Zwangerschap afbreken: dit houdt het in

De meeste baby’s worden gezond geboren, maar er is helaas ook een kans dat een zwangerschap niet goed gaat. Als bijvoorbeeld uit echo-onderzoek blijkt dat je baby een ernstige afwijking heeft, kun je voor de ingrijpende keuze komen te staan om de zwangerschap af te breken. Hier lees je wat je daarbij kunt verwachten en hoe je ermee kunt omgaan.

In samenwerking met expert

Hans Duvekot

Gynaecoloog-perinatoloog

Slechte uitkomst echo

Als de eerste drie maanden van je zwangerschap goed zijn verlopen, is de kans groot dat ook de rest van je zwangerschap goed gaat. Toch komt het voor dat een baby pas daarna ernstig ziek blijkt te zijn of overlijdt in de buik. 

In Nederland mag je rond twintig weken zwangerschap een uitgebreid echo-onderzoek laten doen naar de gezondheid van je baby: de twintigwekenecho of ook wel Structureel Echoscopisch Onderzoek (SEO). In 2021 is daarnaast gestart met een onderzoek waarbij wordt gekeken of met een echo bij dertien weken (de dertienwekenecho) al ernstige afwijkingen bij de baby kunnen worden gezien. 

In de meeste gevallen worden er bij de twintigwekenecho geen ernstige afwijkingen gezien. In 2019 was er bij 4,35 % van de twintigwekenecho vermoeden van een aangeboren afwijking. Dit is bijvoorbeeld een neuraal buisdefect of een ernstige afwijking aan het hart of andere organen.

Lees ook: Broertjes Daan en Lev hebben allebei een donorhart

Als uit de echo blijkt dat een kind mogelijk een levensbedreigende afwijking heeft, volgt er meestal een Geavanceerd Ultrageluid Onderzoek (GUO) in het ziekenhuis. Daarop is duidelijker te zien of er echt sprake is van de afwijking. Is de uitslag van dit onderzoek niet goed, dan kan dit betekenen dat de baby niet lang meer zal leven, kort na de geboorte zal overlijden of dat de afwijking ernstige handicaps en uitzichtloos lijden veroorzaakt.

Er kan ook een echoscopisch onderzoek worden gedaan als een zwangere vrouw bijvoorbeeld veel bloed verliest, erg ziek wordt of haar baby niet meer voelt bewegen. Ook daaruit kan in ernstige gevallen blijken dat de baby geen overlevingskansen heeft.

Lees ook: Bloedverlies tijdens de zwangerschap, waar moet je op letten?

Zwangerschap afbreken

Is de uitkomst van echo-onderzoek erg slecht, dan kun je ervoor kiezen om niets te doen en af te wachten tot de bevalling vanzelf op gang komt. Je baby is dan overleden of zal tijdens of kort na de bevalling overlijden. Tot 24 weken kun je ook kiezen voor zwangerschap afbreken wegens medische redenen.

Na 24 weken is dit alleen mogelijk als de baby niet met leven verenigbare afwijkingen heeft. Artsen moeten zich hierbij houden aan zorgvuldigheidseisen die in de wet zijn vastgelegd. De arts bespreekt met je wat je kunt verwachten bij zowel afwachten als het afbreken van de zwangerschap. Jullie maken als ouders hierin uiteindelijk zelf de keuze.

Ingrijpend dilemma

Het is ontzettend ingrijpend wanneer je voor deze beslissing komt te staan. Het nieuws dat je baby geen kans heeft op overleven of een menswaardig leven, is een niet te bevatten klap. De geboorte van je kind zal ook het afscheid zijn. En het lijkt een onmogelijk dilemma of je dit vanzelf wilt laten gebeuren, of kiest voor zwangerschap afbreken. Toch zul je deze keuze moeten maken. Sommige ouders weten al snel welke optie het meest draaglijk voor ze is, bij anderen gaat dit gepaard met veel twijfels. Veel tijd om erover na te denken is er vaak niet, met name wanneer de afwijking wordt ontdekt kort voordat je 24 weken zwanger bent.

Er is geen goed of fout, het is heel persoonlijk hoe je hiermee wilt omgaan. Professionele begeleiding hierbij, bijvoorbeeld door een maatschappelijk werker, kan helpen bij de beslissing. Je kunt hiervoor ook een rouwdoula of rouwtherapeut zoeken, die hebben veel ervaring met het professioneel begeleiden van het verlies van een baby.

Lees hier meer over hoe je afscheid kunt nemen van je baby

Bevalling inleiden

Besluit je om de zwangerschap te laten afbreken, dan betekent dit vrijwel altijd dat de bevalling wordt ingeleid. Een keizersnede zal niet het advies van de arts zijn, omdat dit meer risico’s met zich meebrengt, bijvoorbeeld op een infectie. Bovendien is een keizersnede een ingrijpende operatie en duurt het herstel langer dan bij een bevalling.

De artsen bespreken met je hoe de bevalling zal verlopen. Meestal krijg je een medicijn (Mifepristone) mee, dat je thuis kunt innemen om de baarmoedermond voor te bereiden op de bevalling. Dit kan een heel emotionele, pijnlijke stap zijn. Het maakt de beslissing om de zwangerschap te beëindigen definitief en het proces wordt hiermee in gang gezet.

Een paar dagen later, als de baarmoedermond rijp is, word je in het ziekenhuis opgenomen voor de bevalling. Je krijgt om de paar uur een medicijn om de weeën op te wekken. Meestal zijn dit tabletten die vaginaal kunnen worden ingebracht, maar die je ook kunt slikken (Misoprostol). Hoe lang de bevalling duurt, is vooraf niet te zeggen. Vaak heb je meerdere keren weeënopwekkers nodig. De meeste vrouwen bevallen binnen 24 uur nadat de eerste tabletten zijn toegediend. In sommige gevallen kan het ook een paar dagen duren. De persfase verloopt meestal snel, omdat de baby voor 24 weken nog erg klein is.

Bij de geboorte is de baby meestal al overleden, maar soms leeft een kind nog even. Je ziet je kindje dan bewegen en ademen. Het overlijden gebeurt heel rustig. Er is niets wat je hierop kan voorbereiden, maar als het je helpt kun je van tevoren met de arts bespreken wat je kunt verwachten. Je kunt ook dit artikel van gynaecoloog Koen Deurloo lezen, over bevallen van een doodgeboren baby.

Placenta na zwangerschap afbreken

Na de geboorte van de baby moet ook de placenta geboren worden. Bij een vroege ingeleide bevalling is er meer kans dat de placenta niet vanzelf naar buiten komt. De gynaecoloog verwijdert deze dan op de operatiekamer, onder volledige narcose of met een ruggenprik.

Voorkeuren zwangerschap afbreken

Het klinkt misschien gek, maar bij een zwangerschap afbreken kan het extra belangrijk zijn om je voorkeuren aan te geven. Als je een intens verdrietige bevalling moet doormaken, helpt het als je hierbij wordt begeleid op een manier die jou de meeste steun geeft. Ook geeft het uitspreken van je wensen je wat grip in de overweldigende situatie, en het kan je later troosten en helpen bij de verwerking.

Hoe moeilijk ook, je kunt van tevoren samen met je partner bespreken wat jullie belangrijk vinden bij de geboorte van jullie kind. Dit kun je aangeven (mondeling of met een bevalplan) bij de arts en andere zorgverleners die de bevalling gaan begeleiden, zodat ze hier zo goed mogelijk rekening mee kunnen houden. Aan de volgende punten kun je denken:

• Pijnbestrijding: sommige vrouwen willen de bevalling zo natuurlijk mogelijk laten gebeuren en ook de pijn ervan ervaren, andere vrouwen willen liever helemaal geen pijn voelen. Je kunt altijd pijnbestrijding krijgen. Dit kan een ruggenprik zijn of injecties met morfine. De morfine heeft als bijwerking dat je er suf van kunt worden, waardoor je de geboorte niet of minder bewust meemaakt.
• Aanwezigen: misschien vind je het fijn als er naast je partner ook een vriendin of familielid aanwezig is. Bespreek dit ook goed met degene die je erbij wilt vragen. Om jou te kunnen steunen, moet ze dit mentaal en emotioneel goed aankunnen.
• Doula: een doula kan je mentaal steunen en helpen ontspannen. Ze werkt professioneel en is niet emotioneel betrokken, dus je hoeft je geen zorgen te maken om haar. Ze is er honderd procent voor jou en je partner. Er zijn speciale rouwdoula’s, die ervaring hebben met zwangerschapsafbreking en stilgeboorte en goed kunnen adviseren bij de geboorte en het afscheid van je baby.
• Je baby: wil je je baby na de geboorte direct vasthouden en bekijken? Of liever wat later, of helemaal niet? Wil je de navelstreng doorknippen? Wil je je baby zelf in een mooie doek wikkelen? Je kunt ook vragen of iemand anders je baby voor je wil bekijken en wil beschrijven hoe hij of zij eruitziet. Het helpt voor de verwerking om hier bewust over te beslissen. Net als bij alle bevallingen kun je het nooit meer overdoen.
• Foto’s en video’s: voor de verwerking kan ook beeldmateriaal heel belangrijk zijn. Of andere blijvende herinneringen aan de korte tijd die je met je baby doorbracht, zoals een afdruk van het handje of voetje. Je kunt hiervoor een geboortefotograaf vragen die is gespecialiseerd in reportages bij een stilgeboorte, bijvoorbeeld via Stichting Still.
• Sfeer: je kunt hierbij denken aan rust, zachte stemmen, misschien juist muziek die je voor je baby wilt draaien, gedimd licht.
• Taalgebruik: misschien zijn er woorden die je liever niet hoort, bijvoorbeeld over je baby, medische termen, woorden die je beangstigend of kwetsend vindt.
• Andere wensen: wil je in bed bevallen, op een baarkruk, wil je tijdens de bevalling in bad of onder de douche, welke houding lijkt je het prettigst? Wat is voor de aanwezigen verder belangrijk om over jou te weten, hoe kunnen ze je het beste helpen?

Aangifte van de baby

Als een zwangerschap voor 24 weken wordt afgebroken, is het niet wettelijk verplicht om aangifte te doen van de geboorte, maar het mag wel. Als je aangifte doet bij de gemeente, maakt de ambtenaar van de burgerlijke stand een akte van geboorte (levenloos) voor je op. Hierop staat de naam van jullie baby en jullie namen als wettelijke ouders. Je kunt je baby daarmee laten inschrijven in de Basisregistratie Personen. Het kan voor ouders troostend zijn om een officieel bewijs te hebben van het bestaan van hun baby. 

Lees meer: Registratie van een stilgeboren baby, zo gaat dat in z’n werk 

Begraven of cremeren van de baby

Volgens de wet hoeft een baby die overlijdt of wordt geboren voor een zwangerschapsduur van 24 weken niet te worden begraven of gecremeerd, maar het mag wel. Je kunt daarvoor contact opnemen met een begrafenisondernemer, die de praktische zaken regelt. Er bestaan uitvaartondernemers die zich specifiek toeleggen op de uitvaart van een overleden baby, en ook hierbij kan een rouwdoula helpen met advies en tips voor een waardig afscheid. 

Afscheid nemen

Een waardig afscheid op een manier die past bij jullie kan steun geven in deze verwarrende tijd. Ook draagt het bij aan de herinneringen aan je kind, die je voor altijd meeneemt. Hier kun je meer lezen over afscheid van een overleden baby, en ook hoe je omgeving hiermee kan omgaan.

Het is voor anderen vaak niet voor te stellen wat je doormaakt bij het afbreken van een zwangerschap en veel mensen vinden het heel moeilijk om in te schatten hoe ze je kunnen helpen. Wees niet bang om hier duidelijk in te zijn. Geef aan wat ze wel en niet moeten doen en zeggen. Zo kun je proberen te voorkomen dat je je eenzaam of gekwetst zult voelen en je vergroot de kans dat je de steun krijgt die je zo hard nodig hebt.

Afbreken zwangerschap: tegenstrijdige gevoelens

Er is misschien niets tegenstrijdiger dan het afbreken van een gewenste zwangerschap. Je moet noodgedwongen besluiten dat je baby, die zo welkom is, beter niet kan blijven leven. Ook je gevoelens kunnen daardoor heel tegenstrijdig zijn. Wanhoop en de hoop dat er tóch een behandeling mogelijk is, dat er een wonder gebeurt, kunnen elkaar afwisselen. Je kunt je opgelucht en verslagen tegelijk voelen. Ook kun je veel last hebben van schuldgevoel, ook al kun je er niets aan doen en heb je het afbreken van de zwangerschap natuurlijk nooit gewild.

Na de geboorte word je misschien overspoeld door trots en liefde voor je baby, en is het heel verdrietig als mensen je niet feliciteren. Jij ziet misschien de mooiste baby van de wereld, terwijl anderen schrikken van zijn of haar uiterlijk als je een foto laat zien. Dat doet pijn, zelfs als je het begrijpt. Je kunt de komst van je kind niet met anderen delen zoals je zo graag had gewild.

Professionele hulp

Iedereen verwerkt het afbreken van een zwangerschap op zijn of haar eigen manier. Ook partners kunnen hier heel verschillend mee omgaan. Als de bevalling traumatisch voor je was, kun je daar lang mee worstelen en PTSS of een depressie ontwikkelen. Wat ook veel invloed kan hebben, is eventueel onderzoek naar de oorzaak van het overlijden van je baby, of naar de afwijking die de afbreking noodzakelijk maakte. Dit kan veel onzekerheid met zich meebrengen, ook over een eventuele volgende zwangerschap.

Dit zijn vaak zulke grote onderwerpen, dat het lastig is om hier zelf je weg in te vinden. Professionele hulp is dan fijn. Je kunt hierbij denken aan EMDR voor traumaverwerking of gesprekken met een psycholoog om je gedachten en gevoelens overzichtelijker te maken. Dat helpt je om er zelf mee verder te kunnen. Niet iedereen heeft behoefte aan professionele begeleiding, gesprekken met lotgenoten of de mensen die bij de bevalling aanwezig waren kunnen ook genoeg zijn. Het is het belangrijkst dat je niet alleen blijft rondlopen met je ervaringen, maar erover kunt delen op een manier die je helpt hiermee om te gaan.

Bronnen: Spaarne Gasthuis, Radboud UMC, Volksgezondheid en zorg