Ik ben geboren in 1986. Mijn meest vormende kinderjaren waren de jaren negentig. Een decennium waarin de overheid ons in de bekende Postbus 51-spotjes om de oren sloeg met de slogan: 'Een beter milieu begint bij jezelf'.
Ik kijk een paar van die spotjes terug op YouTube. De opdrachten in de campagnefilmpjes waren simpel: laat de lamp in de badkamer niet branden. Scheid afval. Verspil geen water. Gebruik minder gas. Want: 'We kunnen niet langer ontkennen dat er een broeikaseffect is.'
Lees ook: Zó voed je je peuter milieubewust op
Naar het repaircafé
Als kind nam ik dit al heel serieus. Tijdens het tandenpoetsen liet ik het water niet stromen. Ik was 10 toen ik stopte met vlees eten. 26 jaar later eet ik dat nog steeds niet. Ik neem mijn eigen tasjes mee naar de supermarkt.
Er liggen zonnepanelen op het dak van mijn huis, er staat een regenton in de tuin – de tuin die zo min mogelijk tegels heeft en veel groen. Kleding koop ik vaak tweedehands. Een kapot koffiezetapparaat breng ik naar het repaircafé. En we maken er thuis een sport van om zo min mogelijk voedsel te verspillen.
Druppel op een gloeiende plaat
Het is overigens niet het hele verhaal: gemiddeld een keer per jaar neem ik het vliegtuig naar een vakantiebestemming. Ik rijd geregeld in mijn benzineauto. En, misschien de ergste vervuiler, ik heb twee kinderen op de wereld gezet.
Het feit dat ik die kinderen heb, maakt tegelijkertijd dat me een gevoel van machteloosheid bekruipt. Ik dacht best lekker bezig te zijn met mijn duurzame consumptiegedrag. Maar wat bracht het op? Mijn zonnepanelen en vegaburgers zijn verwaarloosbare inspanningen naast de grote vervuilers die hun uitstootgedrag niet aanpassen.
Mijn duurzame keuzes voelen als een druppel op een (vrij letterlijk) gloeiende plaat. Want wat laat ik mijn kinderen na? Een aarde met dramatisch stijgende temperaturen, smeltende gletsjers, droogte, bosbranden, overstromingen en voedsel- en watertekorten. Omstandigheden die alleen maar zullen verergeren als het tij niet wordt gekeerd.
Lees ook: Opgroeien onder de rook van Tata Steel: 'Er is altijd de angst dat de kinderen ziek worden'
Baarschaamte
'Als je dertig jaar zo ecologisch mogelijk hebt geleefd, is het moeilijk om niet moedeloos te worden,' zei journalist Jaap Tielbeke, auteur van het boek Een beter milieu begint niet bij jezelf, in een interview in Het Parool. 'Want structureel is er niets veranderd. Er worden miljarden uitgegeven voor nieuwe fossiele brandstoffen, Schiphol mag nog steeds uitbreiden. Shell komt overal mee weg. Het is toch een beetje alsof je zegt: als we allemaal lief tegen elkaar zijn, is er geen oorlog meer.'
In 2017 becijferden Canadese onderzoekers dat de auto wegdoen 2,4 ton CO2 per jaar scheelt, een plantaardig dieet 0,82 ton en zuinige lampen 0,10 ton. Maar al die maatregelen zouden in het niet vallen bij het krijgen van een kind minder: dat levert volgens datzelfde onderzoek namelijk een CO2-besparing op van 58,6 ton per jaar.
Het begrip 'baarschaamte' deed hierna zijn intrede. De cijfers uit dit onderzoek zijn voor mensen aanleiding om geen kinderen op de wereld te willen zetten. Het zou onverantwoord zijn, met het oog op het klimaat. Uit verschillende recente onderzoeken blijkt dat steeds meer jongeren (tussen de 16 en 30 jaar) vanwege de klimaatcrisis twijfelen of ze kinderen willen.
Geen benzine en gas
Het Canadese onderzoek naar CO2-uitstoot kon wel op kritiek rekenen, want een kind op de wereld zetten is niet per definitie vervuilender dan een leven lang autorijden. De onderzoekers hielden geen rekening met overheidsbeleid: regels die de uitstoot van bedrijven en burgers beperken.
Ze namen in hun berekening dus niet mee dat iemand die vandaag wordt geboren waarschijnlijk nooit in een benzineauto zal rijden en in zijn volwassen leven niet meer op gas zal koken. Hadden ze daar wel rekening mee gehouden, dan zou blijken dat een pasgeborene van nu aanzienlijk minder zal uitstoten gedurende zijn leven dan zijn ouders.
We consumeren te veel
En met het klimaatakkoord van Parijs in gedachten kan het niet anders dan dat er meer drastische overheidsmaatregelen zullen volgen. Afspraak is afspraak, toch? Ik stel mezelf zo nu en dan gerust met de gedachte dat mijn kinderen een wereld wacht waarin andere regels gelden dan nu.
Regelmatig wordt gewezen op overbevolking als veroorzaker van klimaatkwaad, maar een teveel aan mensen is niet het punt. Onderzoekers van Paris School of Economics berekenden dat klimaatverandering vooral wordt veroorzaakt door westerse consumenten. Niet per se de hoeveelheid mensen is het probleem voor het klimaat, maar de hoeveelheden die mensen consumeren.
Een deel van de oplossing
Misschien probeer ik hier nu goed te praten wat ik toch niet meer kan veranderen: ik koos voor kinderen en nu ze er zijn, hebben we te maken met een voldongen feit. Een keus waar ik mezelf overigens nog steeds gelukkig mee prijs. Maar in plaats van ze te zien als nog meer 'veroorzakers' van het klimaatprobleem, kunnen we ze beter behandelen als een deel van de oplossing.
In zijn essay Parents for a future beargumenteert Rupert Read, filosofieprofessor aan de Britse Universiteit van East Anglia en voormalig woordvoerder van Extinction Rebellion, dat de liefde voor onze kinderen een klimaatfiasco kan voorkomen. Zijn stelling is vrij eenvoudig: als je om je kinderen geeft – of om de kinderen van anderen – dan moet je ook om hun kinderen en de kinderen van hun kinderen geven. Om de mensheid dus.
Het betekent dat we al die generaties een wereld moeten nalaten waarop ook zij een goed leven kunnen hebben. 'Bezorgdheid om je eigen kinderen is niet echt als het niet dezelfde mate van bezorgdheid om hun kinderen omvat. Je houdt niet van je kinderen als je vernietigt waar zij van houden.'
Denk nu al aan je achterkleinkinderen
Of zoals cultuurhistoricus Roman Krznaric in zijn boek De goede voorouder betoogt: als we kortzichtigheid inruilen voor langetermijndenken, kunnen we goede voorouders worden. Mensen komen vaak pas in beweging als ze worden geraakt. Als er emotie bij komt kijken.
Read laat de lezer van zijn essay zich daarom zijn of haar kind visualiseren. Hoe hij op zijn vijfde verjaardag de kaarsjes op de taart uitblaast. En op zijn vijftigste verjaardag. En op zijn vijfennegentigste verjaardag. Tijdens die laatste verjaardag is hij omringd door zijn kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. Er wordt gespeecht, en in die speech wordt gesproken over jou.
Over wat je voor hen betekende toen je nog leefde, over wat je deed dat ertoe deed, wat de betekenis van je leven was. Een oefening die, zoals hij schrijft, niet draait om jou, maar bedoeld is om jezelf in de juiste context te plaatsen ten opzichte van al die nakomelingen. Het draait er dus om dat je een goede voorouder wordt.
Lees ook: Zo geef je je waarden en normen door aan je kind
Leren langetermijndenken
Het toekomstplaatje visualiseren kan helpen om de ernst van de klimaatcrisis onder ogen te zien en in beweging te komen, denkt Read. Laat dat nou net een uitdaging zijn. We hebben een steeds kortere aandachtsspanne en leven graag in het moment.
Ons onvermogen om ons te richten op de langere termijn is desastreus, schrijft Bregje Hofstede in een artikel (Waarom ik niet 'in het moment' kan – en wil – leven) voor De Correspondent. 'Elke dag dat we niet ingrijpen, vergroten we de klimaatcrisis die zich nu al zo hevig aftekent.'
Ze citeert schrijver Robert Gruding: 'Wij mensen zijn niet gewend om de hele spanne van verleden en toekomst mee te dragen in het nu. Te beangstigend, te overweldigend. En toch moeten we juist dát leren. Wie uitgaat van een momentopname, benadert de werkelijkheid van het leven gebrekkig. Vergeten we de duur van dingen en blijven we opgesloten in het hier en nu, dan maken we brokken.'
Klimaatverandering is schending van kinderrechten
Afgelopen augustus werd in VN-verband zelfs vastgelegd dat door klimaatverandering de rechten van kinderen én toekomstige generaties worden geschonden. Een mijlpaal. Binnen de internationale mensenrechtenwetgeving is namelijk vrij traag gereageerd op de klimaatcrisis.
Maar het VN-Kinderrechtencomité heeft dit jaar dus in een nadere uitleg van het verdrag (General Comment 26) geschreven dat het recht van kinderen op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving impliciet volgt uit het verdrag. Voor het comité geldt dit niet alleen voor kinderen van nu, maar ook voor toekomstige generaties.
We kunnen het systeem juridisch aanpakken
Staten dragen zowel de verantwoordelijkheid voor schendingen die zich nu voordoen als voor voorzienbare, toekomstige schendingen die te wijten zijn aan het handelen of niet-handelen van een staat. Daarbij is van belang dat staten er ook verantwoordelijk voor zijn dat bedrijven kinderrechten respecteren.
Gebeurt dat niet, dan moet het kinderen worden toegestaan om zelf juridische procedures te starten. Bovendien moeten ze toegang hebben tot gratis rechtsbijstand. Dit soort bepalingen maken de weg vrij om het systeem aan te pakken.
Lees ook: Op de barricaden: Musetta nam haar 6-jarige dochter mee naar een klimaatdemonstratie
Opkomen voor je kinderen
Gaan onze kinderen dit doen? Als zij en hun ouders zich ervan bewust zijn dat het gaat om schending van mensenrechten, mogelijk wel. Want je hebt als individu wel degelijk macht, je kunt voor je kinderen opkomen. En laat dát nu net de crux zijn in de klimaatkwestie.
'In een vervuilend systeem is het schier onmogelijk om schone handen te houden, dus komt het erop aan om het systeem te veranderen,' stelt Jaap Tielbeke. We moeten onze pijlen richten op de verantwoordelijken voor klimaatverandering, op overheden en grote vervuilers.
Meer moed en ambitie
Een individuele oplossing voor de klimaatcrisis is er niet, schrijft ook Read. En als we onze kinderen niet in de steek willen laten, moeten we verder gaan dan groen consumentengedrag. 'Daar heb je substantieel meer moed en ambitie voor nodig.' Want dat groene consumentengedrag – hoe nobel ook – brengt het risico met zich mee dat je moedeloos wordt. Continu leven met een scenario van verdoemenis in je achterhoofd is niet vol te houden.
Dat is wellicht een van de redenen dat ik regelmatig switch tussen duurzame en gemakzuchtige keuzes. Zo vang ik in de zomer met een teiltje in de wasbak water op voor de planten. Maar tijdens een herfstbui pak ik de auto in plaats van een regenjas. En die laatste keus is beter te vergoelijken zolang de overheid achterblijft met het nemen van maatregelen.
Lees ook: Duurzaam opvoeden? Deze 14 producten helpen je daarbij
Een revolutie begint altijd bottum-up
In de podcast Radicale Hoop zegt psychiater Dirk de Wachter: 'We moeten opletten dat we niet cynisch en machteloos worden. Zo van: de macht regeert, wij kunnen toch niets. We hebben in de geschiedenis van de mensheid gezien, als we het grote plaatje bekijken, dat bottom-up verschil gemaakt kan worden.
Alle grote revoluties zijn bottom-up gekomen. Het begon met een aantal mensen die daarover nagedacht hebben en die een beweging op gang gebracht hebben. Hetzelfde zal moeten en gaan gebeuren als het gaat om ecologie.'
We zijn het aan onze kinderen verplicht
Het zijn mijn kinderen tegenover en over wie ik onmacht voel, maar die tegelijk mijn activisme aanwakkeren. Simpelweg doordat ze er zijn. En zo zonder dat ze er ook maar iets voor doen, dragen ze een heel klein beetje bij aan een oplossing voor de klimaatcrisis.
Hoe goed bedoeld kartonnen rietjes, wasbare luiers en vegabitterballen ook zijn, uiteindelijk maak je meer verschil door de machthebbers ervan te overtuigen nu echt eens werk te maken van het beteugelen van vervuiling en uitstoot. Dat vraagt om een luide stem, en wellicht ook wat moed.
Maar ik ben het – we zijn het – onze kinderen wel verplicht. Want uiteindelijk is dat een beter verhaal tijdens die vijfennegentigste verjaardag dan gerommel in de marge met biologisch afbreekbare billendoekjes.
