Opvoeden door te straffen en belonen
Als een kind merkt dat bepaald gedrag straf oplevert, is de kans aanwezig dat hij probeert het in het vervolg niet meer te doen. Andersom kun je gewenst gedrag stimuleren door er iets leuks tegenover te stellen: een beloning. Klinkt logisch.
Heel lang was het daarom gangbaar om kinderen volgens die theorie op te voeden: straffen als ze iets fout doen, belonen als ze iets goed doen. Of dreigen met straf en beloningen in het vooruitzicht stellen. Hoewel dat best (even) kan werken, zitten er ook nadelen aan zowel straffen als belonen.
Lees ook: 9 dagelijkse gewoontes die bijdragen aan de band met je kind
Waarom werkt het niet om je kind te straffen?
Door je kind te straffen bij ongewenst gedrag hoop je dat hij iets leert en jou voortaan gehoorzaamt. Je hoopt dat hij leert dat hij straffen kan voorkomen door te doen wat jij zegt. Helaas werkt het niet zo simpel.
Als je je kind alleen straft, zonder uitleg, leert hij niet waaróm het gedrag waarvoor hij straf krijgt niet gewenst is. Of wat hij beter of anders kan doen. Je kind moet leren om zich aan bepaalde regels te houden, maar hij moet ook leren om zelf goede beslissingen te nemen. Dat wordt lastig als hij niet weet waarom bepaalde keuzes vervelende consequenties hebben.
Wat is het mogelijke gevolg van straf?
Uit onderzoek blijkt dat straffen in de opvoeding ervoor zorgt dat kinderen sneller gaan liegen over wat er is gebeurd. Als je kind merkt dat bepaald gedrag straf oplevert, is de kans groot dat hij op den duur gaat proberen te voorkomen dat hij gestraft wordt.
Uit angst voor straf vertelt hij minder snel de waarheid en kan hij dingen die mogelijk straf opleveren stiekem gaan doen. Als jij het niet ontdekt, volgt er immers ook geen straf. We kunnen als ouders wel zeggen dat we willen dat kinderen eerlijk zijn, maar als een kind weet dat daar vaak straf tegenover staat, is de kans veel kleiner dat hij de waarheid vertelt.
Lees ook: Kinderen liegen het vaakst tegen hun moeder – en wel om deze reden
Straffen of kijken naar de achterliggende oorzaak?
Een ander nadeel is dat je door te straffen makkelijk voorbijgaat aan de oorzaak van bepaald gedrag, zoals bij een driftbui. Je zorgt ervoor dat het stopt, zonder te weten waaróm je kind iets doet wat jij niet wilt. Een kind gedraagt zich nooit zomaar op een bepaalde manier. Er zit altijd een behoefte of wens achter, of een andere achterliggende reden. In die behoefte, wens of reden zit dus ook de oplossing voor het negatieve gedrag.
Misschien doet je kind vervelend omdat hij moe is, honger heeft of zich niet lekker voelt. Misschien doet hij iets stouts omdat hij zich verveelt of te lang geen aandacht heeft gehad. Is straffen dan wel op z'n plaats? Hiervan leert je kind dat zijn behoeftes niet belangrijk zijn en voor straf kunnen zorgen. En hij leert niet hoe hij die behoeftes op een andere manier kan uiten. Bovendien kan het hem onzeker of angstig maken als hij merkt dat je boos wordt, terwijl hij eigenlijk jouw hulp nodig heeft.
Je kind afleiden in plaats van straffen
Doet je dreumes of peuter telkens iets wat je niet wilt? Benoem wat er precies niet mag en waarom niet. 'Niet aan de staart van de kat trekken, dan doe je hem pijn.' Haal hem vervolgens bij de kat weg en leid hem af met een andere activiteit.
Sommige kinderen snappen na drie keer al wat de bedoeling is, maar bij andere duurt het wat langer. Door consequent te zijn en geduldig vol te houden, bereik je uiteindelijk meer dan met straf.
Is een time-out ook een vorm van straf?
Je kind uit boosheid op de gang zetten als hij onhandelbaar is of heel stout: sommige ouders zien het geven van een time-out als manier om een grens aan te geven of hun peuter rustig te laten worden. Toch is dit ook een vorm van straffen. Het is de vraag of een kind de boodschap daarvan snapt, of er alleen van leert dat hij moet gehoorzamen.
De time-out kan een peuter bovendien bang of onzeker maken: alleen op de gang zitten, kan voor kleine kinderen best eng zijn. Aan de buitenkant is die angst niet altijd te zien. Leert je kind jou te gehoorzamen uit angst, dan kan dat zijn vertrouwen en jullie band negatief beïnvloeden.
Lees ook: De time-out en alternatieven van straffen
Hoe werkt straf ander ongewenst gedrag in de hand?
Onderzoek laat zien dat straffen, naast liegen en stiekem doen, ook ander ongewenst gedrag in de hand kan werken. Uit woede of machteloosheid kan een kind juist (nog meer) heftig gedrag laten zien. Dit doet een kind niet bewust.
Door hem te straffen maakt hij stresshormonen aan, die de vecht-vlucht-bevries-respons uitlokken. Je kind is dan alleen nog maar bezig om uit de stressvolle situatie te raken. Hij reageert boos of sluit zich voor je af. In beide gevallen lukt het hem niet meer om naar je te luisteren, al zou hij het willen. Laat staan dat hij helder kan nadenken over wat hij doet. Dat lukt pas weer als hij weer rustig is.
Wat kun je doen in plaats van straffen?
Een systeem dat beter werkt dan straffen, is een time-in. Met een time-in kun je op een positieve manier gedrag van je kind doorbreken: je neemt sámen met je kind even pauze. Dat kan effectief zijn als je kind jouw hulp nodig heeft om te kalmeren of een probleem op te lossen.
Gedraagt je kind zich bijvoorbeeld vervelend in de supermarkt, dan kun je hem een paar minuten apart nemen, eerst rustig worden en er dan samen over praten. Hiermee geef je hem een positieve boodschap: jullie zijn een team, in plaats van vijanden. Dat maakt het voor hem veel aantrekkelijker om naar je te luisteren en de informatie komt beter binnen als zijn stressniveau daalt. Als je kind overstuur is, heeft hij je heel hard nodig.
Ook kan je samen met je kind een positieve time-out plek maken; dat is een fijne plek waar je kind naar toe kan gaan als hij overstuur is, die hem helpt om weer rustig te worden. Het is dan wel belangrijk dat je je kind niet naar de positieve time-out plek (laat je kind er vooral zelf een leuke naam voor bedenken) stuurt, want dan wordt het meteen weer een straffende plek.
Geef je kind een keuze: "ik zie dat je boos bent, helpt het je om even naar je positieve time-out plek te gaan of heb je een knuffel nodig?" Op deze manier help je je kind om te leren omgaan met zijn eigen emoties (emotieregulatie).
Waarom werkt het niet om je kind te belonen?
Er is niets mis mee als je je kind af en toe wilt belonen, bijvoorbeeld met een compliment of iets lekkers. Wees je er wel van bewust waaróm je hem aan het belonen bent. Wil je hem alleen maar belonen om hem bepaald gedrag aan te leren? Dan is het eigenlijk het tegenovergestelde van straffen: je leert je kind iets aan, maar je leert hem niet waarom dat gewenst gedrag is. Daarbij kan het weglaten van de beloning, bijvoorbeeld bij het zindelijk worden, ervaren worden als een straf, en dat terwijl het heel normaal is dat er soms nog ongelukjes gebeuren.
Ook kan een kind afhankelijk worden van jouw goedkeuring en het belonen, waardoor hij telkens jouw bevestiging nodig heeft om te weten of hij iets goed doet. Dat maakt uiteindelijk onzeker. Bovendien zit op belonen 'inflatie': je moet dan steeds iets leukers verzinnen om je kind zover te krijgen dat hij doet wat jij zegt. Je kind leert dan eigenlijk een goede 'onderhandelaar' te zijn. Net als bij straffen komt bij belonen de motivatie om iets wel of niet te doen, niet uit je kind zelf.
Wat kun je doen in plaats van belonen?
Natuurlijk is het niet de bedoeling dat je kind kan doen en laten wat hij wil. Kinderen hebben grenzen nodig. Wees duidelijk over wat je wel en niet wilt in huis of in andere situaties. In plaats van te belonen, kun je benoemen wat je ziet: 'Wat zijn jullie fijn aan het spelen!' Of bedank je kind als hij zijn bordje naar de keuken brengt, in plaats van 'goed zo' te zeggen.
Wil je wel graag een compliment geven? Geef dan een compliment voor het proces, niet voor het resultaat: 'Ik zie dat je goed je best hebt gedaan.' Daarmee laat je zien dat je zijn inzet en gedrag waardeert.
Tischa Neve over opvoeden zonder straffen en belonen
Je hoort steeds vaker dat het goed is om op te voeden zonder (of met minder) belonen en straffen. Maar hoe doe je dat dan en waarom zou dat fijner en beter zijn? In de praktijk is liefdevol begrenzen en voorkomen van dreigen en straffen lang niet altijd gemakkelijk. Bekijk de webinars van kinderpsycholoog en opvoedkundige Tischa Neve.
Opvoeden zonder straffen en belonen
Het systeem van straffen en belonen kan een negatieve invloed hebben op de ontwikkeling van intrinsieke motivatie. Straffen en belonen zijn trucs om een kind regels aan te leren, maar hij leert daarvan alleen hoe hij straf kan voorkomen en hoe hij jou zover krijgt dat je hem beloont. Dat is waarom de theorie achter straffen en belonen niet werkt.
Voor een gezonde ontwikkeling is het belangrijk om inzicht te krijgen in wat zijn gedrag betekent. Waarom is iets wel of niet wenselijk? Wat zijn de gevolgen van bepaald gedrag, afgezien van 'op de gang staan' of 'meer schermtijd krijgen'? Als je kind leert inschatten welke beslissingen handig zijn en daardoor uit zichzelf dit gedrag wil laten zien, heeft hij iets belangrijks geleerd voor de rest van zijn leven. Het maakt hem zelfredzaam en het geeft zelfvertrouwen: hij krijgt door wat goede keuzes zijn en waarom.
Lees ook: 10 gouden regels ls het gaat om straffen en belonen
Wat kun je beter doen dan straffen en belonen?
De allerbelangrijkste manier waarop kinderen leren, is door het gedrag van anderen te observeren en dit na te doen. Geef dus het goede voorbeeld en laat zien wat de bedoeling is: 'leef voor'. Verwacht niet direct te veel, soms moet een kind het voorbeeld vaak hebben gezien voordat het kwartje valt.
Vergeet ook niet dat een kind veel oppikt zonder dat je er bewust mee bezig bent. Het effect van voorleven zie je niet meteen, maar op de lange termijn neemt je kind jouw goede voorbeeld over.
Lees ook: Zo breng je je kind normen en waarden bij
Boeken (en tools) over positief opvoeden:
/0bc1b2690802458683182610618ffaea/image.jpg)
/6b669aa0e53a4f45915516b9fc4f9376/image.jpg)
/e0366905e0a343229f29aa18891e3fe3/image.jpg)
/ab7a70c0af0144308962a8f6a72be7ef/image.jpg)
/f2e2f00de534481cad750bf59a4b892b/image.jpg)
/4dc9f682a743483fb6bb8c94dbd46fcd/image.jpg)
/fb9507163c4a4b76be9ae93d7c7b3149/image.jpg)
/d1effc5254ef49cb8f3aa50e88869bf2/image.jpg)
/94b273bfd30d495d9b4c64a560b03d46/image.jpg)
Bron: Tischa Neve
