Wat is coeliakie?
Coeliakie (uitgesproken als seu-lia-kíe) is een auto-immuunziekte, waarbij door het eten van gluten ontstekingsreacties ontstaan in het darmslijmvlies van de dunne darm. Andere vormen van glutenintolerantie (zoals glutensensitiviteit) zijn minder goed begrepen en minder schadelijk op de lange termijn, maar kunnen wel klachten geven.
Coeliakie is dus géén glutenallergie. Bij coeliakie valt het lichaam de gluten in de darm zo fel aan, dat daarbij ook de eigen darmcellen beschadigd raken. Van een kruimel brood wordt iemand met een glutenintolerantie al ziek. Dat maakt coeliakie een auto-immuunziekte. In Nederland heeft 1 op de 100 mensen coeliakie.
Daarnaast zijn er mensen die overgevoelig zijn voor gluten. Deze mensen hebben geen aantoonbare glutenintolerantie, maar hun klachten verbeteren wel bij een glutenvrij dieet.
Wat zijn gluten?
Gluten is de verzamelnaam voor een groep eiwitten die je vindt in de graansoorten tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut. Gluten hebben een plakkerig effect in graanproducten: ze zorgen ervoor dat brood elastisch is en dat koekjes niet uiteen vallen. Gluten vind je daarom veel in brood, koek, pasta, taart en pizza, maar ook als bindmiddel in minder voor de hand liggende producten, zoals soepen, sauzen, snoep en in bier. Daarnaast kunnen producten besmet zijn met gluten doordat ze in dezelfde fabriek of op hetzelfde land zijn verwerkt. Daardoor zijn veel soorten haver(mout), chips en noten vaak niet glutenvrij.
Coeliakie is geen glutenallergie
Coeliakie wordt in de volksmond vaak glutenallergie genoemd, ook door artsen. Dat is onjuist. Coeliakie is nadrukkelijk geen allergie. Dat betekent onder andere dat je er niet overheen kunt groeien; je hebt het levenslang. Anders dan bij bijvoorbeeld hooikoorts of een pinda- of notenallergie, komt er bij coeliakie geen acute allergische reactie op gang. Een EpiPen (noodbehandeling bij een allergische reactie) werkt niet bij klachten door gluten. Je kunt wel allergisch zijn voor tarwe, maar met gluten heeft dat niets te maken.
Glutenallergie bestaat overigens wel, maar dat is een heel andere ziekte dan de darmaandoening coeliakie. Deze allergie gaat gepaard met benauwdheid en irritatie van de luchtwegen. Glutenallergie wordt ook wel bakkersastma genoemd, en komt vooral voor bij mensen die langdurig met melen en granen in aanraking komen, zoals bakkers.
Lees ook: Zo kun je verschillende allergieën bij je kind herkennen
Hoe weet je of je kind coeliakie heeft?
Waaraan kun je coeliakie bij je kind herkennen? Je zou op de volgende symptomen kunnen letten:
- 01.
Genen
Genen spelen een rol bij coeliakie. Alleen als je specifieke genen hebt (HLA DQ2 of HLA DQ8), kun je coeliakie ontwikkelen. Maar: zo'n 40 procent van alle mensen heeft deze genen, en slechts een klein deel ervan krijgt coeliakie. Je kunt dus ook coeliakie hebben zonder dat iemand in de familie de ziekte heeft. Heeft iemand in het gezin of de familie het wel, dan is de kans dat je kind coeliakie heeft wel groter. - 02.
Ontwikkeling
Door coeliakie beschadigen gluten de dunne darm, en dat heeft invloed op de voedselopname. Dat kan effect hebben op de groei en ontwikkeling. Kinderen met coeliakie hebben vaak weinig energie en ze kunnen een groeiachterstand krijgen of achterstand in de motorische ontwikkeling, ook zonder dat ze duidelijke andere klachten hebben. - 03.
Buikpijn
Veel kinderen met coeliakie hebben vaak buikpijn. Heeft je kind vaak buikpijn zonder duidelijke reden? Dan zou je kind coeliakie kunnen hebben. - 04.
Ontlasting
Coeliakie heeft bij kinderen vaak invloed op de ontlasting. Heeft je kind vaak en langdurig diarree of juist obstipatie? Dan zou je je kind op coeliakie kunnen laten testen.
Wat zijn de symptomen van coeliakie?
De symptomen van glutenintolerantie zijn heel uiteenlopend: een kind met coeliakie kan door gluten bijvoorbeeld diarree krijgen of juist obstipatie. En lang niet altijd vertonen ze alle symptomen. Soms zelfs geen. Bovendien kunnen peuters of kleuters symptomen van coeliakie soms moeilijk aangeven. Hoe weet je dan of je kind coeliakie heeft? Let op de volgende klachten:
-
Diarree of juist obstipatie
-
Buikpijn
-
Weinig energie
-
Weinig eetlust
-
Vaak misselijk en overgeven
-
Opgezette buik en dunne ledematen
-
Niet groeien volgens de groeicurve
-
Donkere kringen onder de ogen
Lees ook: Sommige kinderen hebben langdurig last van lichamelijke klachten zonder dat de arts een oorzaak vindt. Alles wat je moet weten over ALK.
Diagnose coeliakie bij je kind
Het blijft moeilijk om te ontdekken of je kind intolerant is voor gluten. Heb je een vermoeden? Neem contact op met je huisarts, die je zo nodig kan verwijzen naar een kinderarts. Door middel van een bloedonderzoek kan een arts vaststellen of je kind coeliakie heeft. Met bloedonderzoek wordt het gehalte antistoffen tegen gluten bepaald en als het zinvol is (op indicatie) kan de genetische achtergrond worden bepaald. Stop vooral nog niet met het eten van gluten, dan zijn de antistoffen namelijk niet goed meer te meten en kun je de diagnose niet meer stellen.
Omdat het een levenslange aandoening is, moet je zeker weten dat je kind coeliakie heeft voordat je start met een glutenvrij dieet. Bij volwassenen is altijd een darmbiopt via de slokdarm nodig om de schade aan de darm vast te stellen. Bij jonge kinderen is een hoog antistoffengehalte in combinatie met typische klachten meestal voldoende om de diagnose coeliakie te stellen, en is een biopt niet altijd nodig.
Er zijn ook zelftests op de markt waarmee je kunt zien of er antistoffen tegen gluten in het bloed zitten. Het principe werkt hetzelfde als een zwangerschapstest, alleen test je niet met urine, maar met een druppel bloed. Je krijgt een positieve of negatieve uitslag, geen verdere details. Het kan je helpen om te zien of je kind antistoffen heeft, maar het wordt wel aangeraden om de diagnose met zekerheid te laten stellen door een kinderarts. Die zal je zo nodig verwijzen naar een diëtist en een kinderarts maag -darm-leverziekten, als je kind toch in aanmerking komt voor een darmbiopt.
Glutenvrij dieet bij coeliakie
Heeft je kind inderdaad coeliakie? Dan zit er niks anders op dan een strikt glutenvrij dieet te volgen. Glutenvrij brood en alternatieven voor pasta's en andere ingrediënten van dagelijkse maaltijden vind je in veel supermarkten en online. Sommige supermarkten hebben speciale icoontjes die aangeven of reguliere producten glutenvrij zijn en het schap met specifiek glutenvrije producten wordt steeds uitgebreider.
Belangrijk bij een glutenvrij dieet is het voedsel ook glutenvrij te houden en te bereiden. Een broodplank of een pollepel die eerder in aanraking is geweest met gluten, is voor een kind met coeliakie niet veilig meer. En doop je een broodmes terug in de pindakaas, dan komen er gluten in. Eten anderen in het gezin wel gluten, dan is het belangrijk producten strikt gescheiden te houden. Plaats glutenvrije producten op de bovenste plank van de (koel)kast, en gebruik aparte snijplanken, pollepels en opbergbakjes, bijvoorbeeld in een afwijkende kleur. Werk met schone handen en schone materialen om kruisbesmetting te voorkomen.
Lees ook: Zo ga je om met voedselintoleranties bij je kind
Gluten in non-food
Gluten zitten niet alleen in eten, maar ook in producten waar je kind mee speelt of die hij op zijn huid smeert. Gluten kunnen zitten in:
-
Waskrijt, verf, lijm, stoepkrijt, klei
-
Schmink (en make-up)
-
Zonnebrandcrème
-
Voer van huisdieren (brokjes, stro en hooi)
Hoewel dit producten zijn die je in principe niet eet en gluten niet via de huid in het lichaam terechtkomen, kunnen de gluten wel via handen in de mond van je kind belanden. Dat betekent niet dat je kind hier niet mee kan spelen. Kijk op de verpakking of er een glutenvrije variant is en let bijvoorbeeld bij het aanraken van huisdiervoer of het aaien van een huisdier op dat je kind zijn handen daarna niet in zijn mond stopt. Als je kind zijn handen wast voordat hij iets eet, is er niets aan de hand en kan hij veilig spelen.
Coeliakie bij je kind en de omgeving
Als je kind coeliakie heeft, betekent dat niet dat er niks meer mogelijk is. Breng de nabije omgeving en juffen of meesters op de hoogte van de glutenintolerantie, zodat zij hier rekening mee kunnen houden. Het is verstandig om je kind te leren altijd goed handen te wassen voor het eten en niet zomaar eten aan te nemen. Je kunt overleggen met ouders en leerkrachten over traktaties en het is handig om altijd wat reserve-eten mee te nemen als je ergens heen gaat. Ga je een dagje uit, dan kun je kiezen voor een plek waar rekening wordt gehouden met mensen met een glutenintolerantie. Steeds meer restaurants, pretparken en dierentuinen hebben glutenvrije opties.
Kijk voor meer informatie en handige tips over coeliakie bij een kind ook eens op de site van de Nederlandse Coeliakie Vereniging.
Bronnen: Nederlandse Coeliakie Vereniging, Radboud MC
