesproken documentaire Waarom werken vrouwen niet? en in 2021 tot het boek Waarom vrouwen minder werken dan mannen (en dat ook jouw probleem is). Staats: ‘Voor een grote groep vrouwen in Nederland bestaat een reëel risico op armoede. Zij moeten na een relatiebreuk een beroep doen op sociale voorzieningen. Dat vind ik ook een maatschappelijk probleem.’

Lees ook: Steeds meer gezinnen hebben moeite met rondkomen: hier kun je terecht

Alles op een hoop

Even wat droge feiten: een vijfde van de vrouwen die scheiden, is daarna aangewezen op een uitkering, meestal een (aanvullende) bijstandsuitkering. Voor mannen verandert bij een scheiding maar weinig in hun sociaal-economische positie. De koopkracht van vrouwen vermindert meestal sterk bij een scheiding, terwijl die bij mannen doorgaans juist wat toeneemt.

Bij Jacqueline (30) schiet het weleens door haar hoofd: ‘Als mijn relatie strandt, beland ik waarschijnlijk bij mijn ouders op zolder. Ik kan daar gelukkig goed met mijn man over praten.’ Ze hebben samen een zoon van vijf maanden. De afgelopen anderhalf jaar zat Jacqueline thuis. De aanleiding was verdrietig: na een stilgeboorte kreeg ze voor haar gevoel te weinig tijd van haar werkgever om dat te verwerken. Ze zegde haar baan op.

Inmiddels is ze weer op zoek naar werk voor twee dagen per week. ‘Sowieso niet meer. Ik vind het belangrijk dat mijn zoon zo min mogelijk naar de oppas of de opvang gaat. En dat we een schoon en opgeruimd huis hebben en er nog tijd is om leuke dingen te doen.’ Voordat ze stopte, werkte ze 20 uur per week. Haar partner 38 uur. ‘Omdat onze inkomens ver uit elkaar liggen, gooien we alles op een hoop.’

Anderhalfverdienersmodel

Nederlandse mannen werken gemiddeld 39,4 uur per week, vrouwen 29,2 uur. Tijd voor huishouden, boodschappen en andere klussen zijn belangrijke redenen voor vrouwen om parttime te werken. Net als tijd voor jezelf, hobby’s, sport en sociale contacten. Zorg voor de (klein)kinderen is voor ruim de helft van de vrouwen een reden om deeltijd te werken.

Opvallend is dat volgens de Emancipatiemonitor de meeste vaders en moeders de zorg voor de kinderen het liefst gelijk verdelen. Maar de praktijk is dus anders. Vrouwen besteden meer tijd aan zorg, mannen aan betaald werk. Het anderhalfverdienersmodel voert al jaren de boventoon bij stellen met kinderen. En ondanks dat een op de vier jonge vrouwen die samenwonen hoger is opgeleid dan haar partner, neemt het anderhalfverdienersmodel waarin de vrouw voltijd werkt en de man in deeltijd vrijwel niet toe.

Lees ook: Taakverdeling thuis: zo maak je van de to-dolijst in je hoofd een gedeelde verantwoordelijkheid

Het onbetaalde werk

De taakverdeling wordt gestuurd door sociale normen, bijvoorbeeld over wie er voor de kinderen hoort te zorgen, zegt Staats. ‘Er wordt in Nederland nog heel conservatief naar de rolverdeling gekeken. Het onbetaalde werk, de zorg voor naasten, voor kinderen en het huishouden wordt nog altijd gezien als de verantwoordelijkheid van vrouwen. Als er kinderen komen, wordt er automatisch van uitgegaan dat vrouwen uren inleveren. En werk je als vrouw niet parttime dan voel je de hele tijd dat je een uitzondering bent.’

Uit onderzoek blijkt bovendien dat een meerderheid van de Nederlanders er niet van overtuigd is dat opvang goed is voor met name baby’s. De meeste mensen vinden maximaal drie dagen werken voor moeders ideaal, zeker als de kinderen nog baby’s of peuters zijn, en voor vaders vier of vijf dagen. Het idee van de man als hoofdkostwinner zit diepgeworteld.

Niet tegelijk met verlof

Volgens Staats moet er groot ingegrepen worden om dit recht te trekken. ‘Het duurt al jaren maar er verandert niets. Het ouderschapsverlof moet anders ingericht worden. Geef mannen en vrouwen evenveel dagen die ze niet tegelijkertijd mogen opnemen. En de kinderopvang moet gratis worden. Nu is het nog vaak een argument om niet te werken: ‘Dan werk ik voor de opvang’. En waarom gaan basisscholen nog steeds om 15 uur uit? Je moet altijd iets regelen. De maatschappij gaat ervan uit dat één ouder – lees: de moeder – thuis is. Dat is een systeem van heel lang geleden. Dat piept en kraakt in deze tijd.

En kies je er als vrouw wel voor om thuis te zijn en wel onbetaald werk te doen dan zou eigenlijk de regel moeten zijn dat je de financiële verdeling vastlegt, vindt Staats. ‘Voor het gesprek thuis: we hebben samen een gezin, omdat ik thuis alles doe, kun jij werken, maar dan maak ik wel aanspraak op jouw inkomen.’ Misschien niet romantisch, wel realistisch. ‘Het is eigenlijk grappig: niemand twijfelt erover een brandverzekering af te sluiten, terwijl de kans op brand vele malen kleiner is dan de kans dat je relatie uitgaat.’

Lees ook: Hoe zit het met de kinderopvangtoeslag in 2023?

Recht op zijn pensioen

Afspraken op papier zetten is precies wat Josca (33) en haar man hebben gedaan. Josca noemt zichzelf een independent woman. ‘Ik ben een echte carrièretijger. Ik had mijn eigen woning en bedrijf: een franchiseconcept van diëtistenpraktijken.’ In 2014 ontmoette ze haar man via Tinder. ‘Hij werkt bij defensie. Vrij snel zei hij dat hij graag een keer naar het buitenland uitgezonden wilde worden. Ik dacht: dat wordt ’m niet voor mij. Ik heb hier mijn carrière, mijn vrienden en familie.’ Maar nog geen jaar later vertrokken ze voor vier jaar naar Aruba. ‘Ik heb er eerst heel goed over nagedacht. Ik ben ambitieus en heb alles aan de kant geschoven. Voor de liefde.’

Inmiddels wonen Josca, Elmer en hun twee kinderen op Curaçao. Josca: ‘Na een tussenperiode in Nederland werd Elmer opnieuw uitgezonden. Al die tijd al staat mijn carrière stil. Er zijn bepaalde regelingen die het onaantrekkelijk maken om een baan op het eiland aan te nemen: om te voorkomen dat expats het werk van de lokale bevolking inpikken.’

Josca en Elmer hebben duidelijke afspraken gemaakt voor de periode dat ze niet werkt. ‘Alles wat van hem is, is ook van mij. Ik heb recht op een deel van zijn pensioen en we hebben een testament opgesteld. Er zijn hier ook vrouwen die zakgeld krijgen van hun man. Dat wil ik absoluut niet.’ Over ruim twee jaar verhuist Josca met haar gezin terug naar Nederland. ‘Dan ga ik meteen weer aan het slag.’

Een eigen inkomen

Als Marieke het opnieuw kon doen, was ze in gemeenschap van goederen getrouwd. ‘Ik zou misschien wel minder zijn gaan werken toen de kinderen jong waren, maar mijn volledige praktijk opdoeken, was gewoon niet handig. Ik zou vrouwen aanraden om altijd een eigen inkomen te behouden.’

Haar escape uit haar huwelijk was uiteindelijk de erfenis die ze kreeg nadat haar moeder overleed. ‘De aanleiding was heel verdrietig, maar wat was ik blij met het geldbedrag dat ze me naliet. Dit was de enige manier waarop ik een huis voor mezelf en mijn kinderen kon betalen.’

Tekst: Sophie Kluivers – Beeld: GettyImages