Endometriose en zwanger worden

Wat is endometriose?

Het baarmoederslijmvlies, ook wel endometrium genoemd, is een laagje bekleding aan de binnenkant van de baarmoeder. Onder invloed van hormonen groeit het baarmoederslijmvlies gedurende je cyclus. Tegelijk vindt ook de rijping van een eicel. Wordt er geen eicel bevrucht, dan wordt het baarmoederslijmvlies afgestoten. Dit ken je als je menstruatie.

Bij endometriose gaat dit proces mis. Weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies groeit dan ook buiten de baarmoederholte. Het weefsel zit bijvoorbeeld op de eierstokken, eileiders, het buikvlies en de darmen. Deze plekken buiten de baarmoeder heten endometriosehaarden.

Actieve endometriosehaarden reageren op dezelfde manier op hormonen als het baarmoederslijmvlies. Het wordt afgestoten als je ongesteld bent. Zo kun je bij endometriose op verschillende plekken in je buikholte bloedingen krijgen tijdens de menstruatie. Omdat het nergens heen kan zorgt bloed in de buikholte vaak voor buikpijn. Vrouwen met endometriose kunnen forse buikpijnklachten hebben tijdens de menstruatie.

Wanneer er bloed aanwezig is op plekken waar dit niet hoort in je lichaam, komt je afweersysteem in actie. Er ontstaat een steriele ontstekingsreactie (een ontsteking zonder dat er bacteriën of virussen aanwezig zijn). Door deze ontstekingsreactie kunnen er vervolgens weer verklevingen in je buik ontstaan.

Wat zijn mogelijke oorzaken van endometriose?

De oorzaak van endometriose is niet bekend, maar er zijn verschillende theorieën. Zo lijkt de ziekte erfelijk te kunnen zijn. Heeft je moeder endometriose (gehad), dan heb jij mogelijk een groter risico om de ziekte ook te krijgen. Daarnaast spelen andere factoren een rol, zoals andere erfelijke factoren (retrograde menstruatie), omgevingsfactoren (blootstelling aan chemische stoffen) en de leeftijd waarop je menstruatie begon. Hoe eerder je ongesteld wordt, hoe meer kans je hebt op het ontwikkelen van endometriose.

Wat zijn de symptomen van endometriose?

Sommige vrouwen met endometriose hebben geen of weinig klachten, andere vrouwen hebben heftige pijn. De klachten kunnen ook variëren tijdens de cyclus. Vaak krijg je net voor en tijdens de menstruatie meer pijn. De hoeveelheid of grootte van de endometriosehaarden zegt niets over hoe erg de klachten kunnen zijn. Vrouwen die nauwelijks klachten hebben, ontdekken de ziekte vaak pas als het niet lukt om zwanger te worden.

Deze klachten komen veel voor bij vrouwen met endometriose:

• Heftige menstruatiepijn

• Hevig bloedverlies, vaak met stolsels

• Buikpijn rond de eisprong

• Pijn in de onderbuik

• Pijn bij poepen of plassen (tijdens de menstruatie)

• Pijn tijdens of na geslachtsgemeenschap

• Vermoeidheid

• Vruchtbaarheidsproblemen

Psychische impact van endometriose

Endometriose kan een enorme impact hebben. De pijn kan zo hevig zijn of zo vaak voorkomen, dat het een normaal dagelijks leven in de weg zit. Bijvoorbeeld doordat je je vaak ziek moet melden op je werk, dagen in bed ligt met intense buikpijn en niet kunt meedoen aan sociale activiteiten. Ook heeft het invloed op je liefdesleven en intimiteit.

De pijnaanvallen kunnen telkens terugkomen en als het zover is, staat je leven tijdelijk stil. Dit verlies van controle over je leven kan voor psychische klachten zorgen, zoals eenzaamheid, het gevoel anders te zijn dan de rest en het onbegrip waar meisjes en vrouwen met endometriose vaak op stuiten. Menstruatiepijn hoort er gewoon bij, is het idee. Daar ben je toch niet zo ziek van? Met name wanneer er nog geen diagnose is gesteld, kun je er zelf ook onzeker door worden: waarom kunnen anderen wel doorwerken tijdens hun menstruatie en ik niet? Vrouwen met endometriose realiseren zich niet altijd dat de pijn die ze ervaren geen gewone menstruatiepijn is. Daardoor durven ze zich soms niet meer ziek te melden of erover te praten.

Als je graag zwanger wilt worden, kan endometriose ervoor zorgen dat dit niet lukt. Wanneer de endometriose nog niet bekend was, komt het pas aan het licht bij vruchtbaarheidsonderzoek, na een lange periode van onzekerheid. Een vruchtbaarheidsbehandeling kan dan een optie zijn, en ook dit is vaak een emotioneel zwaar traject.

Verderop staat uitgelegd hoe endometriose de vruchtbaarheid kan beïnvloeden en wat er mogelijk is als zwanger worden niet lukt.

Cystes door endometriose

Endometriosehaarden kunnen zich vermenigvuldigen of langzaam groter worden. Wanneer het weefsel op de eierstokken zit, kunnen er cystes ontstaan. Deze cystes vullen zich met bloed en kunnen vrij groot worden, in enkele gevallen wel 10 centimeter. Dit wordt ook wel een chocoladecyste genoemd, vanwege de donkerbruine kleur van het bloed dat erin zit. Cystes hoeven geen klachten te geven, maar kunnen pijn veroorzaken en de kans op een zwangerschap verkleinen.

Lees ook: Heeft een vleesboom invloed op je kinderwens of een zwangerschap?

Endometriose en (on)vruchtbaarheid

Endometriose hoeft niet te leiden tot verminderde vruchtbaarheid. Het hangt af van de locatie en de ernst van de endometriose. Heb je een kinderwens en ook endometriose? Je hoeft ook niet altijd behandeld te worden.

Toch zijn er veel vrouwen bij wie endometriose wel invloed heeft op de vruchtbaarheid. Zo kan de ziekte in ernstige gevallen leiden tot verkleving van de eileiders. Als een eicel na de eisprong niet in de eileider terecht kan komen, of niet via de eileider in de baarmoeder kan komen, kan dit ervoor zorgen dat je moeilijker, of soms zelfs niet, zwanger kunt raken.

Daarnaast kan endometriose in de eierstok de kwaliteit van de eicellen negatief beïnvloeden. Daardoor neemt de kans op een zwangerschap af. Ook kan de ontstekingsreactie door bloedingen in de buikholte het milieu in de buikholte/baarmoeder verstoren, waardoor een bevruchte eicel minder makkelijk kan innestelen.

Als endometriose een zwangerschap in de weg zit, zijn er verschillende mogelijkheden om toch zwanger te raken. Zo kun je kiezen voor een IUI behandeling (het inbrengen van zaadcellen in de baarmoeder). Als dit geen resultaat heeft, kun je kijken of een ivf-behandeling uitkomst kan bieden.

Lees ook: Alles over de verschillende vruchtbaarheidsbehandelingen

Diagnose endometriose

De diagnose endometriose kan worden gesteld door middel van gynaecologisch inwendig onderzoek, een gynaecologische echo of een MRI. In sommige gevallen is endometriose alleen vast te stellen met een kijkoperatie.

Het duurt gemiddeld zes tot acht jaar voor de diagnose endometriose wordt gesteld, mede doordat de klachten niet begrepen of erkend worden. Vrouwen die in hun omgeving telkens te horen krijgen dat ongesteld zijn nu eenmaal pijn doet, wachten vaak lang met hulp zoeken. Ook ontbreekt het bij huisartsen en specialisten aan kennis over endometriose. Daardoor wordt bij buikpijn bijvoorbeeld eerst uitgegaan van darmklachten. Het kan daardoor lange tijd duren voordat een vrouw wordt doorverwezen en de juiste onderzoeken krijgt.

Hoe ziet de behandeling van endometriose eruit?

Endometriose kan worden behandeld door de menstruatiecyclus stil te leggen. Als je geen menstruaties meer krijgt, komt de endometriose tot rust. Soms wordt de pil voorgeschreven zonder stopweek. Er komt dan geen menstruatie op gang en vaak blijven de klachten dan ook weg.

Wanneer je graag zwanger wilt worden, is de pil slikken uiteraard geen optie. Goede pijnstilling kan de klachten van endometriose ook verminderen, maar endometriose verdwijnt meestal niet tijdens de jaren dat je menstrueert. Met pijnstillers en ontstekingsremmers kun je de symptomen van endometriose wel bestrijden.

Lees ook: Zwanger worden met een onregelmatige cyclus

Endometriose verwijderen met operatie

Een chirurgische ingreep bij endometriose is ook mogelijk. De gynaecoloog verwijdert dan haarden, cysten en/of verklevingen operatief of vermindert ze. Zo kan de schade die de ziekte heeft veroorzaakt soms worden hersteld. In zeldzame gevallen kiezen vrouwen ervoor om de baarmoeder en/of de eierstokken te laten verwijderen. Dit voorkomt dat de endometriose weer terugkomt.

Onderzoek naar endometriose

Momenteel wordt veel onderzoek verricht naar de oorzaken en behandelmethoden van endometriose. In 2023 lukte het wetenschappers om weefsel te kweken van elk type endometriose. Zo konden ze meerdere behandelingen testen op verschillende varianten van de aandoening.

Adenomyosis

Adenomyosis is een aandoening waarbij het baarmoederslijmvlies ook in de spierlaag van de baarmoeder zit. Adenomyosis geeft vaak dezelfde klachten als endometriose en kan ook dezelfde invloed hebben op je vruchtbaarheid. Vaak hebben vrouwen met endometriose ook adenomyosis.
Uit onderzoek van het Catharina Ziekenhuis blijkt dat vrouwen met adenomyosis vaker zwangerschapsproblemen hebben. Zo lopen ze een hoger risico op een hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap, zwangerschapsvergiftiging en een grotere kans op een (spoed) keizersnede. Ook is er meer kans op een baby met een laag geboortegewicht.

Endometriose en zwanger worden: wat kun je doen?

Denk je dat je klachten hebt die passen bij endometriose of adenomyosis? Je kunt voor onderzoek een afspraak bij je huisarts maken of je laten verwijzen naar een gynaecoloog of vruchtbaarheidscentrum.

Praten over endometriose

Via je huisarts of het ziekenhuis waar je voor endometriose wordt behandeld, kun je ook vragen om psychische begeleiding. Doordat endometriose een grote impact op je leven kan hebben en er veel onwetendheid over bestaat, kan het voor eenzaamheid zorgen. Somberheid en depressieve klachten komen geregeld voor bij vrouwen met endometriose. Gesprekken met bijvoorbeeld een maatschappelijk werker, praktijkondersteuner, psycholoog of andere patiënten, kunnen opluchten en inzicht geven in hoe je met endometriose kunt omgaan. Je kunt voor informatie ook kijken op de website van de Endometriose Stichting.

Bronnen: Thuisarts.nl, Endometriose Stichting, Medisch Centrum Kinderwens, Radboud UMC, Medischcontact.nl