Hersenvliesontsteking bij baby en kind

Wat is een hersenvliesontsteking?

Een hersenvliesontsteking wordt ook wel meningitis genoemd. Het is een ontsteking van de zachte vliezen ('meningen') die om de hersenen en het ruggenmerg zitten. De hersenvliezen zitten net onder de schedel en beschermen de hersenen. Iedereen kan een hersenvliesontsteking krijgen, maar de ziekte komt vooral voor bij baby's, jongvolwassenen en mensen met minder weerstand.

Lees ook: Zo werkt het afweersysteem van je kind

Hersenvliesontsteking bij baby of kind

Een hersenvliesontsteking kan worden veroorzaakt door een bacterie of een virus. De virale vorm komt het meest voor. Die is meestal ongevaarlijk en gaat na een aantal dagen vaak vanzelf weer over. De bacteriële variant is de gevaarlijke vorm van de ziekte. Deze tast ook het centrale zenuwstelsel aan en kan dodelijk zijn.

Van de kinderen die hierdoor besmet raken, overlijdt een paar procent. Een deel houdt er een ernstige handicap aan over. Je kind kan bijvoorbeeld (deels) doof worden, gedeeltelijk verlamd raken, een achterstand in de geestelijke ontwikkeling oplopen of epilepsie krijgen. Het is daarom belangrijk dat een hersenvliesontsteking op tijd wordt herkend en behandeld.

Hoe vaak komt een hersenvliesontsteking bij baby's voor?

Gelukkig is hersenvliesontsteking redelijk zeldzaam. In Nederland komt de ziekte elk jaar voor bij 1 op de 5.000 tot 10.000 kinderen. Bij pasgeboren baby's komt een hersenvliesontsteking vaker voor (80 per 100.000) dan bij kinderen tussen 2 en 10 jaar (0,56 per 100.000).

In principe kan iedereen een hersenvliesontsteking oplopen. Toch zijn er een aantal risicogroepen:

• Pasgeboren baby's

• Kinderen onder de 5 jaar

• Tieners

• Volwassenen boven de zestig jaar

• Mensen met een slechte weerstand

Welke virussen veroorzaken hersenvliesontsteking?

Een hersenvliesontsteking kan dus worden veroorzaakt door een virus of een bacterie. Virussen die meningitis kunnen veroorzaken zijn:

• Het ECHO-virus (enterovirus).

• De bof.

• Herpes simplex.

Een hersenvliesontsteking die door een enterovirus wordt veroorzaakt, gaat meestal binnen vier tot tien dagen vanzelf over. Je baby kan er wel heel geïrriteerd door zijn (veel huilen).

In Nederland krijgen kinderen van veertien maanden en negen jaar via het Rijksvaccinatieprogramma de vaccinatie tegen de bof aangeboden. Het bofvaccin zit in een combinatievaccin (de BMR). Dit vaccin beschermt ook tegen mazelen en rodehond. Vaccinatie geeft geen volledige bescherming tegen een infectie met het bofvirus.

Lees ook: Alles over de BMR-vaccinatie

Pas op met een koortslip bij je baby

Kijk uit met een koortslip. Een koortslip op zichzelf is niet gevaarlijk, maar de besmetting met het herpesvirus kan dat wel zijn. Bij pasgeboren baby's is het afweersysteem nog niet volledig ontwikkeld. Het virus kan onder andere een hersenvliesontsteking veroorzaken.

Als je baby ziek wordt in de eerste vier weken, wordt snel met de behandeling tegen herpes gestart. Als uit een test blijkt dat het niet nodig is, wordt de behandeling weer gestaakt.

Bacteriën die hersenvliesontsteking kunnen veroorzaken

1. Meningokokken

Een infectie met meningokokken kan op alle leeftijden voorkomen, maar vooral jonge kinderen tot vier jaar en mensen tussen de 14 en 25 jaar zijn hier vatbaar voor. Alle baby's van veertien maanden en tieners van veertien jaar die meedoen aan het Rijksvaccinatieprogramma krijgen een vaccin dat beschermt tegen typen A, C, W en Y.

2. Pneumokokken en Haemophilus influenzae type B (Hib)

Een hersenvliesontsteking veroorzaakt door pneumokokken komt vooral voor bij kinderen jonger dan vijf jaar en ouderen boven de zestig jaar. Kinderen worden tegen deze bacterie ingeënt met het DaKTP-Hib-HepB-vaccin. Dit vaccin beschermt ook tegen besmetting met Hib. Je kind krijgt de eerste oproep vanaf de leeftijd van zes weken.

Bij uitbraken van hersenvliesontsteking in de omgeving wordt soms al gestart als baby's vier weken zijn. Ook bij reizen naar het buitenland kunnen baby's vanaf vier weken indien nodig de eerste vaccinaties krijgen.

Lees ook: Reisvaccinaties bij kinderen: wanneer is het nodig?

3. Groep B-streptokokken (GBS)

Groep B-streptokokken zijn bacteriën die je soms tijdelijk bij je draagt. Ze zijn gevaarlijk voor zwangere vrouwen en ongeboren/pasgeboren baby's. Wanneer je kind na de geboorte een hersenvliesontsteking krijgt, kan dat door deze bacterie komen. Er moeten dan snel antibiotica worden gegeven. Er is geen vaccinatie beschikbaar tegen GBS, maar je kunt je wel laten testen tijdens de zwangerschap.

Hoe krijgt een kind een hersenvliesontsteking?

De bacteriën die een hersenvliesontsteking veroorzaken, komen vaak voor in de neusholte. Als iemand hoest of niest, kan je kind hiermee besmet raken. De bacteriën zijn in de neus- en keelholte onschuldig. Pas als je kind een slechte weerstand heeft, loopt hij risico. De bacteriën kunnen dan in zijn bloed terechtkomen, waardoor hij een bloedvergiftiging kan oplopen. Via het bloed bereiken de bacteriën dan de hersenen en hersenvliezen. Zo ontstaat een hersenvliesontsteking.

Een hersenvliesontsteking kan ook ontstaan als complicatie vanuit een andere ziekte, zoals een longontsteking of middenoorontsteking. Let dus altijd goed op als je kind ziek is en plotseling veel zieker wordt.

Symptomen van hersenvliesontsteking bij een kind

Een hersenvliesontsteking is een heftig verlopende ziekte. Je kind kan in korte tijd – zelfs binnen een dag – erg ziek worden. Toch is het lastig om de ziekte op tijd te herkennen, want in het begin lijken de symptomen op een simpel griepje. Koorts komt er altijd bij voor. De hoogte is wisselend, maar bij een hersenvliesontsteking die door bacteriën veroorzaakt wordt, is de koorts bijna altijd hoog.

Een ander belangrijk verschijnsel is nekstijfheid: je kind kan zijn nek moeilijk of niet naar voren buigen. Ook bij verwardheid, sufheid of huilen bij elke beweging of aanraking moet je direct een huisarts inschakelen of naar het ziekenhuis gaan.

Rode vlekjes bij hersenvliesontsteking

Bij een hersenvliesontsteking verschijnen er ook donkerrode vlekjes. Eerst op de onderbenen of op plaatsen waar veel druk is, zoals waar de sokken knellen. Al snel breiden de rode vlekjes zich uit en verschijnen ze ook op de romp en soms in het oogwit. Als de ziekte langer duurt, kunnen de vlekken groter worden en eruit gaan zien als grote onderhuidse bloeduitstortingen.

Deze baby met meningitis heeft paarsrode vlekjes over het hele lichaam.

Rode vlekjes bij je baby of kind? Doe de glastest

Voelt je kind zich niet lekker en verschijnen er donkerrode of paarsrode vlekjes op zijn lichaam, dan is de kans groot dat het om een redelijk onschuldige kinderziekte gaat. Maar kan het ook op bloedvergiftiging in combinatie met hersenvliesontsteking wijzen.

Dit kan je controleren door met een glas op de huid te duwen op de plek waar de vlekjes zitten. Vlekjes van virussen verdwijnen door de druk van het glas. Blijven de vlekjes zichtbaar als je het glas op de huid drukt of komen ze terug, dan kan dit wijzen op hersenvliesontsteking. Het is dan belangrijk om direct naar het ziekenhuis te gaan.

Symptomen van hersenvliesontsteking bij een baby

Bij baby's is het moeilijker om de symptomen van een hersenvliesontsteking te herkennen. De klachten zijn vaak vager, zoals prikkelbaar zijn, niet of slecht willen drinken en een schommelende lichaamstemperatuur.

Controleer daarom altijd de fontanel bij je baby als je het niet vertrouwt. Hou je baby rechtop en leg je hand op de fontanel. Ligt deze wat dieper in het kuiltje op het hoofd, dan is er niets aan de hand. Staat deze iets bol, dan kan dat betekenen dat er meer druk op zijn hoofd staat. Dit kan een teken van hersenvliesontsteking zijn. Maar niet alle baby's met meningitis hebben dit verschijnsel. Je kunt daar dus niet geheel op vertrouwen.

Een ziek kind hoeft niet alle symptomen te hebben en ze kunnen in elke volgorde voorkomen. Oudere kinderen kunnen ook last krijgen van hoofdpijn, spierpijn en verwardheid. Je kind kan erg snel heftig ziek worden met een hersenvliesontsteking. Neem daarom altijd contact op met de huisarts of het ziekenhuis.

Zo herken je een hersenvliesontsteking bij baby's en peuters:

• Hoge koorts en/of juist koude handen en voeten.

• Chagrijnig zijn, niet opgetild willen worden.

• Snelle of knorrende ademhaling.

• Ontroostbaar huilen of kreunen.

• Stijve nek.

• Fel licht vervelend vinden.

• Eten/drinken weigeren, misselijk, overgeven.

• Sufheid, slaperig of niet (normaal) reageren.

• Bleke huid met paarsrode vlekjes die je niet kunt wegdrukken.

• Gespannen/opgezwollen fontanel.

• Stuiptrekkingen/toevallen.

Heeft je kind huiduitslag? Check deze handige vlekkenwijzer.

Naar de huisarts of het ziekenhuis?

Denk je dat je kind een hersenvliesontsteking heeft, dan is het belangrijk om snel contact op te nemen met de huisarts. Een hersenvliesontsteking kan ernstige gevolgen hebben voor je kind. Vroege herkenning en behandeling zijn dus heel belangrijk.

De huisarts zal je kind lichamelijk onderzoeken en meerdere testen afnemen. Zo kan hij bijvoorbeeld de urine onderzoeken. Als de huisarts denkt dat het om een hersenvliesontsteking gaat, verwijst hij jullie direct door naar het ziekenhuis. Is de huisarts dicht op het moment dat je denk dat je kind een hersenvliesontsteking heeft? Neem dan direct contact op met het ziekenhuis.

Om erachter te komen of je kind inderdaad een hersenvliesontsteking heeft, moet het vocht dat tussen de zachte vliezen ligt worden onderzocht. Dit hersenvocht staat in verbinding met het ruggenmergvocht. Je kind zal daarom een ruggenprik krijgen. Hierbij brengt de kinderarts een naald tussen twee wervels door in het wervelkanaal. Er wordt een beetje vocht afgenomen en naar het laboratorium gestuurd voor onderzoek.

Die test moet uitwijzen of je kind hersenvliesontsteking heeft, en of het viraal of bacterieel is. Is het bacterieel? Dan wordt ook gekeken naar de soort bacterie. In sommige gevallen kan de bacterie ook opgespoord worden via de vlekjes op de huid.

Behandeling van een hersenvliesontsteking

De virale vorm van een hersenvliesontsteking geneest vaak vanzelf binnen een of twee weken. Bij een bacteriële ontsteking is het belangrijk dat je kind zo snel mogelijk naar het ziekenhuis gaat om behandeld te worden met antibiotica. Zonder een snelle behandeling kan de ziekte in het ergste geval dodelijk zijn.

Sommige kinderen die van de ziekte herstellen, lopen blijvende schade op. Denk aan minder goed horen/doofheid en (gedeeltelijke) verlamming van een arm of been. Maar meestal zijn het 'onzichtbare gevolgen' die pas na een tijdje opvallen als kinderen gaan praten of naar school gaan. Voorbeelden zijn: minder snel kunnen denken, problemen met leren en gedragsproblemen.

Lees meer over gedragsproblemen bij jonge kinderen.

Hoelang je kind in het ziekenhuis moet blijven verschilt per kind en hoe snel de behandeling aanslaat. Sommige kinderen zijn in enkele dagen alweer zo goed hersteld dat ze naar huis kunnen. Voor anderen kan dit weken duren. In uitzonderlijke gevallen kan het ook om maanden gaan.

Herstelperiode

Is je kind genoeg hersteld om naar huis te gaan, dan betekent dit niet altijd dat alles voorbij is. Je kind zal blij zijn dat hij weer thuis is, maar hij voelt zich nog erg moe en zwak. Ook kan hij best een tijdje last hebben van hoofdpijn en concentratieproblemen.

Lees ook: Zo help je een kind met concentratieproblemen.

Is een hersenvliesontsteking besmettelijk?

De virale en meestal ongevaarlijke variant van hersenvliesontsteking wordt verspreid door iemand die het virus heeft. Door hoesten en niezen kunnen anderen mensen of kinderen in de buurt besmet raken. Na de ziekte kan iemand soms nog weken besmettelijk blijven, ook al is hij zelf allang niet meer ziek. Het virus zit bijvoorbeeld in de ontlasting van iemand die het virus bij zich draagt. Als diegene zijn handen niet goed wast als hij naar de wc is geweest, kan het virus op de kraan of deurkruk zitten. Hierdoor kan het virus via de handen in de mond van een ander terechtkomen en zich zo verspreiden. Op die manier kunnen ook speelgoed, bestek, servies en eten besmet raken met het virus.

Een bacteriële hersenvliesontsteking is ook besmettelijk, maar veel minder. De bacterie kan nauwelijks buiten het lichaam leven en is daarom alleen besmettelijk bij dicht menselijk contact (thuis, scholen, kinderopvang). Raakt je kind of jij besmet met een van de mogelijk ziekmakende bacteriën, dan hoeft dit overigens niet te betekenen dat je ook een hersenvliesontsteking krijgt. Slechts heel soms slagen de ziekmakende bacteriën erin om via het slijmvlies in de bloedbaan en vervolgens in het hersenvocht terecht te komen. Vaak slaagt het lichaam erin om deze boosdoeners op tijd op te ruimen.

Lees ook: Wanneer mag een ziek kind niet naar de kinderopvang?

Hoe voorkom je hersenvliesontsteking?

1. 01.

   Laat je kind via het Rijksvaccinatieprogramma vaccineren.

2. 02.

   Was voor het eten en na elk toiletbezoek je eigen handen en die van je kind.

3. 03.

   Is je kind in aanraking geweest met iemand die later een hersenvliesontsteking bleek te hebben? Neem dan contact op met de huisarts.

Bron: Hersenstichting