Spermatest: vruchtbaarheidstest voor mannen

Als jullie een kinderwens hebben en het lukt niet om zwanger te worden, kan het zijn dat een van jullie misschien verminderd vruchtbaar is. Bij ongeveer een derde van de stellen met vruchtbaarheidsproblemen heeft de man een verminderde spermakwaliteit. Met een spermatest of zaadonderzoek kun je controleren of dat het geval is.

In samenwerking met expert

Tessa Cox

Arts voortplantingsgeneeskunde

Wat is een spermatest?

Een spermatest is een vruchtbaarheidstest voor mannen, waarmee je de kwaliteit van sperma kunt onderzoeken. In het laboratorium wordt beoordeeld hoeveel zaadcellen er aanwezig zijn, hoe beweeglijk de zaadcellen zijn en of de zaadcellen er normaal uitzien. Voor de test moet je het sperma opvangen in een potje. De uitslag van het zaadonderzoek laat zien of er genoeg goede zaadcellen aanwezig zijn. Zo niet, dan is er sprake van een verminderde zaadkwaliteit, en daardoor een verminderde vruchtbaarheid.

Tip: Je kunt heel gemakkelijk een spermatest online bestellen om zelf thuis te doen.

Wees je bewust dat thuistesten minder betrouwbaar zijn dan de ziekenhuis testen. In het ziekenhuis laboratorium wordt de zaadkwaliteit onder een microscoop beoordeeld. Bij de thuistest komt er geen microscoop aan te pas. Daarnaast geven de meeste testuitslagen een positief of een negatief resultaat, maar vruchtbaarheid is niet zwart-wit uit te drukken. Je kunt ook verminderd vruchtbaar zijn, en dan is een zwangerschap zeker niet onmogelijk.

Hoe werkt een spermatest?

Er zijn verschillende soorten spermatesten verkrijgbaar, maar ze werken vrijwel allemaal hetzelfde. Om de spermatest te kunnen doen, vang je tijdens een zaadlozing sperma op in een beker. Met een pipet doe je het sperma in een flesje met een speciale testvloeistof, waarna je dit goed met elkaar mengt. Van dit mengsel druppel je een beetje op de bijgeleverde testcassette.

Na een paar minuten kun je het resultaat aflezen. Het verschilt per spermatest hoe dit wordt aangegeven, maar meestal zie je aan één of twee lijnen of het resultaat positief of negatief is. Net zoals bij veel zwangerschapstesten.

Aantal actieve zaadcellen

Bij het meten van het resultaat gebruiken de meeste testen de vruchtbaarheidsdrempel van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Volgens de WHO moeten er minimaal 15 miljoen zaadcellen in een milliliter sperma zitten, waarvan ongeveer 32% actief is. Die 15 miljoen is de ondergrens die in 2009 op basis van wetenschappelijk onderzoek is vastgesteld. Sommige testen houden een iets hogere drempel aan, van 20 miljoen actieve zaadcellen: die grens gebruikte de WHO tot 2009.

Maar wat zeggen die cijfers nu eigenlijk? Een paar aantallen op een rij:

• Gemiddeld is 32% van de zaadcellen goed beweeglijk. De overige 68% beweegt minimaal of helemaal niet.
• Een zaadlozing wordt als ‘normaal’ beschouwd bij minimaal 15 miljoen zaadcellen per milliliter.
• Bij minder dan 15 miljoen zaadcellen per milliliter neemt de kans op een zwangerschap af.
• Bij een normale zaadkwaliteit zitten er minstens 30 miljoen zaadcellen in een zaadlozing, waarvan 32% goed beweeglijk is.

Testuitslag spermatest

Zitten er minder dan 15 miljoen actieve zaadcellen per milliliter in het sperma? Dan geeft de spermatest een negatieve uitslag. Dit wil niet direct zeggen dat je onvruchtbaar bent. Wel is het verstandig om bij een negatieve testuitslag het zaadonderzoek via de huisarts of in het ziekenhuis te laten herhalen.

Belangrijk om te weten: de kans dat een man helemaal onvruchtbaar is (infertiliteit), is erg klein. Meestal is er bij vruchtbaarheidsproblemen bij de man sprake van een ‘verminderde vruchtbaarheid’ (subfertiliteit). Er zitten dan minder zaadcellen dan normaal in het sperma, maar ze zíjn er wel. Met minder actieve spermacellen is de kans dat een vrouw zwanger raakt een stuk kleiner. Bij sommige stellen kan dit ervoor zorgen dat het langer duurt om zwanger te worden. Daarnaast is het goed om te beseffen dat er altijd sprake is van een combinatie van de vruchtbaarheid van de man en van de vrouw. Een vruchtbare vrouw kan zonder problemen zwanger worden wanneer haar partner een verminderde zaadkwaliteit heeft.

Lees ook: Kwaliteit van sperma verbeteren: hoe? 

Wanneer doe je een vruchtbaarheidstest?

Als jullie al een tijdje proberen zwanger te worden, maar het niet binnen een jaar lukt, is het een idee om een vruchtbaarheidstest te doen. Er zijn testen voor zowel mannen als vrouwen. Als je allebei zo’n test doet, kan dat een indicatie geven waar de problemen bij het zwanger worden vandaan komen. Is misschien het sperma niet optimaal, of ligt het aan de eisprong? Zodra daar meer duidelijkheid over is, kun je vervolgstappen nemen en proberen het probleem op te lossen. Je kunt deze testen natuurlijk ook via de huisarts laten doen.

Medische vruchtbaarheidstest voor mannen

Met een spermatest die je thuis doet, wordt alleen het aantal actieve spermacellen gemeten. Maar er kunnen ook andere oorzaken zijn voor een verminderde vruchtbaarheid. Zo zijn ook de beweeglijkheid en de vorm van de zaadcellen van belang. Deze factoren kun je niet zelf onderzoeken, daarvoor is een medisch vruchtbaarheidsonderzoek nodig: een zogeheten semenanalyse.

Een arts voert in principe pas een medische vruchtbaarheidstest uit als jullie al meer dan een jaar proberen om zwanger te worden. Deze test bestaat uit onderzoeken bij de man en bij de vrouw. Bij mannen is dit een semenanalyse en als de uitslag afwijkend is, kan daarnaast een urine- en bloedonderzoek worden gedaan, een lichamelijk onderzoek (van de zaadballen, zaadleiders en prostaat), er wordt soms een echo van de zaadballen en bijballen gemaakt en misschien is er genetisch onderzoek nodig. De arts bepaalt welke van bovenstaande onderzoeken zinvol zijn voor jullie situatie. Niet iedere man met vruchtbaarheidsproblemen hoeft alle onderzoeken te ondergaan. Vaak is een semenanalyse voldoende.

Wat zegt de uitslag van een spermatest?

Als uit de uitslag van een spermatest blijkt dat de vruchtbaarheid verminderd is, hoeft dat niet direct te betekenen dat jullie geen kinderen kunnen krijgen. Bespreek de uitslag met de huisarts: die kan jullie doorverwijzen voor vervolgtesten of opties met jullie bespreken die de vruchtbaarheid kunnen vergroten.

Als de vruchtbaarheid volgens de spermatest in orde is, is dat goed nieuws. Toch is het geen garantie dat jullie zonder problemen kinderen zullen krijgen. Deze test meet alleen de hoeveelheid zaadcellen, terwijl er dus ook andere oorzaken kunnen zijn van een verminderde vruchtbaarheid. Lukt het ondanks het positieve testresultaat niet om zwanger te worden, ga dan naar de huisarts om dit verder te bespreken.

Sommige spermatesten koop je per twee stuks. Het kan een goed idee zijn om op twee verschillende momenten het zaad te testen. De uitslag kan per zaadlozing verschillen. Dit is heel normaal. Het hangt onder andere af van wanneer je voor het laatst seks hebt gehad. Daarom kun je de spermatest het beste doen wanneer je minstens 48 uur geleden je laatste zaadlozing had, maar niet langer dan vijf dagen geleden. Is de uitslag van je eerste spermatest ‘normaal’? Dan is een tweede spermatest niet nodig. Geeft de eerste spermatest een verminderde vruchtbaarheid aan, dan kun je een paar dagen later nog een test doen ter controle.

Tijdelijk verminderde vruchtbaarheid

De zaadkwaliteit kan bij mannen per zaadlozing sterk variëren. Zoals gezegd hangt het ervan af hoe lang geleden je voor het laatst een zaadlozing had, maar er kan meer meespelen. Als je ziek bent geweest en koorts hebt gehad, en of bepaalde medicijnen gebruikt die slecht kunnen zijn voor het zaad, kan de zaadkwaliteit tijdelijk minder goed zijn. Ook wanneer de zaadballen worden blootgesteld aan een verhoogde temperatuur, bijvoorbeeld als je in de sauna bent geweest of regelmatig een warm bad neemt, kan dit invloed hebben op de zaadkwaliteit. Verder kunnen roken, alcoholgebruik, strakke broeken, ongezonde voeding, weinig beweging en stress de zaadkwaliteit beïnvloeden. Een gezonde levensstijl is dus ook voor mannen van groot belang als jullie zwanger proberen te worden. Lees hier een aantal tips om zelf de kwaliteit van het sperma te verbeteren.

Zaadcellen doen er 72 dagen over om volledig uit te rijpen. Als de omstandigheden in de 72 dagen voor een spermatest niet gunstig waren, is het verstandig om bij een afwijkende uitslag het zaadonderzoek na ongeveer 72 dagen opnieuw te doen.

Verminderde vruchtbaarheid, wat nu?

Als meerdere keren uit een spermatest of medisch vruchtbaarheidsonderzoek blijkt dat er sprake is van een verminderde zaadkwaliteit, betekent dat in principe niet dat jullie geen kinderen kunnen krijgen. Het kan wel langer duren en jullie hebben er mogelijk medische hulp bij nodig. Een vruchtbaarheidsbehandeling kan de oplossing zijn, zoals IUI, IVF of ICSI.

Dit artikel is tot stand gekomen en goedgekeurd door artsen en andere (medische) deskundigen van het Ouders van Nu expertteam.