Holistisch? Misschien hoorde je de term al vaker voorbijkomen. Holistische zorg staat voor 'alles omvattend'. Lichaam én geest van de zwangere doen mee in het complete plaatje. Dus naast de medische controles ook een grote focus op persoonlijke benadering. Holistische verloskundigen bieden vaak langere consulten en blijven, ook als een bevalling medisch wordt, aanwezig totdat de baby geboren is.
Gehoord en gezien
Darlene Guda, verloskundige bij De Poort in Amsterdam Zuidoost, kiest voor een holistische werkwijze. 'Ik kijk eerst naar de zwangere en dan naar het protocol. Wie is deze vrouw en wat is haar culturele achtergrond of religie? Wat heeft zij nodig om zich goed te voelen? Dat is voor iedereen iets anders.'
Ze ziet een groeiende interesse in haar manier van werken. Soms kloppen vrouwen bij haar aan omdat ze een nare ervaring hebben gehad, dan weer omdat ze baas over eigen buik willen zijn tijdens de zwangerschap. 'Samen zoeken we uit waar we elkaar kunnen vinden, zodat ik veilige zorg kan bieden en de zwangere zich gehoord en gezien voelt. Vaak lukt dat.'
Tegemoetkomen
Een bevalling die haar altijd is bijgebleven, is die van een vrouw met een hoog BMI die zwanger was van haar tweede. 'Het protocol zegt: naar het ziekenhuis, omdat er een verhoogde kans is op complicaties. Maar ze wilde zó graag thuis bevallen, in bad.
Met het complete team hebben we gekeken: kan dit op een veilig manier? Hoe kunnen we elkaar tegemoetkomen?' Uiteindelijk is ze in het bijzijn van twee verloskundigen en de kraamhulp bevallen op de manier die ze wilde. 'Ze was dankbaar dat we naar haar als persoon keken.'
Meer dan echo's en screening
Ank de Jonge, hoogleraar Verloskundige Wetenschap (Amsterdam UMC, Universitair Medisch Centrum Groningen, Academie Verloskunde Amsterdam en Groningen) kijkt niet op van het ethos van Guda. Volgens haar zou iedere verloskundige holistisch moeten zijn. 'Vaak denken mensen dat verloskundigen zich alleen maar richten op het medische, maar dat is een misvatting. Ze kijken óók naar het psychische en sociale aspect.'
Ze snapt overigens wel waar dat beeld vandaan komt. Screening is de afgelopen jaren een steeds groter onderdeel geworden van de verloskunde. 'In veel gevallen gaat het tijdens het kennismakingsgesprek al over de NIPT en de mogelijkheid tot de medische 13 en 20 wekenecho's. De focus is wel erg gaan liggen op dat soort zaken.'
Volgens de hoogleraar is daar in de basis niets mis mee. 'Dat we zo veel kunnen meten, heeft ook voordelen. Maar het gaat mis als de persoonlijke aandacht in de verdrukking komt en er minder ruimte is voor het leren kennen van de zwangere vrouw en het vragen naar hoe het gaat. Jammer genoeg gebeurt dat soms.'
Lees ook: 13 wekenecho, wat houdt deze vroege echo precies in?
Consult duurt eens zo lang
Holistische verloskundigen springen in dat gat door juist de nadruk te leggen op persoonlijke aandacht. Sommige praktijken benoemen hun holistische benadering in de naam van hun praktijk of voegen het toe aan de functietitels. Andere zorgverleners, zoals de praktijk waar Guda werkt, kiezen ervoor om dat niet te doen, maar lichten hun visie wel toe op hun website.
Omdat deze manier van werken meer tijd kost, wordt er soms een extra bijdrage gevraagd, maar ook dat gebeurt niet altijd. Guda: 'Onze consulten duren een halfuur, in plaats van een kwartier. Wij rekenen daar geen extra kosten voor, omdat we voor iedereen toegankelijk willen blijven.'
Onzichtbare zorg
Het nemen van extra tijd is wat holistische verloskundigen volgens De Jonge goed doen. 'Door de focus op screening komt die soms in de verdrukking. Terwijl tijd een van de belangrijkste instrumenten van een verloskundige is.' Al jaren vraagt de hoogleraar er aandacht voor. Ze riep er zelfs een term voor in het leven: watchful attendance, in de hoop dat deze 'onzichtbare zorg' meer aandacht krijgt.
'De kern van verloskunde is de relatie met de vrouw. Vanuit de steun die je haar geeft, bewaak je de klinische voortgang op een manier die bijna onzichtbaar is. Ik denk dat vrouwen dat missen en daarom uitwijken naar bijvoorbeeld een holistische verloskundige.'
Ook interessant: De voordelen van een doula tijdens de zwangerschap en bevalling
Vertrouwen in je lijf
Voor Marly uit Doorn was dat inderdaad een van de redenen om te switchen naar een verloskundige met een bredere kijk op haar zwangerschap. Ze verloor tijdens de geboorte van haar eerste kind veel bloed en was toen ze in verwachting was van haar tweede als de dood voor de bevalling.
'Mijn verloskundige legde de focus op de risico's van mijn zwangerschap, op alles wat niet kon doordat mijn bevalling hoe dan ook medisch zou zijn, waardoor ik nog minder vertrouwen had in mijn lijf en alleen maar banger werd.'
Ze bezocht een zwangerschapscoach die haar adviseerde contact op te nemen met een holistisch verloskundige. 'Dat was een verademing. Voor het eerst vroeg iemand wat ík wilde. Ik vertelde haar over mijn voorkeur voor een badbevalling omdat ik goed kan ontspannen in warm water, gevolgd door: "maar dat kan niet, want ik ben medisch".'
Van patiënt naar regisseur
Uiteindelijk werd Marly de eerste zwangere vrouw met een medische indicatie die in het Diakonessenhuis in Utrecht in bad beviel. 'Veel vrouwen denken dat je patiënt bent als je aan het ziekenhuis bent overgeleverd. Mijn holistische verloskundige wees me erop dat ík beslis.' De mindset was 'wat heb jij nodig?' in plaats van 'dit gaan we doen', waardoor ze haar vertrouwen terugwon.
'Ik transformeerde van patiënt naar regisseur en schakelde van angst naar zelfvertrouwen, gewoon door in gesprek te gaan. Ik zette me niet af tegen het ziekenhuispersoneel, maar ging samenwerken.' Het leverde haar een krachtige bevalling op waar ook de artsen enthousiast over waren. Sindsdien bevallen er regelmatig vrouwen met een medische indicatie klinisch in bad.
Lees ook: Geboorteplan schrijven: voorbereiding op je bevalling
Zonder toestemming
De verschuivende focus op screening en het medische aspect van een zwangerschap die De Jonge eerder aanstipte, is de reden dat verloskundigen zwangere vrouwen sneller doorverwijzen naar een ziekenhuis. Tegenwoordig bevalt 26,7 procent thuis, poliklinisch of in een geboortehuis.
De rest bevalt onder begeleiding van een klinisch verloskundige (32,4 procent) of een medisch professional zoals een gynaecoloog (40,6 procent) in het ziekenhuis, blijkt uit cijfers van de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV).
En tijdens medische bevallingen vinden vaker ingrepen zoals een knip of het gebruik van een vacuümpomp plaats. Die handelingen gebeuren lang niet altijd in overleg met de barende vrouw, blijkt uit recent onderzoek van gezondheidswetenschapper Marit van der Pijl (Amsterdam UMC): 41,7 procent van de vrouwen die een knip kreeg, zegt dat haar niets was gevraagd.
Ook een injectie met oxytocine, die wordt gegeven om de geboorte van de placenta op te wekken, werd bij 47 procent van de vrouwen zonder toestemming gegeven. Terwijl zorgverleners bij wet verplicht zijn om toestemming te vragen voor elke medische handeling.
Lees ook: Was dat nou écht nodig? Alles over 'de knip' tijdens de bevalling
Ineens een nieuw team aan je bed
Die cijfers staan haaks op de groeiende behoefte van zwangeren om de regie te behouden tijdens de bevalling. En dat is niet het enige wat wringt. Want eenmaal overgedragen aan het ziekenhuis neemt een klinisch verloskundige en/of gynaecoloog het stokje over van het vertrouwde gezicht van de verloskundige die de vrouw al die maanden bijstond.
'Vrouwen geven aan dat ze dat vervelend vinden,' zegt De Jonge. 'Op het spannendste moment moeten ze dealen met een nieuw team, terwijl ze zich tijdens de baring vaak heel kwetsbaar voelen.' Resultaat kan zijn dat ze hun gevoel van controle verliezen en zich overleveren aan de zorgverleners in het ziekenhuis. Terwijl dat niet matcht met hun wensen.
Gedeelde besluitvorming
De behoefte aan meer continuïteit van zorgverleners en de focus op het natuurlijke proces hoort De Jonge steeds vaker. 'Veel praktijken buigen zich over het thema 'tijd' en persoonlijke aandacht. Het opstellen van een geboorteplan, waarin de zwangere haar wensen opschrijft, is inmiddels gebruikelijk.'
Ook centering pregnancy, zwangerschapscursussen gegeven door de eigen verloskundige en het behoud van de eigen verloskundige tijdens medische bevallingen noemt ze als positieve ontwikkelingen die daarbij aansluiten. 'Vroeger was de basishouding van zorgverleners: dit hebben wij te bieden, stap in de molen en rol erdoorheen. Dat is langzaam aan het veranderen. De zwangere wordt steeds vaker centraal gezet.
Wat iemand nodig heeft, verschilt per persoon. Gedeelde besluitvorming is steeds vaker de norm en daarbij hoort een andere houding van zowel de zorgverlener als de zwangere. Er worden goede stappen gezet, maar zo'n verandering vergt tijd. We hebben nog een lange weg te gaan.'
Lees ook: Neeltje probeert centering pregnancy: 'Is het iets voor mij, zo'n zwangerenkransje?'
Meer mentale begeleiding
Holistische verloskundigen werken niet in alle hoeken van het land, daarnaast hebben ze door hun werkwijze vaak een beperkte beschikbaarheid. Andere opties voor meer mentale begeleiding tijdens de zwangerschap:
In het programma centering pregnancy, dat je kunt volgen via verschillende verloskundigepraktijken, worden (medische) controles en alle informatie over zwangerschap, de bevalling en de kraamtijd met elkaar gecombineerd. Consulten vinden plaats in groepsverband, samen met vrouwen die rond dezelfde tijd zijn uitgerekend. Samenkomsten duren langer dan een standaard consult en worden geleid door twee vaste personen (vaak een verloskundige en een andere geboorte-expert).
Een doula ondersteunt zwangere vrouwen tijdens hun zwangerschap, de bevalling en daarna. Ze staat de vrouw emotioneel en fysiek bij, maar is geen verloskundige. Doula's werken dus naast een verloskundige.
Zwangerschapscursussen zijn er in alle soorten en maten: van een dagdeel tot een zesweekse cursus, met of zonder partner, gericht op yoga/hypnobirthing of juist praktisch, in groepsverband of online. Laat je informeren door je verloskundige of zoek zelf (online) naar een cursus die bij je past.
Behoefte aan psychische ondersteuning, zonder dat je last hebt van een trauma of ernstige mentale klachten? Klop aan bij een zwangerschapscoach, zo iemand is erin gespecialiseerd om jou metaal te ondersteunen. Ze kan je helpen bij het vinden van kracht en vertrouwen, en praktische handvatten geven.
Wie tegen grote psychische problemen aan loopt, kan terecht bij een psycholoog. Op verschillende plaatsen in Nederland zijn praktijken die zich specialiseren in psychische hulp voor zwangeren.
Afhankelijk van je verzekeraar worden bovengenoemde opties bij een aanvullende zorgverzekering vaak (deels) vergoed door je zorgverzekeraar.
