Kennis over pijn
Als fysiotherapeut gespecialiseerd in (chronische) pijn, begeleid ik onder andere mensen in het leren begrijpen van hun pijnklachten. Ook leer ik ze door middel van pijneducatie wat pijn is en hoe het tot stand komt. Maar ook hoe complex pijn is en hoe alles wat we hebben meegemaakt – onze opvoeding, omgeving en onze emoties – hier invloed op hebben. Gek genoeg leren we tijdens de biologieles op school niets over pijn en weten maar weinig mensen waarom we pijn ervaren. Toch zou het in veel situaties kunnen schelen als we anders tegen pijn zouden aankijken.
Pijn is superbelangrijk; het werkt als een beschermingsmechanisme voor ons. Zonder pijn zouden we niet lang kunnen overleven, omdat we het niet zouden merken als we gewond zijn. Stel je voor dat je van een blindedarmontsteking of een gebroken been niets zou voelen! Het lijkt misschien aantrekkelijk om geen pijn te kunnen voelen, maar mensen die daadwerkelijk een aandoening hebben waarbij dit het geval is, worden vaak niet oud.
Pijn en het brein
Hoe werkt pijn nu eigenlijk? Overal in ons lichaam bevinden zich sensoren die informatie waarnemen en doorgeven aan ons zenuwstelsel, ruggenmerg en hersenen. In onze hersenen is een gebied aanwezig dat als een landkaart de verschillende delen van het lichaam representeert, zodat we vrij nauwkeurig weten waar in je lijf iets aan de gang is. Onbewust gaat dit de hele dag door; er komt informatie binnen die onze hersenen moeten verwerken. Onze hersenen maken steeds de afweging of er gevaar dreigt of niet. Zonder brein dus geen pijn!
Stel: je loopt op blote voeten en je trapt op iets scherps. De sensoren in de huid van je voet nemen een verandering waar, maar op dat moment is er nog geen sprake van pijn. Vervolgens wordt de informatie via het zenuwstelsel naar het ruggenmerg en uiteindelijk naar onze hersenen gestuurd. Daar wordt bepaald of er sprake is van een 'beschadiging' en of dit gebied beschermd moet worden. Is dat het geval, dan ervaar je pijn en trek je je voet gauw weg. Je kijkt onder je voet en ziet een snee, spoelt het schoon en doet er een pleister op. Zodra het wondje genezen is ervaar je ook geen pijn meer. Pijn wordt dus niet gevormd in je spieren, pezen of gewrichten; daar wordt enkel de verandering waargenomen. Dit is in een notendop hoe pijn werkt. In werkelijkheid is het natuurlijk veel complexer en wordt pijn beïnvloed door veel verschillende factoren. Naast sensoren in je lichaam, nemen we ook waardoor bijvoorbeeld te zien en te ruiken. Zo kan ook de omgeving onze pijnervaring sterk beïnvloeden. Pijn is dus heel persoonlijk.
Pijn is beïnvloedbaar
De bekende 'pijnprikkel'? Die bestaat helemaal niet. Je weet namelijk nooit of jouw prikkel daadwerkelijk pijn veroorzaakt bij een ander. Wel is de kans groot dat iemand op basis van weefselschade (nociceptie) pijn ervaart. Zoals bijvoorbeeld door een prik met een naald of een snee in je vinger. Toch hoef je niet altijd pijn te ervaren als er weefselschade is. Misschien is dit herkenbaar voor mensen die sporten en tijdens een wedstrijd in botsing komen met een tegenstander, maar dat op het moment zelf helemaal niet voelen. Pas de volgende dag zien ze een blauwe plek en is hun arm gevoelig.
Door hormonen als adrenaline en endorfine kan die afweging in de hersenen beïnvloed worden, waardoor je tijdens het spel helemaal geen pijn voelt. Daarnaast zijn je hersenen afgeleid en gefocust op het spel. Een ander voorbeeld is dat van een moeder die met haar kind een drukke straat oversteekt en haar enkel verzwikt. Grote kans dat zij gewoon de straat zal oversteken om haar kind en zichzelf in veiligheid te brengen. Door het vluchthormoon adrenaline zal zij mogelijk pas pijn ervaren als ze aan de overkant is. Als ons pijnsysteem niet beïnvloed zou worden door hormonen, zouden we dus heel moeilijk kunnen vluchten en minder lang overleven. Pijn waarschuwt ons dus als er gevaar is, maar ook als er gevaar dreigt.
Geheugen als belangrijke sleutel
Omdat ons brein een geheugen heeft, kan het situaties onthouden die in het verleden een gevaar vormden. Op die manier leer je wat koud, heet, scherp of stomp is. Onze hersenen kunnen op deze manier alarm slaan als ze een gevaarlijke situatie herkennen of verwachten. Een voorbeeld hiervan is een man die zich op de spoed meldt nadat hij op de werkplaats in een spijker is gestapt. De spijker is door zijn schoen geboord en steekt er aan de bovenkant uit. De man heeft ontzettend veel pijn, zijn hartslag is omhooggegaan en hij zweet enorm. Er wordt een foto gemaakt van zijn voet. Als de arts erbij komt, trekt deze de spijker er met een snelle ruk uit. Wat schetst de verbazing echter wanneer de man zijn schoen uittrekt? Er zit helemaal geen gat in zijn voet. De spijker blijkt precies tussen zijn tenen zijn doorgegaan. Puur omdat de man ervan overtuigd was dat de spijker door zijn voet was gegaan, ervaart hij pijn. Dit voorbeeld laat zien dat wanneer je hersenen verwachten dat er gevaar dreigt, je hoogstwaarschijnlijk ook pijn zult ervaren.
Verwachting van pijn
Hier kunnen we een mooie terugkoppeling maken naar de bevalling, want dit zal vast veel pijn gaan doen! Dit beeld staat bij de meeste mensen in het geheugen gegrift omdat we in films vaak zien dat vrouwen bij een geboorte vaak schreeuwen en door een hel lijken te gaan. Daarnaast onthouden we ook vaker de negatieve verhalen. Het beeld en de heersende gedachte van een vrouw die bevalt is heel bepalend voor onze verwachting hiervan. Wat als je alleen maar beelden had gezien van rustige bevallingen en positieve verhalen had gehoord? Zou je dan nog steeds verwachten dat het veel pijn zal gaan doen?
Overleven
Laten we eerst een uitstapje maken naar het dierenrijk. Dieren die bevallen in de natuur zijn heel kwetsbaar. Zij vormen op dat moment namelijk een prooi voor andere dieren. Het vluchthormoon adrenaline is op dat moment heel belangrijk om de bevalling tijdelijk te onderdrukken. Als het dier vervolgens weer veilig is, zal het kunnen ontspannen en de bevalling kunnen voortzetten. Dieren zijn rustig tijdens een bevalling; er is geen paniek, geen angst, het lijkt slechts een fysieke beleving. Een dier maakt zich van tevoren ook niet druk over hoe veel pijn het gaat doen, want het heeft daar geen verwachting van. Uit het dierenrijk leren we dus dat pijn tijdens een bevalling een heel belangrijke functie heeft. Want als je niets van je weeën zou voelen, zou de baby er 'zomaar' uit kunnen komen. Nu hoeven wij mensen onszelf in de huidige tijd niet meer in veiligheid te brengen, zoals dieren dat doen. Maar voor het overleven heeft het dus nog wel dezelfde functie.
Angst voedt pijn
Als ons brein op scherp staat en ons lichaam wil beschermen, zullen we alleen maar meer pijn ervaren. Dit wordt sterk gevoed door angst. Je zou kunnen zeggen dat als onze hersenen zich veilig voelen, je minder pijn ervaart. En als je hersenen zich niet veilig voelen, zul je meer pijn ervaren. Angst zorgt ervoor dat ons brein nog meer op scherp gaat staan en dat we meer adrenaline aanmaken, dit kan dus even de pijn onderdrukken.
Toch zal je als je wilt bevallen, je moeten ontspannen. Want om in ontsluiting te komen is oxytocine nodig, en dit hormoon wordt juist afgebroken door adrenaline. Stress en angst geeft dus adrenaline en ontspanning en veiligheid geeft dus oxytocine en dus meer ontsluiting. Je zou kunnen zeggen dat iemand die kan ontspannen tijdens de bevalling, ook eerder in ontsluiting komt, een kortere bevalling heeft en minder bevalling pijn ervaart. Tevens werkt geruststelling vanuit de omgeving positief. Denk maar aan het kind dat een kusje op de knie wil als het is gevallen. Het klinkt als een gekke vergelijking, maar van een partner die geruststelt en aanmoedigt, zal je ook meer vertrouwen krijgen en de bevalling langer kunnen volhouden.
Het veilige brein
Pijn tijdens de bevalling heeft een functie, pijn is een ervaring en voor iedereen anders. Pijn is reëel en niet psychisch, maar wel beïnvloedbaar door onze overtuiging en gedachten. Hoe veiliger je voelt, hoe minder pijn je zal ervaren. Zo zal de een zich prettiger voelen bij een thuisbevalling omdat je eigen omgeving, de vertrouwde geur, foto`s aan de muur – eigenlijk alles wat je waarneemt – een positieve invloed kunnen hebben. Iemand anders voelt zich misschien prettig bij het idee van een poliklinische bevalling omdat medische zorg dan dichtbij is.
Voorbereiding
Weeën komen tijdens een bevalling in golven, waarbij ook je spieren in je buik, je rug en je benen kunnen aanspannen. Dit zal bij een eerste bevalling voor een unieke (pijn)ervaring zorgen. Nee, een bevalling is dus niet te vergelijken met het verstuiken van je enkel, omdat je hersenen anders reageren, met andere emoties en gedachten. Maar uiteindelijk ontstaat bij beide situaties de pijngevoeligheid in het brein. Je weet nooit van tevoren hoe een bevalling zal lopen en hoe je zal
reageren. Toch kan je hier wel invloed op uitoefenen, door vertrouwen te hebben en te kunnen ontspannen. Pijn wordt altijd geproduceerd in je hersenen en is dus beïnvloedbaar. Doe hier je voordeel mee: omarm je brein en daarmee de pijn.
Hoe bereid je je voor op iets waarvan je niet weet hoe het zal voelen of hoelang het zal duren?
Hoe zorg je ervoor dat je het vertrouwen krijgt dat je het kunt? Mijn advies: ga op zoek naar een bevallingscoach (doula) of doe een zwangerschapscursus. Lees je in over de voor- en nadelen van pijnbestrijding. Heb je eerder een traumatische ervaring gehad met bevallen? Zoek hier dan hulp voor bijvoorbeeld door middel van EMDR. Leer hoe de verschillende fases van een bevalling werken, hoe je kan ademhalen, mediteren en ontspannen.
Vraag jezelf af wat je nodig hebt om op jezelf en je partner te kunnen vertrouwen. Je verloskundige kan je vast op weg helpen met het zoeken van de juiste doula of een cursus hypnobirthing bij jou in de buurt of aan huis. Vrouwen die pijn beter begrijpen en beter zijn voorbereid zullen ook minder angstig zijn. Hopelijk zorgt dit voor meer positieve bevallingsverhalen en staat de pijn dan minder centraal. Het is misschien even een klus zo`n bevalling, maar wel met het allermooiste doel!
Dit artikel is tot stand gekomen en goedgekeurd door artsen en andere (medische) deskundigen van het Ouders van Nu expertteam.
