Ben ik onvruchtbaar? Zo kom je erachter

Onvruchtbaarheid of infertiliteit

Als je een kinderwens hebt, maar het na een jaar proberen nog niet is gelukt om zwanger te worden, is het niet gek dat je begint te twijfelen aan je vruchtbaarheid. Ben ik misschien onvruchtbaar? Of ligt het aan mijn partner?

De term onvruchtbaarheid betekent 'het onvermogen tot voorplanting'. Als je onvruchtbaar bent, kun je dus geen kinderen krijgen. In de medische wereld wordt dit ook wel 'infertiliteit' genoemd. Volledige infertiliteit is vrij uitzonderlijk. Bij de meeste stellen die problemen hebben met zwanger worden, is er sprake van verminderde vruchtbaarheid (subfertiliteit).

Lees ook: Dit zijn 7 veelgestelde vragen over hulp bij zwanger worden beantwoord.

Wanneer ben je verminderd vruchtbaar?

Je spreekt van verminderde vruchtbaarheid als het niet lukt om binnen 12 maanden op de natuurlijke manier zwanger te worden. Dit is bij 10 tot 15 procent van de stellen in Nederland het geval. Bij een verminderde vruchtbaarheid is de kans op een zwangerschap een stuk kleiner dan normaal. Het duurt vaak ook langer dan gemiddeld en er is mogelijk medische hulp bij nodig. Maar het betekent niet dat je onvruchtbaar bent.

Wanneer ben je onvruchtbaar?

Er is sprake van onvruchtbaarheid als uit onderzoek blijkt dat jij of je partner geen kinderen kan krijgen. Een vrouw is onvruchtbaar wanneer ze geen baarmoeder heeft of wanneer er geen eicellen aanwezig zijn in de eierstokken. Een man is onvruchtbaar wanneer er geen zaadcellen worden aangemaakt in de zaadballen.

Sommige vrouwen weten al dat ze nooit kinderen kunnen krijgen, bijvoorbeeld omdat hun baarmoeder is verwijderd in verband met baarmoederhalskanker. Ook kun je als man geboren zijn zonder zaadballen. Verder kunnen bepaalde chromosoomafwijkingen zorgen voor onvruchtbaarheid. Maar de meeste mensen ontdekken pas dat ze onvruchtbaar zijn als ze proberen om zwanger te worden en dit niet lukt.

Lees ook: Alles over de vruchtbaarheid van de vrouw.

Symptomen van verminderde vruchtbaarheid of onvruchtbaarheid

Er zijn talloze oorzaken voor een verminderde vruchtbaarheid. Er zijn dan ook allerlei soorten klachten die hierop kunnen wijzen. Maar over het algemeen zijn er een paar symptomen waaraan je een verminderde vruchtbaarheid bij jezelf kunt herkennen:

• Het lukt niet om binnen een jaar zwanger te worden.

• Je menstruatiecyclus is onregelmatig of menstruatie blijft helemaal uit.

• Je hebt pijn in de onderbuik tijdens de menstruatie (bijvoorbeeld door endometriose).

Als mannen verminderd vruchtbaar zijn, komt dat vaak door een slechte kwaliteit van hun sperma. Dit merkt hij zelf meestal niet, dus er zijn ook geen duidelijke symptomen te noemen. Een mogelijk symptoom van onvruchtbaarheid kan zijn dat de man geen zaadlozing kan krijgen. Bijvoorbeeld door seksuele problemen of doordat de zaadlozing in de blaas terechtkomt.

Tips: Zo kun je de kwaliteit van sperma verbeteren.

Verminderde vruchtbaarheid bij mannen

Bij ongeveer een derde van de stellen met vruchtbaarheidsproblemen ligt de oorzaak bij de man. De vruchtbaarheid van een man hangt vooral af van de kwaliteit van zijn sperma. Zo is er sprake van vruchtbaarheidsproblemen als:

• Er geen levende of te weinig zaadcellen in het sperma zitten

• De zaadcellen niet beweeglijk genoeg zijn, waardoor ze nooit een eicel kunnen binnendringen. In de volksmond wordt dat traag zaad genoemd

• De spermacellen een afwijkende vorm hebben

• De man antistoffen tegen zijn eigen zaadcellen aanmaakt, waardoor de vruchtbaarheid vermindert

Andere mogelijke oorzaken van onvruchtbaarheid bij de man zijn:

• Een hormoonstoornis

• Een ejaculatiestoornis

• Een afgesloten zaadleider, of er zijn helemaal geen zaadleiders aanwezig

• Niet-ingedaalde zaadballen

• Een varicocèle (een soort spatader in de balzak)

• Als de man als kind een virusziekte (zoals de bof) heeft gehad, kan dit ook zorgen voor verminderde vruchtbaarheid

• Door chemotherapie en bestraling tegen kanker kan het sperma beschadigd zijn geraakt

• Ook werken met bepaalde chemische stoffen of in een te warme omgeving, waardoor de temperatuur in de balzak te hoog wordt, kan de vruchtbaarheid negatief beïnvloeden

• Ongezonde leefstijl: roken, alcohol, drugs, ongezonde voeding en overgewicht hebben een negatief effect op de spermakwaliteit

• De zaadkwaliteit kan in sommige gevallen ook tijdelijk verminderd zijn, bijvoorbeeld doordat een man ziek is geweest en koorts heeft gehad. Omdat zaadcellen er ongeveer drie maanden over doen om helemaal uit te rijpen, zal de zaadkwaliteit na drie maanden weer normaal zijn

Verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen

In ongeveer een derde van de gevallen van vruchtbaarheidsproblemen ligt de oorzaak bij de vrouw. Ook hiervoor kunnen veel verschillende oorzaken zijn:

• Vaak heeft het te maken met het uitblijven van de eisprong (ovulatie). Sommige vrouwen hebben af en toe een eisprong, anderen ovuleren helemaal niet

• Leeftijd van de vrouw: de vruchtbaarheid neemt snel af bij een leeftijd boven de 35 jaar

• Ook de kwaliteit van het baarmoederslijmvlies kan van invloed zijn: is het geschikt voor een eicel om zich in te nestelen?

• Een hormoonstoornis kan de boosdoener zijn

• Verstopte of verkleefde eileiders

• Vleesbomen of poliepen in de baarmoeder

• Endometriose

• Gevolgen van chlamydia

• Het Asherman-syndroom

• PCOS (Poly Cysteus Ovarium Syndroom)

• Aangeboren afwijkingen aan de geslachtsorganen

• Vervroegde overgang

• Door chemotherapie en bestraling tegen kanker kunnen je voortplantingsorganen beschadigd zijn

• Ongezonde leefstijl: roken, alcohol, drugs, ongezonde voeding en overgewicht verkleinen de kans om zwanger te worden

Combinatie van man en vrouw

Soms ligt het aan beide partners dat het niet lukt om zwanger te raken. In tien procent van de gevallen van onvruchtbaarheid is het een combinatie van een verminderde vruchtbaarheid bij zowel de man als de vrouw. Hierdoor kan de kans om op een natuurlijke manier zwanger te worden afnemen. Bijvoorbeeld als de zaadcellen van de man niet goed reageren op het slijmvlies in de baarmoedermond van de vrouw. Ook kunnen seksuele problemen de oorzaak zijn.

Onbegrepen verminderde vruchtbaarheid

Daarnaast zijn er stellen waarbij er geen medische verklaring te vinden is voor voor het uitblijven van een zwangerschap. Bij de man zijn geen problemen ontdekt, bij de vrouw lijkt ook alles in orde, maar toch worden ze niet zwanger. Dit wordt ook wel 'onbegrepen verminderde vruchtbaarheid' genoemd.

Dat er geen oorzaak is gevonden, betekent niet dat er echt geen oorzaak is. Het kan best zijn dat er bij een van de twee een probleem of aandoening is, waarvan de medische wereld simpelweg nog niet op de hoogte is. Daarom wordt er nog steeds veel onderzoek gedaan naar vruchtbaarheidsproblemen.

Dat een verminderde vruchtbaarheid te maken heeft met psychische problemen of stress, is een fabeltje. Veel mensen denken dat wanneer je er te veel mee bezig bent om zwanger te worden, dit de kans op een zwangerschap kan beïnvloeden. Dat is niet zo. Je hoort weleens dat stellen de hoop op een kind na een jarenlang medisch traject hebben opgegeven en dan opeens onverwacht toch zwanger worden. Dit berust eerder op toeval dan dat dit te maken heeft met stress en emoties.

Wanneer ga je naar de huisarts?

Als zwanger worden niet zo makkelijk gaat, kun je naar de huisarts gaan. In principe geldt dat je eerst een jaar lang zelf moet proberen om op de natuurlijke manier zwanger te worden. Als dat niet lukt, kan de huisarts, gynaecoloog of arts voortplantingsgeneeskunde je verder helpen.

De huisarts bespreekt eerst uitgebreid met jullie of jullie er alles aan hebben gedaan om op de natuurlijke manier zwanger te worden. Hebben jullie vaak genoeg seks gehad en op de juiste momenten? Hebben jullie een gezonde levensstijl, of is de vruchtbaarheid misschien verminderd omdat een van jullie rookt, veel drinkt, of te zwaar is? Misschien geeft de huisarts jullie eerst het advies om jullie levensstijl of seksleven aan te passen, voordat jullie medische hulpmiddelen gaan inzetten.

Lees ook: Deze tips kunnen de kans op een zwangerschap vergroten.

Als uit het gesprek blijkt dat jullie alles al hebben geprobeerd, stuurt de huisarts jullie door naar een gynaecoloog of arts voortplantingsgeneeskunde voor een vruchtbaarheidsonderzoek. Of hij laat zelf alvast wat onderzoeken uitvoeren. Lees hier wat er precies gebeurt tijdens een medisch vruchtbaarheidsonderzoek.

Direct naar de huisarts

Ben je ouder dan 40 jaar? Of heb je een zeer onregelmatige menstruatiecyclus, een uitblijvende menstruatie, of ooit een buikoperatie of buikinfectie gehad? Dan hoef je geen jaar te wachten voordat je naar de huisarts gaat voor vruchtbaarheidsproblemen. Een onregelmatige of uitblijvende menstruatie wijst al op een verminderde vruchtbaarheid, waar je mogelijk medicijnen tegen kunt krijgen. En als je ouder dan 40 bent, is het zonde om nog een jaar te wachten met het inschakelen van hulp, omdat je biologische klok ondertussen verder tikt. Hoe ouder je wordt, hoe minder eicellen er over zijn. In dat geval zijn artsen vaak bereid wat eerder te beginnen met vruchtbaarheidsbehandelingen.

Behandelmethodes bij onvruchtbaarheid

Er bestaan verschillende behandelingen bij vruchtbaarheidsproblemen, zowel bij een verminderde vruchtbaarheid als bij onvruchtbaarheid. Bespreek met je arts welke opties voor jou mogelijk zijn. De meest voorkomende vruchtbaarheidsbehandelingen op een rij:

1. 01.

   Ovulatie-inductie: als je problemen hebt met je eisprong (bijvoorbeeld een zeer onregelmatige cyclus of een cyclus langer dan zes weken), kan ovulatie-inductie met behulp van medicijnen een oplossing zijn. Bij deze behandeling wordt het uitrijpen van een eicel gestimuleerd.
   
   Ovitrelle stimuleert de eisprong. Dit gebeurt door het verhogen van de productie van bepaalde hormonen die nodig zijn voor de rijping en de afgifte van een eicel uit de eierstok.
   
   Ovitrelle wordt vaak voorgeschreven in het kader van in-vitrofertilisatie (IVF) of intra-uteriene inseminatie (IUI) behandelingen, maar kan ook gebruikt worden in andere gevallen van vruchtbaarheidsproblemen, zoals bij vrouwen die moeite hebben om op natuurlijke wijze zwanger te worden door ovulatieproblemen.
   

2. 02.

   Intra-Uteriene Inseminatie (IUI): bij IUI worden zaadcellen van je partner, na bewerking in het laboratorium, direct in de baarmoeder ingebracht.

3. 03.

   In-vitrofertilisatie (ivf): ook wel bekend als een reageerbuisbevruchting. Bij ivf wordt in een laboratorium een van jouw eicellen samengebracht met duizenden zaadcellen. Als het eitje is bevrucht, wordt het daarna teruggeplaatst in de baarmoeder.

4. 04.

   Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie (icsi): deze behandeling lijkt op ivf, maar werkt anders. Icsi is een optie als de kwaliteit van het sperma zeer slecht is. Er wordt in een laboratorium één goede zaadcel geselecteerd, die direct in de eicel wordt geïnjecteerd. De zaadcellen kunnen eventueel via een operatie uit de teelballen worden gehaald.

5. 05.

   Eiceldonatie: als vaststaat dat jij onvruchtbaar bent omdat je geen gezonde eicellen (meer) hebt, maar je wel een goed werkende baarmoeder hebt, dan kun je kiezen voor eiceldonatie. Een eicel van een andere vrouw wordt dan bevrucht door een zaadcel van je partner. Deze bevruchte eicel wordt in jouw baarmoeder geplaatst, zodat je de baby zelf kunt dragen. Vaak wordt er een eicel van een familielid of vriendin gebruikt, maar het kan ook een voor jou/jullie onbekende donor zijn uit een eiceldonorbank.

6. 06.

   Kunstmatige Inseminatie Donorsperma (KID): een spermadonor is een optie als het sperma van je partner van zeer slechte kwaliteit is, of als hij helemaal geen sperma produceert, maar jij wel vruchtbaar bent. Er wordt dan gebruikgemaakt van spermacellen van een donor, die worden ingebracht in je baarmoeder. Deze behandeling wordt ook toegepast als je als lesbisch stel of alleenstaande vrouw zwanger wilt worden.

7. 07.

   Embryodonatie: als zowel de man als de vrouw onvruchtbaar blijkt, kan het een optie zijn om te proberen zwanger te worden van een embryo dat door een ander stel is gedoneerd. Meestal is dit een embryo van een stel dat een ivf- en icsi-behandeling heeft ondergaan. Als hun kinderwens in vervulling is gegaan, kan het zijn dat er na de ivf-behandeling embryo's zijn ingevroren die ze niet meer zullen gebruiken. Deze embryo's kunnen ze doneren aan een embryobank. Nederland heeft op dit moment één embryobank waar dit mogelijk is.

Langdurig uitblijvende zwangerschap, en nu?

Misschien zijn er voor jou geen behandelopties mogelijk. Of misschien zie je het hele medische traject van vruchtbaarheidsbehandelingen niet zitten en besluit je je kinderwens te laten varen. Of je hebt alle mogelijke opties al doorlopen en het is nog steeds niet gelukt om zwanger te worden. Hoe dan ook: er kan een moment komen dat je 'uitbehandeld' bent en moet gaan accepteren dat je geen kind zult krijgen.

Ongewenst kinderloos zijn is voor veel mensen emotioneel ontzettend zwaar. Het kan gevoelens van rouw oproepen: rouw om het verlies van je grote droom, van de toekomst die je voor je zag en de rol van ouder die je zo graag had willen meemaken. Met dit verdriet zul je verder moeten leven, in verschillende vormen. Misschien met berusting, misschien is het gemis bij vlagen weer erg aanwezig. Het is niet gek als je hulp nodig hebt bij het leren omgaan met dit gegeven in jouw leven. Praat erover met je partner, familie en vrienden, of ga naar een psycholoog. Ook kun je contact opnemen met Freya, een organisatie voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen, om via hen mensen te leren kennen die hetzelfde doormaken.

Een aantal tips voor het omgaan met het verdriet:

• Blijf met je partner praten over je gevoel, ook al ervaren jullie het allebei misschien anders en gaan jullie er verschillend mee om. Wees open, nieuwsgierig en begripvol naar elkaar, zodat jullie er samen een weg in vinden

• Blijf ook aandacht aan elkaar besteden in bed. Misschien draaide de seks de laatste jaren alleen nog maar om zwanger worden, maar seks is ook gewoon fijn en belangrijk in een relatie. Zorg dat je de intimiteit behoudt of terugvindt en blijf genieten van elkaar

• Je kunt op een symbolische manier afscheid nemen van je kinderwens: bedenk zelf een manier die bij jullie past. Zo sluit je de periode af, dit kan helpen bij de verwerking

• Licht je familie en vrienden in over de situatie. Zo voorkom je pijnlijke vragen over jullie kinderwens en hoef je het niet steeds opnieuw uit te leggen

• Schakel hulp in als het nodig is; denk aan een therapeut of coach

• Zoek naar nieuwe dromen. Hoe zie je je toekomst nu duidelijk is dat je geen kind zult krijgen? Wat wil je nog meer graag meemaken in je leven? Welke dromen kun je samen met je partner waarmaken? Hierbij kun je ook een coach of therapeut inschakelen om je op weg te helpen

Adoptie of een draagmoeder

Onvruchtbaarheid hoeft niet te betekenen dat je ongewenst kinderloos blijft: je kunt overwegen om een kind te adopteren of kiezen voor draagmoederschap.

• Adoptie is vaak een lang en duur proces en je moet aan verschillende voorwaarden voldoen om in aanmerking te komen. Lees hier meer over verschillende vormen van adoptie

• Een draagmoeder draagt een kind voor de wensouder(s). Na de geboorte adopteren de wensouders het kind. Er zijn verschillende opties van draagmoederschap: de draagmoeder kan een bevruchte eicel van de wensmoeder dragen, een bevruchte eicel van een eiceldonor of een van haar eigen eicellen kan bevrucht worden met een zaadcel van de wensvader. Lees hier meer over draagmoederschap

Bronnen: Freya, Thuisarts.nl, fiom