Traag zaad: zo verbeter je de zaadkwaliteit

Traag zaad

Als je te horen krijgt dat er verminderde spermakwaliteit is vastgesteld (zoals het hebben van minder bewegelijk of traag zaad) dan is dat in eerste instantie flink schrikken. Het is goed om te beseffen dat dit niet meteen betekent dat een man geen zwangerschap kan verwekken; zwanger worden doe je samen. De kwaliteit van de eicel van de vrouw heeft een belangrijk aandeel. En er spelen ook allerlei andere factoren mee die de kans op een zwangerschap beïnvloeden.

Vruchtbaarheidsonderzoek man

Proberen jullie al een jaar om zwanger te worden en lukt het niet? Dan is het verstandig om een afspraak met je huisarts te maken om te kijken of er misschien een medische reden is. Verminderde spermakwaliteit (in de volksmond 'traag zaad' genoemd) kan een van de redenen zijn. Bij spermakwaliteit gaat het overigens niet alleen om het zaad. Het gaat om de complete zaadlozing, dus de zaadcellen en het zaadvocht (zaadplasma) samen.

Om de kwaliteit van het sperma te beoordelen, kan een spermaonderzoek worden gedaan. Dit is een onderdeel van het oriënterend fertiliteitsonderzoek (OFO). Het OFO bestaat uit verschillende onderzoeken om te achterhalen wat de oorzaak van het uitblijven van een zwangerschap kan zijn.

Voorbereiding spermaonderzoek

Voor spermaonderzoek is een zaadlozing van de man nodig. Je partner moet hiervoor masturberen en het sperma opvangen in een speciaal potje. Een eigen potje of condoom kun je hier niet voor gebruiken, omdat dit de overleving van de zaadcellen negatief beïnvloedt. Veel ziekenhuizen hebben hier een speciale kamer voor, maar als je partner dit liever thuis doet kan dat ook. Hij moet het sperma dan op kamertemperatuur bewaren en bij voorkeur binnen een uur naar het ziekenhuis brengen.

Het is belangrijk dat je partner twee tot vier dagen vóór het onderzoek geen zaadlozing meer heeft. Máár: langer dan zeven dagen 'sparen' is ook weer niet goed voor de kwaliteit van de zaadcellen. Probeer hier dan ook rekening mee te houden voor het spermaonderzoek.

Lees ook: Dit zijn de factoren die invloed hebben op de zaadkwaliteit

Verminderde spermakwaliteit, wat houdt dit in?

Voor het spermaonderzoek wordt het volume van het sperma bepaald. Daarna worden de zaadcellen onder een microscoop onderzocht op aantal, beweeglijkheid en vorm. Ook wordt gekeken of er misschien antistoffen tegen zaadcellen aanwezig zijn.

Blijkt bij een eerste spermaonderzoek dat de zaadkwaliteit niet goed is? Dan wordt het onderzoek herhaald om te kijken of het een momentopname was of er een structureel probleem is. De kwaliteit van het zaad kan per keer behoorlijk verschillen. Ook zijn er allerlei factoren van invloed, zoals ziekte, medicijngebruik of het drinken van alcohol.

Waarden voor spermakwaliteit

Wanneer is de kwaliteit van het sperma goed? De criteria die daarvoor worden gebruikt, kunnen per ziekenhuis verschillen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de volgende waarden voor spermakwaliteit vastgesteld:

• Volume zaadlozing: ten minste 1,5 ml

• Aantal zaadcellen: ten minste 15 miljoen per ml

• Beweeglijkheid zaadcellen: ten minste 32%

• Normale vorm zaadcellen: ten minste 4%

• Ten minste 40 miljoen zaadcellen in het totale ejaculaat

Als er ten minste 10 miljoen beweeglijke zaadcellen in een zaadlozing zitten, spreek je van een normale spermakwaliteit. Volgens onderzoek is een spontane zwangerschap ook goed mogelijk als er ten minste 3 miljoen beweeglijke zaadcellen in de zaadlozing zitten.

Verminderde vruchtbaarheid man

Zijn er tussen de 3 en de 10 miljoen beweeglijke zaadcellen? Dan noem je dat een 'milde mannelijke factor'. Zijn het minder dan 3 miljoen beweeglijke zaadcellen? Dan krijg je over het algemeen het advies om te beginnen met een vruchtbaarheidsbehandeling.

Lees ook: Tips voor de man om de kwaliteit van sperma te verbeteren

Andere vruchtbaarheidsonderzoeken

Maar de kans op een zwangerschap wordt natuurlijk niet alleen bepaald door de spermakwaliteit. Ook vrouwen kunnen een vruchtbaarheidsonderzoek laten doen. Daarbij wordt bijvoorbeeld vastgesteld of je een regelmatige eisprong hebt en of de eileiders doorgankelijk zijn, zodat de zaadcellen de eicellen kunnen bereiken.

Prognose berekenen

Hoe groot de kans op een zwangerschap is, voorspelt de arts aan de hand van een prognosemodel. Daarbij spelen een aantal factoren een grote rol: de leeftijd van de vrouw, hoe lang jullie al proberen zwanger te worden, de doorgankelijkheid van de eileiders, een regelmatige eisprong en het percentage beweeglijke zaadcellen.

Is de kans dat je in het jaar na het onderzoek spontaan zwanger wordt groter dan 30%? Dan is dat nog steeds een goede kans om zwanger te worden zonder medisch ingrijpen. Is deze kans kleiner dan 30% of is het aantal beweeglijke zaadcellen minder dan 3 miljoen? Dan adviseren artsen doorgaans om met een vruchtbaarheidsbehandeling te beginnen.

Lees ook: Ben je te veel bezig met zwanger worden?

Oorzaak traag zaad

Sommige ziekten en aangeboren afwijkingen kunnen de oorzaak zijn van een verminderde kwaliteit van het sperma, oftewel traag zaad in de volksmond. Toch is het niet altijd duidelijk of deze afwijkingen ook écht de oorzaak zijn van de verminderde vruchtbaarheid. Dit zijn mogelijke oorzaken van een verminderde spermakwaliteit:

• Niet goed ingedaalde zaadballen

• (Gedeeltelijke) afwezigheid van zaadleiders

• Vroegere ontsteking van één of beide zaad- of bijballen

• Spataderkluwen in de balzak

• Eerdere chemotherapie of bestraling

• Erfelijke factoren

Invloed van leefstijl op zaadkwaliteit

Er zijn ook andere dingen die invloed kunnen hebben op de kwaliteit van het zaad. In sommige gevallen kun je hier als man zelf iets aan doen, door je levensstijl aan te passen. Dit zijn voorbeelden van leefstijlfactoren die een negatieve invloed hebben:

• Roken

• Alcohol

• Drugs, ook anabole steroïden die bij krachtsport worden gebruikt

• Situaties waarbij de temperatuur in de balzak langdurig verhoogd is (vaak naar de sauna gaan, zittend beroep)

• Werken met bestrijdingsmiddelen of zware metalen

Een gezondere of verbeterde leefstijl geeft geen garantie op een betere spermakwaliteit. Maar de veranderingen die je zelf kunt doorvoeren zijn wel de moeite van het proberen waard. Houd er wel rekening mee dat de vorming van een zaadcel ongeveer drie maanden duurt. Dus pas na die periode zijn de zaadcellen mogelijk van betere kwaliteit.

Behandeling (sterk) verminderde spermakwaliteit

Behalve het aanpassen van de leefstijl zijn er helaas maar weinig mogelijkheden om (sterk) verminderde spermakwaliteit te verbeteren. In sommige gevallen kan een behandeling van spataders in de balzak helpen. Dit kan net het verschil maken in de kwaliteit van het sperma dat nodig is om een vruchtbaarheidsbehandeling mogelijk te maken.

Bij sommige mannen worden er helemaal geen zaadcellen in de zaadlozing gevonden. De oorzaak kan een aanmaakstoornis in de bal zijn, of een afvoerprobleem waarbij de zaadcellen vanuit de bijbal niet door de zaadleiders naar buiten kunnen komen.

Bij een aanmaakstoornis in de bal kan de operatietechniek TESE (testiculaire sperma-extractie) in 50% van de gevallen toch zaadcellen opleveren die gebruikt kunnen worden voor een vruchtbaarheidsbehandeling. Bij een probleem in de afvoer van de zaadcellen kan MESA (microchirurgische sperma aspiratie) een oplossing bieden. MESA heeft een hoge kans van slagen, omdat het probleem dan niet zit in de aanmaak van zaadcellen. De zaadcellen die na TESE of MESA beschikbaar zijn, zijn alleen geschikt om te gebruiken bij een ICSI behandeling.

Vruchtbaarheidsbehandelingen

Als je het advies krijgt om een vruchtbaarheidsbehandeling te beginnen, kan dit een aantal opties inhouden. Geen enkele behandeling geeft garantie op een zwangerschap. Dit blijft afhankelijk van de kwaliteit van de zaadcellen en de eicellen. Maar het kan de kans op een zwangerschap wel vergroten. Dit zijn de mogelijke vruchtbaarheidsbehandelingen:

1. 01.

   IUI (intra-uteriene inseminatie)
   Wanneer de kans op een zwangerschap kleiner is dan 30%, kom je in aanmerking voor IUI. Hierbij worden beweeglijke zaadcellen rechtstreeks in de baarmoeder geïnsemineerd. Vaak krijgt de vrouw hierbij ook een behandeling met hormonen om de eierstokken te stimuleren, zodat er in plaats van één eicel, twee of drie eicellen rijpen. Dat vergroot de kans op een bevruchting. Lees hier alles over IUI.

2. 02.

   IVF (in-vitrofertilisatie)
   Als de spermakwaliteit van je partner sterk verminderd is of als je twee afgesloten eileiders hebt, kom je in aanmerking voor IVF. IVF staat voor in-vitrofertilisatie, wat 'bevruchting in een glas' betekent. De bevruchting vindt dan buiten de baarmoeder plaats in een laboratorium. De meest beweeglijke zaadcellen en de eicel worden samen in een schaaltje gedaan. Ontstaat er een embryo, dan wordt dit teruggeplaatst in de baarmoeder. Voor deze behandeling is ook hormoonstimulatie en een eicelpunctie nodig. Lees hier alles over IVF.

3. 03.

   ICSI (intracytoplasmatische sperma-injectie)
   Zitten er maar een paar beweeglijke zaadcellen in de zaadlozing of zijn de zaadcellen verkregen met TESE of MESA? Dan kunnen ze worden gebruikt voor een ICSI-behandeling (intracytoplasmatische sperma-injectie). Dit komt op hetzelfde neer als IVF, alleen is de procedure in het laboratorium anders. Bij ICSI wordt er één goede zaadcel geselecteerd en direct in de eicel geïnjecteerd. Lees hier alles over ICSI.

Bron: Amsterdam UMC